graríre , vrb Definizione
betare o fàere gràrios
Sinonimi e contrari
grariare
/
iscreulare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vagir,
pleurnicher
Inglese
to moan
Spagnolo
dar vagidos,
lloriquear
Italiano
vagire,
frignare
Tedesco
wimmern.
gremédhu , agt Definizione
nau de cosa de còere sicada, àrrida (es. fae, chíghere), chi est de malu cotu, malu a còere
Sinonimi e contrari
malacoi
| ctr.
coxibi
Traduzioni
Francese
de cuisson difficile
Inglese
hard to cook
Spagnolo
teniente,
verriondo
Italiano
di diffìcile cottura
Tedesco
schwer kochbar.
grigliàre , vrb Sinonimi e contrari
brigliai*,
lúchere,
prelliai
Frasi
grigliendhe a festa si che intrat su sole ◊ grígliat paghe e vida tra bélidas e sonizos de campagna fiorida ◊ sos nebodedhos li grígliant in giru a ciascu e festa ◊ grígliant in giru músicas e rimas in su santu trabàgliu e in s'isóriu (P.Casu)
Traduzioni
Francese
briller
Inglese
to shine
Spagnolo
brillar
Italiano
brillare
Tedesco
glänzen.
grisài 1, grisàre , vrb: crisare 1 Definizione
provare ischifu, agatare una cosa de gustu deasi malu de fàere agiummai a gana mala
Sinonimi e contrari
abborrèschere,
afeai,
ascamare,
aschiai,
ghelestiare,
ischifare,
ispucire,
orrèschere
Frasi
a fortza de ndi papai, dhu seu fintzas grisendi ◊ àcua de grifoni no ndi poneus prus mancu a coxinai, de candu dh'eus grisada ◊ su pisedhu portàt facioni, dèu dhu grisai e no ndi papai ◊ in cussa figu sicada dhui apu agatau una musca e seu papendidha grisa grisa
Traduzioni
Francese
éprouver du dégoût
Inglese
to loathe
Spagnolo
sentir asco,
repugnar
Italiano
schifare,
aver ribrézzo
Tedesco
verschmähen.
grispisàre , vrb: crispiai Definizione
ispergiare abba o àteru
Sinonimi e contrari
arrusciai,
babbiscare,
schiscinai,
spripidhai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
asperger
Inglese
to spray
Spagnolo
salpicar,
rociar
Italiano
spruzzare
Tedesco
spritzen.
gronníre , vrb: guarnire,
guernire,
guerniri Definizione
pònnere, cuncordare o aciúnghere cosa, pruschetotu po bellesa
Sinonimi e contrari
guarnessire
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
garnir
Inglese
to trim
Spagnolo
guarnecer
Italiano
guarnire
Tedesco
garnieren.
grunàre , vrb Definizione
incrubare sa conca e s'ischina puru, unu pagu, a cara a denanti, nau fintzes de cumportamentu de chie si acunnortat de fàere sa volontade de is àteros
Sinonimi e contrari
abbassiare,
ancrucare,
fritire,
incruai,
incrunai*
Frasi
at grunadu sos ògios ◊ gruna sa fronte a sa divina voluntade! ◊ cheret chi deo m'ingrune a isse!
Traduzioni
Francese
baisser
Inglese
to bow
Spagnolo
inclinar,
agachar
Italiano
inchinare
Tedesco
beugen,
sich fügen.
grusàre , vrb: gruxare Definizione
incrubare, fàere abbasciare; serrare, nau prus che àteru de is liagas e feridas; iscorare, dispràxere meda coment'e faendho bregúngia / grusare sas pupias, sas pibiristas = serrai is ogus
Sinonimi e contrari
dòrchere,
imbasciai,
incruai*,
ingruxare,
mugrare,
pinnicai
/
serrai
/
scorai
Frasi
sa fiara si est pesada a cadharida e già grusada ◊ presentendhe unu fiore si gruxant e saludant cun rispetu ◊ piús no gruxet su tuju a su pesante giuale chi li faghet sa carena a un'ancuju! (G.Oggiana)◊ gruxeit ancora de piús s'ischina suta de su tribàgliu
2.
benidindhe che a tandho como puru a grusare sas pibiristas mias cun sa friscione de àteras vias! (G.Ruju)◊ bídere e faedhare ti cheria e grusare cun basos sas feridas!
