ifundhàre , vrb: ilfunnare,
irfundhare,
isfundai,
isfundhare,
sfundai Definizione
segare, bogare o abbasciare su fundhu de unu trastu; segare matas de fundhu (cantu prus in bàsciu, fintzes a paris de terra), bogare de arraighinas
Sinonimi e contrari
issundhare,
sciundorai
Frasi
no poto pònnere passu chi no s'isfundhat su terrinu in pes ◊ si ti seis in sa cradea su pesu tou l'irfundhat ◊ si li lompet a faladas de pè l'irfundhat su paneri!
2.
élighes, chercos, totu ant isfundhadu: su monte chei su campu est resultadu (B.R.Carbone)◊ sa binza betza isfundhandhela! ◊ sas arvuritas si ndhe isfundhant dai s'arzola e si che achedhant in sulcos ◊ su bentu paret chi ndhe isfundhet sos chercos ◊ custa figu si no dat frutu ifundhandhela!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
défoncer
Inglese
to break the bottom of,
to mow
Spagnolo
desfondar,
cortar a ras del suelo
Italiano
sfondare,
tagliare raso tèrra
Tedesco
den Boden ausschlagen.
ifúndhere , vrb: ifúnnere,
ilfúndhere,
infúndere,
infúndhere,
infundi,
infúndiri Definizione
isciúndhere, pònnere in s’abba (o àtera cosa deasi), ispergiare o betare apitzu abba o cosas deasi (bastat chi siant modhes – es. fintzes oro o àteru metallu iscagiau –, o fintzes a pruine, faendho sa cosa de ‘ifúndhere’ a imbuscinadura); provare calecuna cosa, mescamente cosas chi dolent, chi costant, dificurtades / pps. ifustu
Sinonimi e contrari
abbagnare,
bagnai,
inciundi,
insúndhere,
isfúndhere
| ctr.
asciutai,
frobbire
Modi di dire
csn:
fàghere a mossu infundhe = isciundi s'arroghedhu de su pani in sa cosa de papai e papai, fàghere ifundhindhe e manighendhe; ifúndhere su pódhighe in calecuna chistione = connòschere, proare, isperimentare una dificurtade
Frasi
su pane de fresa si podet ifúndhere o manigare àrridu ◊ candho proet ifundhet su logu ◊ in tempus de calura andhat bene a s'ifúndhere pro s'ifriscare ◊ cun cuss'abba mi fia ilfustu ◊ in su giumpatógliu si potet colare chene nos ifúnnere ◊ ti dao s'arracada de prata ifusta in oro
2.
tue faedhas gai ca in custas cosas no bi as mai ifustu su pódhighe!
3.
apo manigadu pane a mossu infundhe in sa bagna ◊ s'ifundhet su biscotu in su gafè, in su late, fintzas su pane russu in su binu
Cognomi e Proverbi
prb:
daghi proet a totu infundhet
Etimo
ltn.
infundere
Traduzioni
Francese
mouiller
Inglese
to wet,
to dip
Spagnolo
mojar
Italiano
bagnare,
irrorare,
intìngere,
inùngere
Tedesco
eintauchen,
bespritzen,
benetzen,
eintauchen.
ifurcàre , vrb: infrucai,
infurcai Definizione
apicare, pònnere in sa furca
Sinonimi e contrari
afurcare,
impicai
Frasi
ma chi s'ifurchet, chi no tenzo de istare ifatu sou!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pendre au gibet
Inglese
to hang
Spagnolo
ahorcar
Italiano
impiccare sulla fórca
Tedesco
henken
ifutíre , vrb: irfutire,
sfutiri Definizione
pigare a befa, leare in giru
Sinonimi e contrari
cantonare,
irfútere*,
strochillai
Frasi
l'ifutiat nèndheli chi tantu no bi resessiat
Traduzioni
Francese
se payer la tête,
se ficher
Inglese
to pull s.o's leg
Spagnolo
tomar el pelo
Italiano
sfóttere
Tedesco
aufziehen.
iggannài, iggannàre , vrb: irgannai,
irgannare,
iscannai,
iscannare,
isgannare,
sgannai Definizione
segare is cannas de su tzugu, is artérias e venas chi passant in su gúturu
Sinonimi e contrari
irgangare,
irgannighinare,
irguturai,
ispajolare,
ispobiai,
ispojai,
sgraguenai
Frasi
maleita cussa gherra chi nos ponet in flagellu: che fiados de masellu nos iscannat! (A.Dettori)◊ a sos chi sunt torraos de sa gherra s'istadu lis at dau zustu sa paca de su voe domau (chi naschit corrudu e morit irgannau)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
égorger
Inglese
to cut s.o.'s throat
Spagnolo
degollar
Italiano
scannare
Tedesco
abstechen.
