illisiàre , vrb: illissiare Definition
aparigiare, fàere lisu, passare ccn. cosa po fàere bellu; fintzes fuire de manos, nau de cosa lisa
Synonyms e antonyms
allisai
Sentences
innantis de rispòndhere, mannoi si at illissiadu sa barba ◊ seo abbaidanne una codedha illisiada de riu
2.
custa cosa ti che illísiat che un'ambidha!
Translations
French
lisser
English
to smooth
Spanish
alisar
Italian
lisciare
German
glätten,
polieren.
illizàre , vrb Definition
sufrire po mancamentu de abba, nau de is erbas / cara illizada = cara chei sa tela, cara mala de bisura
Synonyms e antonyms
acalamai,
agurgire,
allacanae,
allebigiare,
allizare,
calighinare,
pansiri
Etymon
srd.
Translations
French
se faner,
se flétrir
English
to wither
Spanish
marchitar
Italian
appassire,
avvizzire
German
verwelken.
illoíre , vrb: illuire Definition
torrare in posse, po dinare, de su chi unu aiat pérdiu o giau, pagare su dépidu; iscabbúllere de un’afrinca; torrare agoa
Synonyms e antonyms
alloire,
ischitare,
luire
Sentences
bi tenzo obbligassione cun chie mi at agiuadu a illuire su dépidu
Etymon
srd.
Translations
French
racheter
English
to release,
to redeem
Spanish
redimir
Italian
riscattare,
svincolare un cènso
German
ablösen,
freimachen.
illomeràre , vrb: illorimare,
illorumare,
slomburai Definition
istèrrere su filu de su lómburu; ispainare, istèrrere
Synonyms e antonyms
irgromerare
| ctr.
allomborae
Sentences
illorimare su cabu ◊ bides, in su pasu de su sero sa lóriga tzega de su denegu s'illórimat lestra peri sas carrelas (G.Elies)
2.
s'abba illorumendhe abbratzat sa rena, s'isterret e poi torrat a mare
Etymon
srd.
Translations
French
dérouler,
dépelotonner
English
to unroll,
to unwind
Spanish
desarrollar,
desovillar
Italian
srotolare,
sgomitolare
German
aufrollen,
entknäueln.
illongàre , vrb: illonghiae,
illonghiare,
islongare Definition
essire prus longu, fàere prus longa una cosa, nau fintzes in su sensu de dh’istirare, de dh’apèrrere totu, de nàrrere cosa meda, prus de su chi serbit, de istentare
Synonyms e antonyms
allongare,
istirare,
istiriolare
| ctr.
acurtzai
Idioms
csn:
i. su bratzu, sa manu = istirare su bratzu, sa manu; i. su passu = andai prus allestru; illonghiae su tzugu = istare chentza manigare, coment'e ingullindhe salia, ma fintzas disizare carchi cosa in debbadas
Sentences
sa pasta cariada si depet irfinigare e illonghiare pro fàghere sos macarrones tundhos ◊ a colare inoghe s'istrada illónghiat meda ◊ sa bete barva si li fit illonghiada fintzas a grenucos ◊ coladu nadale sas dies illongant
2.
su ferenu dhi est passau e no si dha sentit de faer síghere a illonghiae su tzugu a su fizu, chi est sentza papae ◊ candho si tratat de pretèndhere unu diritu, tandho ndhe as aju de illongare tuju!
3.
po no illonghiare, bos ammento duas brullas ebbia ◊ tziu Bantoni aiat bestiu in mesu àteru nàrrere pro secare in curtzu unu negóssiu chi zuchiat su grabbu de s'illonghiare ◊ apenas poto su "emmo" ti lu do, ne ti l’illongo cun "ne" e ne cun "ma"
Etymon
srd.
Translations
French
allonger
English
to lenghten
Spanish
alargar
Italian
allungare,
dilungare
German
verlängern.
illorigàre , vrb Definition
istèrrere, ispràghere o istirare cosa pinnigada; rfl. si narat fintzes in su sensu de fàere impresse
Synonyms e antonyms
ilboligare,
istirare
| ctr.
alloricare
Sentences
como faghimus una bella caminada ca nos illorigamus sas ancas
2.
pesa, illorigadindhe, ca est tardu!
Etymon
srd.
Translations
French
étendre
English
to stretch
Spanish
desentorpecer
Italian
sgranchire
German
recken.
illuchèschere , vrb: illucrèschere,
illuèschere Definition
cumenciare a fàere lughe, su mengianu chitzo, nau de sa die acanta a essire su sole, e fintzes de sa luna; fàere lughe, illuminare
Synonyms e antonyms
abbrèschere,
abrurai,
albeschire,
illughintinare,
intrabatzinare,
isgrinare,
ispanigai
/
ilgiarare,
iscrariai
| ctr.
iscuricare
Sentences
atacabant a traballare illucheschendhe e acabbabant a s'intríghinu
2.
sa luna illucreschiat in su monte: a cussu lucore bidu che apo tres sàgomas benendhe ◊ su locu est mesu iscuru: sa luche illucheschet sa prata ◊ sa domita de tiu Bachis est illuéschida dae una téula de bidru
Etymon
srd.