3.
no agato divagos si no cussos, avilidu e grusadu finas oe ◊ ponides sa betzesa in sacrifítziu grusèndhebbos su coro cun sa mente (A.Dettori)◊ at a finire su disterru chi nos grusat sas dies de sa vida! (P.Mossa)◊ mi so grusendhe cun tantos pensamentos
Traduzioni
Francese
baisser,
mortifier,
attrister
Inglese
to lower,
to make bitter,
to sadden,
to dishearten
Spagnolo
bajar,
cerrarse las heridas,
humillar
Italiano
abbassare,
avvilire,
amareggiare
Tedesco
herunterlassen,
beschämen,
verbittern.
grusirài , vrb Definizione
abbaidare e cricare de ischire cosa, po curiosidade
Traduzioni
Francese
furetter,
fouiner
Inglese
to be curious
Spagnolo
curiosear
Italiano
curiosare
Tedesco
lauschen.
gruspíre , vrb Definizione
fuliare cun fortza salia, a bortas fintzes coment'e singiale de disprétziu po gente o cosa, o fintzes po fuliare àteru chi si portat in buca
Sinonimi e contrari
arruspire,
carraschiare,
gruspiare,
iscupiri,
ispudai,
tzuspire
Frasi
a mimme mi pacant e dego faco su dovere, non gruspo a su pratu ube mànico
2.
su focu a trachedhu gruspiat sas ischintzidhas chi butabant in artu ◊ fit galu gruspindhe carchi bucone de ódiu
Traduzioni
Francese
cracher
Inglese
to spit
Spagnolo
escupir
Italiano
sputare
Tedesco
spucken,
speien.
guardài , vrb: agguardai,
guardare,
guardiae,
guardiai,
guardiare Definizione
castiare siat po giare atentzione, custodiare e difèndhere, e siat po arrespetare, fàere su dovere; castiare po bíere; fintzes furriare, fàere furriare
Sinonimi e contrari
acastiai,
aggordai,
amparai,
badrare,
chistie,
coltoire,
cultodiare
/
abbadiai,
castiai
Modi di dire
csn:
Deus ti ndhe guardet de!… = Deus ti ndhe colet de…; guardai is sentidus = contivizare su sentidu a manera de no adduire a su malu
Frasi
si la cheres tènnere guardada, pone sas postas in dogni camminu ◊ àngiulu miu guardadori, guarda s'ànima mia! ◊ cussus funt ladronis e bolint guardiai is àterus! ◊ guarda e difendhe a mie ca m'incumandho a tie!
2.
guarda is festas cumandadas! ◊ de precetu no ne apo guardau
3.
los amus a bíere guardiandhe pro picare sas tratas
4.
custa grotza po guardare s'abba… mancari passet su riu, totu li colat supra! (A.Cucca)
Etimo
itl.
guardare
Traduzioni
Francese
protéger
Inglese
to protect
Spagnolo
guardar,
mirar
Italiano
protèggere
Tedesco
bewachen,
hüten,
bewahren,
schützen.
guastài, guastàre , vrb Definizione
fàere guastu, iscónciu o dannu a calecuna cosa; pudrigare, nau de cosas de papare / pps. guastadu, guastau, guastu
Sinonimi e contrari
addagnai,
bastare 1,
irguastae,
iscunsertare,
pèldere
/
ammagagnare
| ctr.
arragnare,
aconciai
Frasi
no est totu curpa de is fogus si sa campagna s'est guastendi ◊ amus guastu sa màchina a fortza de li pònnere bàrrios a tropu ◊ no la ponzas a segare cosa tosta, sa fórtighe, ca la guastas! ◊ sas arburedhas las at totu guastas su bentu ◊ custas lampadinas, po comenti funt postas, bastat chi si ndi guastit una e non si alluint mancu is àteras
2.