iglieràre , vrb rfl: igliorare,
illiberare,
illierai,
illierare,
illiorare Definizione
nau de is féminas príngias, illibbertare, fàere o naschire su pipiu a su lompimentu de is noe meses
Sinonimi e contrari
illebberare,
infendiai,
insinnigare,
iscendiai,
palturire,
springiai
| ctr.
imprignare,
improssimare
Frasi
cudha fémina benit torra ràida, s'illierat e naschit custa bella pitzinna ◊ sa muzere de Fulanu nachi s'est illierada ◊ a sos noe meses, sa fémina apeit sas dólimas e s'illioreit ◊ custa fémina s'est illierada de unu pitzinnedhu
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
accoucher
Inglese
to give birth
Spagnolo
parir,
dar a luz
Italiano
sgravarsi,
partorire
Tedesco
gebären.
igrumàri , vrb: isgrumare,
scamai Definizione
piscare e bogare s’ispruma
Sinonimi e contrari
ischedhare 2,
isprumare
2.
su coro isgrumat in piantu ca ch'intendhet su bellu in d-un'abbissu chi no podet tocare ragas mias (G.Raga)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écumer
Inglese
to skim
Spagnolo
espumar
Italiano
schiumare
Tedesco
abschäumen.
ilbagantàre , vrb: irbagantare,
isbagantare,
isvagantare Definizione
fàere unu logu o un’istrégiu bagante, buidu, o prus pagu prenu bogandhondhe sa cosa in parte o in totu, betare (fintzes a iscarrigadura)
Sinonimi e contrari
ibboidare,
ilgavantare,
illichidare,
irbarratzare,
spilai,
vagantare
/
ghetai
| ctr.
ammedare,
pienare,
plèniri
Frasi
sos isportinos s'ilbagantant po dhos prenare torra ◊ isvagantat su late dai sa murghijola o cannada a su labiolu ◊ de su chi manigamus, una parte la suspint sas istentinas, s'àtera che la isvagantamus
2.
sos operajos che fint isvagantendhe duos sacos de sale subra a s'àinu
Traduzioni
Francese
déblayer,
débarrasser
Inglese
to clear
Spagnolo
despejar
Italiano
sgomberare,
evacüare
Tedesco
räumen.
ilbambarriàre , vrb: imbambarriare,
impamparriare,
irbabbarriare,
isbabbarriare,
isbambarriai,
isbambarriare,
ispambarriare,
ispamparrai,
ispamparriare Definizione
apèrrere is ogos deunutotu, bene, meda; nau de aperturas o àteru, apèrrere deunudotu, apèrrere in campu; nau de unu cuau, essire de si fàere a bíere / ƒisbambarriare sas origras = allutai is origas, ascurtai bèni
Sinonimi e contrari
ilbarrizare,
imbarritzare,
irbarriolare,
ispalpedhare,
ispampanai,
ispamparinare,
ispamporionare,
scampaniai,
sparrancai
| ctr.
serrai,
tancai
Frasi
pro ispantu ilbambàrriant s'oju a sa lugura ◊ li ant postu su retratu a ojos impamparriados ◊ cun sa fantasia isbambàrrio sas alas! ◊ fit a ojos isbambarriados ◊ su casifítziu isbambàrriat su portale dae sas ses ◊ at castiau ispamparrandu is ogros
2.
nc'iat iscabulau su cupitu ci dhu cuàt e si nci fut ispamparrau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare
Tedesco
aufreißen.
ilbambiàre , vrb: irbambiare,
sbambiai Definizione
fàere bambu, fàere prus pagu saliu aciunghendho àtera cosa, pèrdere sale; in cobertantza, nàrrere isciolórios
Sinonimi e contrari
abbambiai,
irbambissiare,
isbambiorare
/
sciolloriai
| ctr.
salire
Frasi
no annungas tropu abba a su brou, como, ca lu torrat a irbambiare! ◊ si càmbiat s'abba a tantas bortas pro irbambiare su bacagliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dessaler
Inglese
to desalt
Spagnolo
hacer insípido,
desalar
Italiano
insipidire,
dissalare
Tedesco
geschmacklos werden,
entsalzen.