Translations
French
faire jour
English
to dawn
Spanish
amanecer
Italian
albeggiare
German
dämmern.
illudràre , vrb: illudriare,
illurdiare,
illutriare Definition
imbrutare cun su ludu, de ludu, ma fintzes imbrutare bastat chi siat
Synonyms e antonyms
afangaciai,
alludrae,
allurdagai,
ammodhocare,
illudratzare,
illudrionare,
illurdinare,
illustriare,
infangaciai,
ludai
Sentences
colendhe in su caminu totu ludu mi apo illudriadu sos cambutzos
Etymon
srd.
Translations
French
crotter
English
to muddy
Spanish
embarrar
Italian
infangare
German
mit Kot beschmutzen.
illudratzàre , vrb rfl Definition
imbrutare cun su ludu, fàere a ludu
Synonyms e antonyms
illudrare,
illurdagai,
illustriare
/
ammodhocare
Sentences
a bortas fachiat fritu e proghiat, illudratzandhe su terrinu
Etymon
srd.
Translations
French
éclabousser
English
to splash with mud
Spanish
embarrarse,
enlodarse
Italian
impillaccherare
German
mit Kot besudeln.
illugerrài , vrb: illugherrare,
illuxarrai,
illuxerai,
illuxerrari Definition
fàere lughe meda; pigare a ogos, coment’e leare sa vista po sa lughe tropu
Synonyms e antonyms
alluinai,
allutzerrare,
illughentare,
illughinare,
impannare,
lugerrai,
slugerrai
Sentences
su soli at illuxerau prus de milli orbescidroxus ◊ sos lampos illugherrant sas nues
2.
femu totu illugerrau de su luxentori ◊ su sole m'illugerrat ◊ no castis su soli, lah ca t'illuxerrat! ◊ seo totu illugerrau: sos ogos meos sunt brusaos!
Etymon
srd.
Translations
French
éblouir
English
to dazzle
Spanish
deslumbrar
Italian
abbacinare,
abbagliare
German
blenden.
illughentàre , vrb Synonyms e antonyms
brigliai,
illampizare,
illugerrai,
lúchere
Sentences
deo in saltu e binzas so sempre afatzendhada, goi o gai, e tribagliendhe etotu m'illughento (Piras)
Translations
French
resplendir
English
to shine
Spanish
resplandecer
Italian
risplèndere
German
glänzen,
strahlen.
illughinàre , vrb: illuinai,
illuinare,
illuinari,
illuniare,
irluinai Definition
fàere lughe meda, pigare a ogos, leare o annapare sa vista po sa lughe a tropu, leare a su sentidu; cumbínchere a ccn. cun calecuna cosa prus che àteru po su malu, cufúndhere sa mente; fintzes illuinare
Synonyms e antonyms
allampiai 1,
alluinai,
illugerrai,
illughentare
/
improsae,
incegai,
ingannai,
slugerrai
/
ingadhinae,
scimingiai
Sentences
su sole fit gai luchente chi illughinabat ◊ sigomenti no bidia prus, poita cuss'astru sighiat a m'illuinai, is cumpàngius m'iant pigau a sa manu (Atus)◊ sa pitzinna fughendhe trambucat e rughet, coment'e illughinada ◊ mi at illuinadu sa cara de risitos (L.Brozzu)◊ su soli cumenciaiat a irluinai e de sa fentana intraiant is istriuledhus de is curculeus
2.
illuinant che sole sas richesas ◊ dhus iat illuinaus cun is maias suas ◊ macari sa zente t'illúinet nendhe, l'isco deo comente est sa chistione ◊ medas si lassant illuinai de giogus e cassai de meris abbramius (G.Moi)◊ su bufóngiu fut cumenciandho a dhos illuinare
3.
fipo totu sa die illughinau: nen crapas nen crapitos distinghio (T.Ziranu)
4.
a su cadhu inghirianne sa mola dhi poniant una paja de atzales de pedhe po non s'illuinare
Etymon
ltn.
in *lucinare
Translations
French
éblouir
English
to dazzle
Spanish
deslumbrar
Italian
abbagliare,
abbacinare
German
blenden.
illumbài, illumbàre , vrb: illummare,
islumbare,
slumbai Definition
pònnere dolore a lumbos, acropare a lumbos, a is errigos
Synonyms e antonyms
iderrigari,
illumbedhare,
irrenare,
isarrigai,
iscumbarare,
lumbai
Sentences
illissinu a peis paris, in s'oru de m'illummare! ◊ sétzidi in su liminaxu de s'enna: chi ti movis, custus mengianu t'illumbu! ◊ iscudidhu de perda, illumbadhu cussu cani!
