ibbrotàre , vrb: imbrotare,
irbrotare,
isbrotare Definizione
nau de is linnas, de is matas, su essire o bogare cambos noos; su naschire de calecuna cosa (fintzes de unu sentidu)
Sinonimi e contrari
brionire,
brotai*,
essire,
nàschere
Frasi
dae ue ses irbrotadu, úmulu mannu? ◊ su beranu est torradu a ibbrotare
2.
sos pensamentos ndhe imbrotant e si faghent a peràulas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jaillir,
naître
Inglese
to gush
Spagnolo
brotar
Italiano
scaturire
Tedesco
entspringen.
ibbutonàre , vrb: ilbutonare,
irbutonare,
isbutonare,
sbutonai Definizione
bogare is butones de su trau po si ndhe bogare unu bestimentu chi ndhe portat o fintzes solu aperindhodhu; nau de is ogos de su matedu, isparare, bogare cambu nou
Sinonimi e contrari
iscanciai
| ctr.
abbutonai
Frasi
irbutona sa camisa, ca chentza irbutonare no ndh'essit!
2.
de s'àlbure de s'amore isbutonada est sa sigunna gema!
Traduzioni
Francese
déboutonner
Inglese
to unbutton
Spagnolo
desabrochar
Italiano
sbottonare
Tedesco
aufknöpfen.
ibentiàre , vrb: ilbentiare,
irbentiare,
ilventiare,
irventiare,
isbentiare,
isvantiare,
isventiare,
sbentiai Definizione
coment'e pèrdere bentu, pèrdere fragu, pèrdere sa fortza, s’efetu de s’àrculu (nau de is imbriagos puru), fintzes pigare ària, bentu
Sinonimi e contrari
iscoturare,
istudinare,
scexiai
/
bentiai,
irvalorire,
ispaporare
/
illeriare,
irbasolare
Frasi
ti mandho a pistare giarra, gasi ibéntias!◊ una borta dau focu, a sa piatza li fachiant sas bentosas in costazos pro irbentiare ◊ impitat sèmpere ispíritu isventiadu pro cumpònnere sas drogas ◊ tupa s'ampulla de su binu ca sinono si che irbéntiat! ◊ pro lu fàghere isventiare, a s'imbriagu, che l'ant postu fora
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'éventer,
s'évaporer
Inglese
to lose scent (strenght),
to evaporate,
to fade (away)
Spagnolo
evaporarse
Italiano
svaporare
Tedesco
ausdunsten,
verdunsten,
verrauchen.
ibentulài, ibentullàe , vrb: irbentugliai,
irbentulare,
irbentuliare,
irventallai,
irventulare,
irventulliare,
isbentulai,
isbentulare,
sbentuai Definizione
pigare bentu, tzantzigare o èssere tzantzigau po su bentu, fàere bentu (mòvere che ventàgliu, a iscutuladura)
Sinonimi e contrari
bolatzai,
scentalliai
/
abentuai,
afantallai,
arrostai,
imbentulare
/
iscutulare
Frasi
za irbentúliant, andhendhe in moto, cussos! ◊ za irbentúlias, oe, subra de sa cabertura cun custu bentu! ◊ si pesat custu bentu e comintzat a irbentuliare àrbules e prantones!…
2.
intendhendho púligi e preugu is féminas si ndi pesant acamba irventallandu sa fardeta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éventer
Inglese
to flutter
Spagnolo
orear,
abanicarse
Italiano
sventolare
Tedesco
schwenken.
iberràre , vrb: ierrae,
ierrai,
ierrare,
ierrari,
iverrare Definizione
passare su tempus de s’ierru
Sinonimi e contrari
imbierrare,
irzerrare
Frasi
iberrabat sa robbedha in su cunzau a cara a sole ◊ ierrastus is crabas in bàsciu ◊ a ierrae si andhat a logu caente, a Campidanu ◊ si agatàt cun su tziu in sartu de Goni po ierrai su bestiàmini
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hiverner,
hiberner
Inglese
to winter
Spagnolo
invernar
Italiano
svernare
Tedesco
überwintern.