cussu mànigu si est guastu, lassadu fora de su frigoríferu ◊ sa cosa cota puru cheret menzus posta in friscu, ca sinono si guastat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
gâter,
abîmer
Inglese
to ruin,
to spoil
Spagnolo
estropear
Italiano
guastare,
danneggiare,
rovinare,
avariare
Tedesco
beschädigen,
verderben.
guciàre , vrb: gutare,
gutiare,
gutzare,
gutziare Definizione
calare a istídhigu a istídhigu, lassare andhare s'istídhigu / pane gutiau = prus che àteru pane fine, de fresa, istidhiadu cun ozu, una paspiada de salipa e torradu a su fogu a sighire a assare
Sinonimi e contrari
botiare,
istedhiare,
lutiare,
strichidhai,
sucutare
Frasi
si est arressu acurtzu a unu muru gutianne de abba ◊ de s'oju lertzu li gutat donzi tantu una làgrima
Etimo
ltn.
*guttiare
Traduzioni
Francese
dégoutter
Inglese
to drip
Spagnolo
gotear
Italiano
gocciolare
Tedesco
tröpfeln.
gustài , vrb: gustare Definizione
papare, fàere s'ustu, papare a pràngiu; fintzes abbrovendhare; pigare gustu tastandho sa cosa de papare
Sinonimi e contrari
assagiai,
atastare,
bustare,
inciuciare,
mascare,
papai,
ticare
/
immulzare
/
aggradae,
piàchere
Frasi
lassai is batallas e isterreisí po gustai! ◊ pudhu e pudhichina no si gustant de solu chilinzone ◊ nos gustamus de mura, de ficu e de pira ◊ chie est avesu a sa tropejalia no si gustat de pane sueradu ◊ a gustare nos daiant coconedha e casadina ◊ murgo, aproendho sos cadhos e sas bacas e mi nche gusto sos porcos
2.
sa fruta est dulche a la gustare
3.
leade su gafè, o sa birra o comente bos gustat!
Etimo
ltn.
gustare
Traduzioni
Francese
goûter,
savourer
Inglese
to taste
Spagnolo
gustar,
saborear
Italiano
gustare
Tedesco
schmecken.
guvernài , vrb: guvernare,
guverrenare Definizione
su tènnere contu unu logu e sa gente chi dhue istat cun leis e poderes soberanos; atèndhere a ccn. o bestiàmene cun alimentu, a brovendha
Sinonimi e contrari
contifizare,
cuberrare
Frasi
Sardigna nara, no ti ses abbida chi totu ti ant coglionadu, de sos chi ti ant guvernadu, fatèndhedi a iscarmentu, nara, ite mai ndh'as tentu francu de vanas promissas?
2.
Giuanni Batista portada unu bestiri fatu de pilu de cammellu e a sintzu unu cintu de pedhi, si guvernada de pibitziris e de meli aresti (Ev)
Etimo
ltn.
gubernare
Traduzioni
Francese
gouverner
Inglese
to govern
Spagnolo
gobernar
Italiano
governare
Tedesco
regieren,
besorgen,
pflegen.
ibbagliàre , vrb: ibballiare,
ilballiare,
imbagliare,
imballiare 1,
irbagliae,
irbagliai,
irbagliare,
irballare,
isbagliai,
isbagliare,
isballiai,
isballiare,
sbagliai Definizione
fàere sa cosa male, de no torrare paris cun sa beridade o cun su giustu o cun su chi andhat bene / mi so irballadu = mi so fadhidu, apo irballadu
Sinonimi e contrari
fadhie,
ifartire,
irbagiare,
isdeinare
| ctr.