Etymon
srd.
Translations
French
s'éreinter
English
to strain one's back
Spanish
derrengar
Italian
dilombare
German
sich abmühen.
illuminài , vrb: illuminare Definition
ispannare s'iscuru, giare lughe
Synonyms e antonyms
allugare,
allumae,
allúxiri,
illucherare
Translations
French
éclairer
English
to illuminate
Spanish
alumbrar,
iluminar
Italian
illuminare
German
beleuchten.
illustràre , vrb Definition
frigare, pònnere sa lustra a sa pedhe, pruschetotu a is botinos, po dhos fàere lughentes e ca aguantat de prus sa pedhe
Synonyms e antonyms
allucidai,
allustrai,
illutzidare
Etymon
srd.
Translations
French
astiquer,
cirer
English
to polish
Spanish
lustrar
Italian
lucidare
German
glänzen,
wichsen.
illutonàre , vrb Definition
essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba)
Synonyms e antonyms
iscrocare 1
Etymon
srd.
Translations
French
se luxer les hanches
English
to dislocate one's hips
Spanish
dislocar las caderas
Italian
lussare le anche
German
sich die Hüften verrenken.
ilmagnàre , vrb: immagnare,
immannare,
immanniare,
irmagnare,
irmanniare,
ismanniare Definition
fàere a mannu, fàere mannu, prus mannu, fintzes errichire; nau de persona, fàere crèschere de carena e de conca, de giudítziu
Synonyms e antonyms
acrèschere,
ammanniae,
ammannire,
immagnire,
immannitare
| ctr.
ilminorigare,
impiticai
Sentences
immagnendhe, su sèmene creschet dedioi ◊ mi at penadu tribbulendhe sa vida pro m'immannare in pannos de decoro (G.Branca)◊ deo apo immannadu a fizos mios ◊ cherfendhe totu a corpu ismanniare de manu tua bufas su velenu! (P.Sulis)◊ sos fizos candho irmànniant si cojubant ◊ sa famíllia est creschendhe e chin issa est irmanniandhe su bisonzu ◊ sa morte de su babbu lu fateit irmagnare prima de su tempus ◊ su tempus at imbetzadu a mamma ilmagnendhe a mie
Etymon
srd.
Translations
French
grandir,
mûrir
English
to grow
Spanish
crecer,
madurar
Italian
créscere,
ingrandire,
espàndere,
maturare
German
wachsen,
vergrößern,
erweitern,
reifen.
ilmaladiàre , vrb: immabadiai,
immalaidare,
irmadaliare,
irmaladiare,
irmalaidare,
irmalavidare,
ismalaidare Definition
orrúere malàidu, ingòllere maladia
Synonyms e antonyms
ammagagnare,
ammaladiai,
apuntorai,
demare,
inciacai,
tunconire
| ctr.
sanai
Sentences
si est immalaidau de malària ◊ maigantas cosas podent fàghere immalaidare ◊ s'erba frita de ghidhighia podet irmadaliare sas crapas ◊ pro cuss'istrachiore si est irmalaidatu ◊ custu tempus a mufore irmalàidat sas binzas ◊ cust'ómine si immalaideit duas bias ◊ babbu si fiat immabadiau meda ◊ si est irmalavidadu mamale
Etymon
srd.
Translations
French
tomber malade
English
to fall ill
Spanish
enfermar
Italian
ammalare
German
krank werden.
ilmanchinàre , vrb: immanchinare,
ismanchinare Definition
coment’e mancare, essire de su camminu giustu, andhare aorza, passare fora de su camminu, nau mescamente de animale; nau de un’arremu de sa carena, essire o mòvere de s’incàsciu suo
Synonyms e antonyms
cansai 1,
irvertzare,
stressiai
/
innoigai,
irbesciai
Sentences
su cadhu at immanchinadu ◊ a chie est cun megus insolente lu lasso ismanchinare… pro no fàghere a ríere tanta zente
Etymon
srd.
Translations
French
s'écarter du bon chemin,
détourner
English
to deviate,
to mislead
Spanish
desviar,
dislocar
Italian
deviare,
traviare
German
verführen,
vom rechten Wege abbringen.
ilmarríre , vrb: irmarrire,
ismarrire,
smarriri Definition
istasire de su fàdigu, de su istare male de nutrimentu o fintzes de maladias
Synonyms e antonyms
illangiare,
indisichire,
irromasire
| ctr.
abboniare,
ammidudhare,
ingrassai
Sentences
chentza pàsculu su bestiàmine si che irmarrit a prus de no dare frutu ◊ sa carena tua si ch'est ismarrida e imbeciada
Etymon
srd.
Translations
French
dépérir
English
to waste away
Spanish
decaer,
desgastarse
Italian
deperire
German
verfallen.