ibregungíre , vrb: ibrigonzire,
ibrigungiri,
irbirgonzire,
irbregungiri,
irbregunzire,
irbrigonzire,
sbregungiri Definizione
bogare in bregúngia, brigare a unu faendhodhu a bregúngia, de ndhe tènnere bregúngia
Sinonimi e contrari
abbilgonzare,
abbirgonzire,
afachilare,
atzantarare,
ilvilgonzare,
rividire
Frasi
ses andhau a irbregunzire sa bidha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvrir de honte
Inglese
to shame
Spagnolo
avergonzar,
abochornar
Italiano
svergognare
Tedesco
beschämen.
idalài, idalàri , vrb: irdalai,
isdalare,
sdalai Definizione
segare o ispuntare s’ala, is alas, fèrrere a s’ala; nau de gente, immarrire meda, pònnere o tènnere unu dolore chi no lassat camminare o trebballare
Sinonimi e contrari
iderrigari,
isalare
2.
s'àbbile fit débbile e totu isdalada ◊ soi totu irdalada, soi morendumí!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rogner les ailes
Inglese
to clip (wings)
Spagnolo
cortar las alas
Italiano
tarpare le ali
Tedesco
beschneiden.
idarrocài , vrb: idorrocai,
irdorrocai,
isdorrocai,
sderrocai Definizione
betare o orrúere a terra a isconciadura, nau mescamente de fràigos o àteras cosas mannas
Sinonimi e contrari
derrocai,
destrui,
irfàchere,
isciarrocai,
isciasciai,
isciuchiare,
isconciare,
isciusciai,
torrocai
2.
si podit isciri chini est chi nci at isdorrocau cussu sciacu mannu de àcua a mesu de s'arruga?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
démolir
Inglese
to dismantle
Spagnolo
abatir,
derrocar,
derribar
Italiano
diroccare
Tedesco
niederreißen.
iddoàre , vrb: ildoare,
irdoare,
irdogare,
isdoare,
sdogai Definizione
essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru
Sinonimi e contrari
cherpai,
ildeossare,
isdegorare,
isteressare
Frasi
mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu!
2.
sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever les douves,
démolir,
écraser
Inglese
to smash,
to unstave
Spagnolo
quitar las duelas,
romper,
destrozar
Italiano
sdogare,
sfracellare,
sfasciare
Tedesco
die Dauben entfernen von,
zertrümmern,
zerbrechen.
ideài , vrb: ideare Definizione
cuncordare calecuna cosa in sa mente, pentzare, imbentare calecuna cosa de fàere
Sinonimi e contrari
imbentai,
immaginai,
meledai,
penciai,
tramesare
Frasi
s’assúconu chi at leatu sa mascaredha bidenne cudha tzerpe non si potet mancu ideare!
Traduzioni
Francese
concevoir,
inventer
Inglese
to conceive
Spagnolo
idear
Italiano
ideare
Tedesco
ausdenken.
iderrigàri , vrb: irderrigai,
irdirricare,
sdarrigai Definizione
fàere a dolore o pònnere dolore mannu a errigos, a s’ischina in su tretu de is errigos
Sinonimi e contrari
illumbai,
illumbedhare,
irrenare,
isarrigai,
iscrocare 1,
isderenare
Frasi
is massaus si funt irderrigaus carrixandu
Etimo
ltn.
