illisiàre , vrb: illissiare Definizione
aparigiare, fàere lisu, passare ccn. cosa po fàere bellu; fintzes fuire de manos, nau de cosa lisa
Sinonimi e contrari
allisai
Frasi
innantis de rispòndhere, mannoi si at illissiadu sa barba ◊ seo abbaidanne una codedha illisiada de riu
2.
custa cosa ti che illísiat che un'ambidha!
Traduzioni
Francese
lisser
Inglese
to smooth
Spagnolo
alisar
Italiano
lisciare
Tedesco
glätten,
polieren.
illizàre , vrb Definizione
sufrire po mancamentu de abba, nau de is erbas / cara illizada = cara chei sa tela, cara mala de bisura
Sinonimi e contrari
acalamai,
agurgire,
allacanae,
allebigiare,
allizare,
calighinare,
pansiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se faner,
se flétrir
Inglese
to wither
Spagnolo
marchitar
Italiano
appassire,
avvizzire
Tedesco
verwelken.
illoíre , vrb: illuire Definizione
torrare in posse, po dinare, de su chi unu aiat pérdiu o giau, pagare su dépidu; iscabbúllere de un’afrinca; torrare agoa
Sinonimi e contrari
alloire,
ischitare,
luire
Frasi
bi tenzo obbligassione cun chie mi at agiuadu a illuire su dépidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
racheter
Inglese
to release,
to redeem
Spagnolo
redimir
Italiano
riscattare,
svincolare un cènso
Tedesco
ablösen,
freimachen.
illomeràre , vrb: illorimare,
illorumare,
slomburai Definizione
istèrrere su filu de su lómburu; ispainare, istèrrere
Sinonimi e contrari
irgromerare
| ctr.
allomborae
Frasi
illorimare su cabu ◊ bides, in su pasu de su sero sa lóriga tzega de su denegu s'illórimat lestra peri sas carrelas (G.Elies)
2.
s'abba illorumendhe abbratzat sa rena, s'isterret e poi torrat a mare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dérouler,
dépelotonner
Inglese
to unroll,
to unwind
Spagnolo
desarrollar,
desovillar
Italiano
srotolare,
sgomitolare
Tedesco
aufrollen,
entknäueln.
illongàre , vrb: illonghiae,
illonghiare,
islongare Definizione
essire prus longu, fàere prus longa una cosa, nau fintzes in su sensu de dh’istirare, de dh’apèrrere totu, de nàrrere cosa meda, prus de su chi serbit, de istentare
Sinonimi e contrari
allongare,
istirare,
istiriolare
| ctr.
acurtzai
Modi di dire
csn:
i. su bratzu, sa manu = istirare su bratzu, sa manu; i. su passu = andai prus allestru; illonghiae su tzugu = istare chentza manigare, coment'e ingullindhe salia, ma fintzas disizare carchi cosa in debbadas
Frasi
sa pasta cariada si depet irfinigare e illonghiare pro fàghere sos macarrones tundhos ◊ a colare inoghe s'istrada illónghiat meda ◊ sa bete barva si li fit illonghiada fintzas a grenucos ◊ coladu nadale sas dies illongant
2.
su ferenu dhi est passau e no si dha sentit de faer síghere a illonghiae su tzugu a su fizu, chi est sentza papae ◊ candho si tratat de pretèndhere unu diritu, tandho ndhe as aju de illongare tuju!
3.
po no illonghiare, bos ammento duas brullas ebbia ◊ tziu Bantoni aiat bestiu in mesu àteru nàrrere pro secare in curtzu unu negóssiu chi zuchiat su grabbu de s'illonghiare ◊ apenas poto su "emmo" ti lu do, ne ti l’illongo cun "ne" e ne cun "ma"
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
allonger
Inglese
to lenghten
Spagnolo
alargar
Italiano
allungare,
dilungare
Tedesco
verlängern.
illorigàre , vrb Definizione
istèrrere, ispràghere o istirare cosa pinnigada; rfl. si narat fintzes in su sensu de fàere impresse
Sinonimi e contrari
ilboligare,
istirare
| ctr.
alloricare
Frasi
como faghimus una bella caminada ca nos illorigamus sas ancas
2.
pesa, illorigadindhe, ca est tardu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
étendre
Inglese
to stretch
Spagnolo
desentorpecer
Italiano
sgranchire
Tedesco
recken.
illuchèschere , vrb: illucrèschere,
illuèschere Definizione
cumenciare a fàere lughe, su mengianu chitzo, nau de sa die acanta a essire su sole, e fintzes de sa luna; fàere lughe, illuminare
Sinonimi e contrari
abbrèschere,
abrurai,
albeschire,
illughintinare,
intrabatzinare,
isgrinare,
ispanigai
/
ilgiarare,
iscrariai
| ctr.
iscuricare
Frasi
atacabant a traballare illucheschendhe e acabbabant a s'intríghinu
2.