ingertai
Frasi
bae e chilca cantos annos si agatat custu letu: si no m'imbàglio fit de nonnumannu ◊ vi cheret pacu e nudha a s'irbagliare ◊ isbàgliat fintzas su predi nendi sa missa ◊ so cumbintu chi at imbagliadu caminu ◊ donzunu est suzetu a irballare ◊ mih chi as imballiadu domo! ◊ cussu si l'at irbagliata mannu e longu cantu est! ◊ apo ibballiau po no cumprènnede
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se tromper
Inglese
to mistake
Spagnolo
equivocarse
Italiano
sbagliare
Tedesco
irren (sich).
ibbeldonàre , vrb: irberdonare,
irgherdonare,
isardonare,
isberdonare Definizione
bogare su berdone a sa mata de su suérgiu in su truncu po pòdere fàere su ortigu, o fintzes a sa linna segada po su fogu po no fàere tzintziedhu
Sinonimi e contrari
ispedonare,
istuvulare
Frasi
custu est unu suélgiu sentza ibbeldonare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
décortiquer,
démascler
Inglese
to bark
Spagnolo
descortezar
Italiano
decorticare
Tedesco
entrinden.
ibboidàre , vrb: ibbuidare,
ilboidare,
imboidare,
imbudiae,
imbudiai,
imbuidare,
irbodiare,
irboidare,
irboitare,
irbuitare,
irvoidare,
irvoidari,
isbodiare,
isboidare,
sboriai Definizione
bogare a fora su chi dhu’est aintru de unu logu, de una cosa, de un’istrégiu, fàere una cosa buida, andharesindhe lassandho su logu buidu, líbberu
Sinonimi e contrari
abbuidai,
ilgavantare,
illichidare,
istuvare,
istuvudare,
vasiai
| ctr.
pienare
Frasi
at imboidadu sa cascita ◊ sa Sardigna l'ant imboidada de maigantas richesas, sos anzenos! ◊ isbodiade sas tassas pienas e pienade sas bódias! ◊ oe imboidamus su putu ◊ imbúdia una nue subra de su fogu! ◊ su bufóngiu meda at imbuidau is carradedhos ◊ aus ibbuidau sa bidha cun sa disterradura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vider
Inglese
to empty
Spagnolo
vaciar
Italiano
svuotare
Tedesco
entleeren.
ibbortàre , vrb: ilvoltare,
ilvortare,
irbortae,
irbortai,
irbortare,
irvortare,
irvostare,
irvotare,
isboltare,
isbortare,
isvoltare,
isvostare,
ivoltare Definizione
dare borta, cambiare bandha de un’andhóngiu, nau in su sensu de fàere una furriada, cambiare o fàere cambiare idea, decisione, cunditziones; giare istrobbu, fàere pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
istorrai,
istransire
/
conchinare
/
furriai,
tramudai
| ctr.
cumbínchede
Frasi
cun promissas de pònnere indústrias sont ilvoltendhe sa zente dae campagna ◊ fit cojuendhe cun d-una bella giòvana ma sos parentes l'ant isboltadu ◊ innanti at detzisu e apustis si est isboltadu ◊ sa morte ebbia mi podet isboltare de mi cojare cun tegus! ◊ mi iais nau ca beniais ma bosi seis irbortaos ◊ su pitzinnu si est irvortatu e at cambiau in malu ◊ unu carabbineri at irvortau unu dellitu ◊ nche li fit incassatu in conca d'essire a bannitare e nessune fit reséssitu a l'irvortare
2.
cussos chi leant a isvilu sos líbberos oe o cras s'isvoltant a àinos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
détourner,
dissuader
Inglese
to dissuade,
to change one's mind
Spagnolo
cambiar de idea,
disuadir
Italiano
cambiare idèa,
distògliere,
dissuadére
Tedesco
abbringen,
ablenken,
abraten.
ibbrodhiài , vrb rfl: isbrodhiai Definizione
fàere calecuna cosa chentza dificurtade, bínchere is dificurtades a sa lestra
Sinonimi e contrari
sbodhicai,
spodhai
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se débrouiller
Inglese
to extricate oneself
Spagnolo
desenredar
Italiano
districarsi,
sbrogliarsi
Tedesco
sich entwirren,
sich herausziehen.