ilbantàre , vrb Definizione
foedhare de unu naendhondhe male, a disprétziu, a innóriu, a menguamentu de valore
Sinonimi e contrari
aciociai,
afrentai,
desdorai,
disprejare,
ilzenzare,
ispresciare,
ispucire,
isvenzare,
menispresiare
| ctr.
abantai,
calculai
Frasi
bi ndhe at chi bantant e ilbantant cun su matessi mutu, cantendhe
Traduzioni
Francese
se moquer
Inglese
to mock
Spagnolo
escarnecer
Italiano
dileggiare
Tedesco
verspotten.
ilbarionàre , vrb: irbarionare Definizione
èssere a irbariones, coment’e candho unu sentit dolore forte meda o portat sa callentura arta e foedhat chentza ischire mancu su chi est naendho; nàrrere cosas chi est ladinu ca no funt sa beridade
Sinonimi e contrari
desatinai,
fadhotai,
ferionai,
irvariolare,
iscassoletare,
istantariare,
sciolloriai,
strolicai
Frasi
no ti sègheras chi ses irrocandhe, o irbarionandhe ses?! ◊ fiza tua est fachendhe su dovere suo, mischinedha: ite ses, irbarionandhe a nàrrere custas cosas?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
délirer,
radoter
Inglese
to rave
Spagnolo
delirar
Italiano
delirare,
farneticare
Tedesco
irrereden,
phantasieren.
ilbiadíre , vrb: irbiarire Definizione
fàere su colore prus craru, coment’e biancu, nau pruscatotu de bestimentu o trastu chi perdet su colore cotu
Sinonimi e contrari
irbianchire,
isarbiare,
isbisorire,
isbiorire,
ischizire
| ctr.
acotilai,
anniedhigai,
recòghere
Frasi
sa robba cheret torrada a tínghere ca si est irbiarida
Traduzioni
Francese
perdre sa couleur,
décolorer
Inglese
to fade
Spagnolo
desteñirse
Italiano
sbiadire,
scolorire
Tedesco
verblassen,
verbleichen.
ilbiliàre , vrb: irbeliare,
isbeleare,
isbeliare,
sbeliai Definizione
leare e fàere passare su sonnu; pruschetotu, atzitzare o inganiare a ccn. e fàere pèrdere s’atentzione po su chi depet, fàere pentzare in àteru
Sinonimi e contrari
ilvaliare,
ischidare,
ismentare,
ivrasiare
/
seguzare
Frasi
su gafè m'ilbíliat su sonnu ◊ isparus e iscràmius de piciocalla mi ant isbeliau su sonnu, notesta!
2.
m'isbélias su sentidu ◊ fillu miu, prima fut istudiosu, ma immoi si est isbeliau ◊ cussa fémina de cantu est lègia no isbéliat mancu nua! ◊ tenemu gana de m’isbeliai e nci seu essiu cun gopai
Etimo
ctl., spn.
desvetlar, desvelar
Traduzioni
Francese
distraire
Inglese
to distract
Spagnolo
distraer
Italiano
distrarre
Tedesco
zerstreuen.
ilboligàre , vrb: ilvoligare,
irbodhiare,
irbolicare,
irboligare,
irvolicare,
isbodhiare,
isboligare,
isvodhiare,
isvoligare,
ivoligare,
sbodhiai Definizione
apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru (o a lobos); foedhare de una chistione coment’e ispiegandhodha; rfl., nau de sa manera de fàere sa cosa, fàere impresse, cun lestresa, cun coidau
Sinonimi e contrari
illorigare,
ispirigare,
istèrrere,
istròbere,
istrobillai,
spodhai
/
acoidai,
ispontziai
| ctr.
allomborae,
imbodhiai
/
istentare
Frasi
at isvoligadu s'atzola ◊ si nche at irbolicau sa fardeta ◊ est pensandhe a comente irboligare su filu de sa vida sua
2.
aiat in mente de fàghere unu discursu difítzile e isvoligadu cun chentu lemas, ma posca at timidu chi l'apataiant in calchi modu cun su professore
3.
si no t'irbóligas ti lasso e mi che andho! ◊ cheret chi nos isvodhiemus si cherimus fàghere a tempus! ◊ bi sunt cudhos chi pro s'irboligare de chistiones e pilisos truncant in curtzu: si fuint!◊ cosa de nudha a l'irbolicare sa pràtica de un'amicu suo in ufíssiu!…
Traduzioni
Francese
dérouler,
démêler,
déployer,
se dépêcher
Inglese
to unwind,
to roll into a ball,
to lay,
to hurry up
Spagnolo
devanar,
extender,
darse prisa
Italiano
svòlgere,
dipanare,
distèndere,
spicciarsi
Tedesco
abwickeln,
ausbreiten,
sich beeilen.