*ex derenare
Traduzioni
Francese
causer mal aux reins
Inglese
to weary
Spagnolo
doler los riñones desriñonar
Italiano
direnare
Tedesco
kreuzlahm machen.
idossinàre , vrb: sdossinai Definizione
bogare o ispicigare is ossos de sa prupa, de sa petza
Sinonimi e contrari
desossai,
irdossorae,
isossare,
isprupare
Frasi
su mannale tocat a dh'illadarare, isprupare, idossinare e idogiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désosser
Inglese
to bone
Spagnolo
deshuesar
Italiano
disossare
Tedesco
entbeinen.
ifachilàre , vrb: ifachilliare Definizione
betare in cara, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment’e brigandhodhu e faendhodhu a bregúngia, lígere sa vida, bogare in bregúngia a ccn.
Sinonimi e contrari
abbirgonzire,
afachilare,
refaciai
Frasi
su maridu a boches artas candho ghirabat l'ifachilliabat totu su chi fachiat, ca nanchi fit male fatu ◊ criticabant e ifachilliabant sa miséria a chie la zuchiat pitzicada a costas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
reprocher,
jeter à la figure
Inglese
to fling in s.o's face (stg)
Spagnolo
reprochar
Italiano
rinfacciare
Tedesco
vorhalten.
ifadàre , vrb: infadai,
infadare,
irfadare,
isfadare Definizione
giare istrobbu, ifadu; prnl., pèrdere sa passiéntzia o orròschere po istrobbu forte o a sa sighia
Sinonimi e contrari
abbatazare,
abbeciare,
agenare,
annischissai,
aporrare,
apurrire,
ifastizire,
impeltinare,
imperperiae,
innaentare,
irfadèschere,
ivilire,
malifestai,
pibincai,
pertojare,
suberiare
Frasi
benzo a t'infadare si mi podes agatare unu catedhu
2.
ndhe so isfadada de fàghere sa teraca! ◊ sos pitzinnos lillos passizat, los zocat, e candho si ndhe irfadat los zuchet a sa tzia ◊ s'infadeit de sos imbóligos de sos avocados ◊ su mese at comintzadu faghindhe dies bellas, ma a sa fine si est isfadadu
Etimo
spn.
enfadar
Traduzioni
Francese
agacer,
déranger
Inglese
to annoy
Spagnolo
fastidiar,
molestar
Italiano
infastidire,
importunare,
tediare
Tedesco
belästigen,
stören.
ifàghere , vrb: ilfàghere,
irfàchere,
irfàghere,
isàchere,
isciàere,
isciai (i-scia-i)
isfàghere,
isfai,
issàchere Definizione
isciusciare, distrúere sa cosa fata; nau de cosa de papare, còere tropu, èssere tropu lómpia / pps. isciatu, issatu (= sbisuriu, puru); pira, mela irfata = pira, mela passada, chi no est prus bona
Sinonimi e contrari
derrúere,
destrui,
dirfàchere,
idarrocai,
isciasciai,
isciusciai,
isconciare,
sciai,
solivrinare
| ctr.
fàchere
Frasi
sas domos s'ifaghent in sas bidhas chena zente ◊ est betendhe s'abba a cadinos: paret chi su mundhu s'isfatat in abba! ◊ sa gherra isfaghet totu, logu e zente ◊ s'istesseravat, s'isachiat, s'iscontzavat ◊ is pipius funt in s'arruga, fadendu e isciaendu giogus
2.
si est isfatu in torojos de prantu ◊ in su tribàgliu m'isfato totu in suore ◊ sa linna betza s'isfaghet in piúere
3.
sos ossos puru, apustis de tantu tempus, s'irfaghent ◊ funt timendu no si siat po isfai su mundu ◊ chi s'isfagat su mundhu totu intreu no mi rendhet dolore e ne ferida (Sassu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
défaire,
décomposer
Inglese
to undo,
to decompose
Spagnolo
deshacer
Italiano
disfare,
decompórre,
sgretolare,
disintegrarsi,
dissòlvere
Tedesco
zerstören,
auseinandernehmen,
sich zersetzen,
zerbröckeln.