sa luna illucreschiat in su monte: a cussu lucore bidu che apo tres sàgomas benendhe ◊ su locu est mesu iscuru: sa luche illucheschet sa prata ◊ sa domita de tiu Bachis est illuéschida dae una téula de bidru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire jour
Inglese
to dawn
Spagnolo
amanecer
Italiano
albeggiare
Tedesco
dämmern.
illudràre , vrb: illudriare,
illurdiare,
illutriare Definizione
imbrutare cun su ludu, de ludu, ma fintzes imbrutare bastat chi siat
Sinonimi e contrari
afangaciai,
alludrae,
allurdagai,
ammodhocare,
illudratzare,
illudrionare,
illurdinare,
illustriare,
infangaciai,
ludai
Frasi
colendhe in su caminu totu ludu mi apo illudriadu sos cambutzos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crotter
Inglese
to muddy
Spagnolo
embarrar
Italiano
infangare
Tedesco
mit Kot beschmutzen.
illudratzàre , vrb rfl Definizione
imbrutare cun su ludu, fàere a ludu
Sinonimi e contrari
illudrare,
illurdagai,
illustriare
/
ammodhocare
Frasi
a bortas fachiat fritu e proghiat, illudratzandhe su terrinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclabousser
Inglese
to splash with mud
Spagnolo
embarrarse,
enlodarse
Italiano
impillaccherare
Tedesco
mit Kot besudeln.
illugerrài , vrb: illugherrare,
illuxarrai,
illuxerai,
illuxerrari Definizione
fàere lughe meda; pigare a ogos, coment’e leare sa vista po sa lughe tropu
Sinonimi e contrari
alluinai,
allutzerrare,
illughentare,
illughinare,
impannare,
lugerrai,
slugerrai
Frasi
su soli at illuxerau prus de milli orbescidroxus ◊ sos lampos illugherrant sas nues
2.
femu totu illugerrau de su luxentori ◊ su sole m'illugerrat ◊ no castis su soli, lah ca t'illuxerrat! ◊ seo totu illugerrau: sos ogos meos sunt brusaos!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éblouir
Inglese
to dazzle
Spagnolo
deslumbrar
Italiano
abbacinare,
abbagliare
Tedesco
blenden.
illughentàre , vrb Sinonimi e contrari
brigliai,
illampizare,
illugerrai,
lúchere
Frasi
deo in saltu e binzas so sempre afatzendhada, goi o gai, e tribagliendhe etotu m'illughento (Piras)
Traduzioni
Francese
resplendir
Inglese
to shine
Spagnolo
resplandecer
Italiano
risplèndere
Tedesco
glänzen,
strahlen.
illughinàre , vrb: illuinai,
illuinare,
illuinari,
illuniare,
irluinai Definizione
fàere lughe meda, pigare a ogos, leare o annapare sa vista po sa lughe a tropu, leare a su sentidu; cumbínchere a ccn. cun calecuna cosa prus che àteru po su malu, cufúndhere sa mente; fintzes illuinare
Sinonimi e contrari
allampiai 1,
alluinai,
illugerrai,
illughentare
/
improsae,
incegai,
ingannai,
slugerrai
/
ingadhinae,
scimingiai
Frasi
su sole fit gai luchente chi illughinabat ◊ sigomenti no bidia prus, poita cuss'astru sighiat a m'illuinai, is cumpàngius m'iant pigau a sa manu (Atus)◊ sa pitzinna fughendhe trambucat e rughet, coment'e illughinada ◊ mi at illuinadu sa cara de risitos (L.Brozzu)◊ su soli cumenciaiat a irluinai e de sa fentana intraiant is istriuledhus de is curculeus
2.
illuinant che sole sas richesas ◊ dhus iat illuinaus cun is maias suas ◊ macari sa zente t'illúinet nendhe, l'isco deo comente est sa chistione ◊ medas si lassant illuinai de giogus e cassai de meris abbramius (G.Moi)◊ su bufóngiu fut cumenciandho a dhos illuinare
3.
fipo totu sa die illughinau: nen crapas nen crapitos distinghio (T.Ziranu)
4.
a su cadhu inghirianne sa mola dhi poniant una paja de atzales de pedhe po non s'illuinare
Etimo
ltn.
in *lucinare
Traduzioni
Francese
éblouir
Inglese
to dazzle
Spagnolo
deslumbrar
Italiano
abbagliare,
abbacinare
Tedesco
blenden.
illumbài, illumbàre , vrb: illummare,
islumbare,
slumbai Definizione
pònnere dolore a lumbos, acropare a lumbos, a is errigos
Sinonimi e contrari
iderrigari,
illumbedhare,
irrenare,
isarrigai,
iscumbarare,
lumbai
Frasi
illissinu a peis paris, in s'oru de m'illummare! ◊ sétzidi in su liminaxu de s'enna: chi ti movis, custus mengianu t'illumbu! ◊ iscudidhu de perda, illumbadhu cussu cani!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'éreinter
Inglese
to strain one's back
Spagnolo
derrengar
Italiano
dilombare
Tedesco
sich abmühen.