ilborràre , vrb: irburrare,
sburrai 1 Definizione
bogare su sèmene, nau de s’ómine, de su pegus mascu: dhu faent fintzes prnl. (at irburradu e s’est irburrau)
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
itl.
sborrare
Traduzioni
Francese
éjaculer
Inglese
to ejaculate
Spagnolo
eyacular
Italiano
eiaculare
Tedesco
ejakulieren.
ilborrocàre, ilborrochiàre , vrb: isborrocare Definizione
su essire, su cumenciare de calecuna cosa cun fortza, a s’airada, a meda, betare a terra, isconciare; fintzes foedhare male, a frastimos, pigare a boghes
Frasi
càglia chi mi sicas! - ilborrocat sa rosa tota fele ◊ isborrocat riendhe a tota gana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sortir avec violence,
jaillir,
éclater
Inglese
to pelt (down),
to burst out
Spagnolo
irrumpir
Italiano
erómpere,
scrosciare
Tedesco
hervorbrechen,
rauschen.
ilbulàre , vrb: irbulare,
irvulare,
isbulare,
isvulare,
sgulai Definizione
bogaresindhe sa gana, su disígiu, gosare ccn. cosa, fintzes in su sensu de si orròschere
Sinonimi e contrari
imbulare,
irgulare,
mascare
/
afastiai,
arròschere,
cascaviare
Frasi
culta tua bellesa l'apo iscrita in su coro sentza mi ndhe ilbulare ◊ durches frinas isvules suta s'arcu de s'empireu! (P.Giudice Marras)◊ nos ant promissu chi bastaiat a bènnere, pro noche torrare irvuladas, e no nos sunt lassendhe divertire! ◊ ti ses de recreos irbulada ca sos amantes tenias a gala
2.
candho si ndh'irbulat de ispetare za si che at a andhare! ◊ a mi ndhe irvulo abboghinendhe addoliada dae sa miséria!…◊ bae chi ti ndh'irbulas rata rata, s'istas a betza a leare maridu! ◊ a ti ndh'irbulas, de isetare, si cres chi t'azuet calicunu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
satisfaire
Inglese
to satisfy
Spagnolo
satisfacer
Italiano
soddisfare
Tedesco
befriedigen.
ilbulzàre , vrb: irburzare,
isburzare,
irvurzare 1 Definizione
fàere o bogare pendhiligiones de unu trastu, de cosa téssia, in is oros a s’orrobba; pèrdere sa trama; pèrdere su filu de un’aina segante (lepedha, gurtedhu)
Sinonimi e contrari
afilinzonare,
afiriolae,
ifilognare,
illanivuzare,
irburgiulae,
irfiliocare,
irfilusare,
irfronzolare,
isfilitare,
issilare,
istèssere,
istramai,
scilionai,
sfibicitai,
spollaciai
/
ingurrai,
irmarrare
Frasi
cussu traste si est totu irburzendhe ◊ a sa robba li cheret fatu s'órulu ca sinono si che irburzat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effiler,
effranger
Inglese
to unravel,
to blunt,
to fringe
Spagnolo
desilachar,
desflecar
Italiano
sfilacciare,
sfrangiare
Tedesco
ausfasern,
ausfransen.
ilciaríre , vrb: ilgiarire,
irciarire,
ixarire Definizione
fàere craru, prus craru (nau fintzes de sa die abbreschendho), bogare a craru / i. su coju = iscrarí, assegurai sa coja
Sinonimi e contrari
ilgiarare,
isclarire
Frasi
framaridas allughinzendhe s'aposentu ilciarint sa cara de babbu e mama ◊ sas aeras ilgiarint e torrat s'alenu a sa campagna ◊ ilgiàrimi s'iscuru in calchi cosa! ◊ s'oscuridade no at a ixarire mai ◊ su pensare ilgiarit sa duda ◊ at comintzau a irciarire, ciambare sa luche e a si víere sos colores
2.
ant ilgiaridu su coju e si sunt fidantzados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'éclaircir,
éclairer
Inglese
to make clear,
to brighten
Spagnolo
aclarar,
clarear
Italiano
schiarire,
illuminare
Tedesco
erhellen.