ifartàre , vrb: infaltai,
infaltare Definizione
betare a ccn. sa neghe de unu dannu, ma fintzes fàere sentire o pàrrere in curpa, fàere coment’e afartau
Sinonimi e contrari
acajonare,
acriminai,
acrupai,
acusai,
articulai,
imputai,
incrupai
Frasi
origa surda cumbenit a fai de sa beridadi a boxi inténdia, sa cuscéntzia nosta po no infaltai… (G.Solinas)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
incriminer,
inculper
Inglese
to indict
Spagnolo
acusar
Italiano
incriminare
Tedesco
anklagen.
ifasciàre , vrb: ilfascare,
irfascare,
irfassare,
irfiassare,
isfasciai,
isfasciare,
isfassare,
isfrasciare,
sfasciai Definizione
segare, bogare de pare, fàere a orrugos (fintzes faendho sa cosa a fuliadura, betandho o faendho orrúere a terra)
Sinonimi e contrari
abbotinare,
arroinare,
chimentare,
derrocai,
dissantarare,
iscalabrare,
iscempiai,
isciarrocai,
isciasciai,
isciusciai,
istrossare,
staulai
Frasi
zòbanos che a nois irfassant sa galera! ◊ bos sezis irfassaos prenandhe sa terra a marrone ◊ sa tzente si fit irfassanne de su risu ◊ s'élighe est acultzu a ndhe ifasciare: dioi gàrrigu de nie no si fit bidu mai ◊ irdobbandhe a su crastu, a puntos e a minas l'irfiassas ◊ a mie mi at isfrasciadu su tempus!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
démolir,
écraser
Inglese
to smash
Spagnolo
romper,
destruir
Italiano
sfasciare,
sfracellare
Tedesco
zerbrechen,
zertrümmern.
ifastizíre , vrb: infastizire Definizione
sentire ifadu
Sinonimi e contrari
afastidiai,
agenare,
ifadare,
infasciughie,
innaentare
2.
unu, infastizidu de sa betzesa, est andhadu a unu méigu pro s'impisedhire
Traduzioni
Francese
s'embêter
Inglese
to be vexed
Spagnolo
molestarse
Italiano
infastidirsi
Tedesco
sich ärgern.
ifaulàre , vrb: infaulai,
infaulare,
irfaulare Definizione
collonare, bogare fàulas a unu, nàrrere su chi no est; bogare a faulàrgiu, in fàula, giare a bíere chi unu at nau fàulas, chi no est beru su chi at nau
Sinonimi e contrari
afaulae
/
irfaularzare,
iscofutare
Frasi
nanca no benit ca s'intendit mali: bollis biri ca nos'infàulat?! ◊ vos ant a pessichire e, irfaulandhe, ant a nàrrere cada zenia de male contra a vois
2.
si a sa briga no mi pones mente, tandho infàulas a su presidente! (Pazzola)◊ sas arveghes andhant ognuna a ue cheret, ifaulendhe su díciu chi narat chi sas arveghes istant sèmpere ammuntonadas apare
Traduzioni
Francese
démentir
Inglese
to deny
Spagnolo
mentir,
desenmascarar
Italiano
sbugiardare
Tedesco
Lügen strafen.
ifegàre , vrb: irfecare,
iscegiai,
isfegare,
sfegiai Definizione
cambiare su binu a un'àtera carrada po no dhu lassare in sa feghe; isturdire s’imbriaghera, caciare su binu bufau
Sinonimi e contrari
ilbarulire,
ismarmire,
scexiai
/
bombitai,
caciae
Frasi
su binu fit ispetziale e babbu, pustis de l'àere ifegadu, lu poniat in ampullas e carradellos minores ◊ a primos de su mese de nadale ilfegant su binu, sa prima bolta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuver son vin
Inglese
to get over one's drunkenness
Spagnolo
desollar,
dormir el vino (la zorra,
el lobo)
Italiano
smaltire la sbòrnia
Tedesco
den Rausch ausschlafen.