illuminài , vrb: illuminare Definizione
ispannare s'iscuru, giare lughe
Sinonimi e contrari
allugare,
allumae,
allúxiri,
illucherare
Traduzioni
Francese
éclairer
Inglese
to illuminate
Spagnolo
alumbrar,
iluminar
Italiano
illuminare
Tedesco
beleuchten.
illustràre , vrb Definizione
frigare, pònnere sa lustra a sa pedhe, pruschetotu a is botinos, po dhos fàere lughentes e ca aguantat de prus sa pedhe
Sinonimi e contrari
allucidai,
allustrai,
illutzidare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
astiquer,
cirer
Inglese
to polish
Spagnolo
lustrar
Italiano
lucidare
Tedesco
glänzen,
wichsen.
illutonàre , vrb Definizione
essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba)
Sinonimi e contrari
iscrocare 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se luxer les hanches
Inglese
to dislocate one's hips
Spagnolo
dislocar las caderas
Italiano
lussare le anche
Tedesco
sich die Hüften verrenken.
ilmagnàre , vrb: immagnare,
immannare,
immanniare,
irmagnare,
irmanniare,
ismanniare Definizione
fàere a mannu, fàere mannu, prus mannu, fintzes errichire; nau de persona, fàere crèschere de carena e de conca, de giudítziu
Sinonimi e contrari
acrèschere,
ammanniae,
ammannire,
immagnire,
immannitare
| ctr.
ilminorigare,
impiticai
Frasi
immagnendhe, su sèmene creschet dedioi ◊ mi at penadu tribbulendhe sa vida pro m'immannare in pannos de decoro (G.Branca)◊ deo apo immannadu a fizos mios ◊ cherfendhe totu a corpu ismanniare de manu tua bufas su velenu! (P.Sulis)◊ sos fizos candho irmànniant si cojubant ◊ sa famíllia est creschendhe e chin issa est irmanniandhe su bisonzu ◊ sa morte de su babbu lu fateit irmagnare prima de su tempus ◊ su tempus at imbetzadu a mamma ilmagnendhe a mie
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grandir,
mûrir
Inglese
to grow
Spagnolo
crecer,
madurar
Italiano
créscere,
ingrandire,
espàndere,
maturare
Tedesco
wachsen,
vergrößern,
erweitern,
reifen.
ilmaladiàre , vrb: immabadiai,
immalaidare,
irmadaliare,
irmaladiare,
irmalaidare,
irmalavidare,
ismalaidare Definizione
orrúere malàidu, ingòllere maladia
Sinonimi e contrari
ammagagnare,
ammaladiai,
apuntorai,
demare,
inciacai,
tunconire
| ctr.
sanai
Frasi
si est immalaidau de malària ◊ maigantas cosas podent fàghere immalaidare ◊ s'erba frita de ghidhighia podet irmadaliare sas crapas ◊ pro cuss'istrachiore si est irmalaidatu ◊ custu tempus a mufore irmalàidat sas binzas ◊ cust'ómine si immalaideit duas bias ◊ babbu si fiat immabadiau meda ◊ si est irmalavidadu mamale
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tomber malade
Inglese
to fall ill
Spagnolo
enfermar
Italiano
ammalare
Tedesco
krank werden.
ilmanchinàre , vrb: immanchinare,
ismanchinare Definizione
coment’e mancare, essire de su camminu giustu, andhare aorza, passare fora de su camminu, nau mescamente de animale; nau de un’arremu de sa carena, essire o mòvere de s’incàsciu suo
Sinonimi e contrari
cansai 1,
irvertzare,
stressiai
/
innoigai,
irbesciai
Frasi
su cadhu at immanchinadu ◊ a chie est cun megus insolente lu lasso ismanchinare… pro no fàghere a ríere tanta zente
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'écarter du bon chemin,
détourner
Inglese
to deviate,
to mislead
Spagnolo
desviar,
dislocar
Italiano
deviare,
traviare
Tedesco
verführen,
vom rechten Wege abbringen.
ilmarríre , vrb: irmarrire,
ismarrire,
smarriri Definizione
istasire de su fàdigu, de su istare male de nutrimentu o fintzes de maladias
Sinonimi e contrari
illangiare,
indisichire,
irromasire
| ctr.
abboniare,
ammidudhare,
ingrassai
Frasi
chentza pàsculu su bestiàmine si che irmarrit a prus de no dare frutu ◊ sa carena tua si ch'est ismarrida e imbeciada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dépérir
Inglese
to waste away
Spagnolo
decaer,
desgastarse
Italiano
deperire
Tedesco
verfallen.