ildarrastàre , vrb: irdarrastai Definizione
cricare e pigare s’arrastu de peis, s’arrastu de sa fera
Sinonimi e contrari
addromare,
arrastai,
atratare,
trateare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dépister
Inglese
to trace
Spagnolo
rastrear
Italiano
rintracciare,
seguire le tracce
Tedesco
aufspüren.
ildeossàre , vrb: ildiossare,
irdaossare,
irdegossare,
irdeossare Definizione
bogare de pare o iscosciare unu trastu, fàere a orrugos; nau de ccn., immarrire meda de ndhe sentire dolore / i. una cradea, unu bancu, unu banchitu
Sinonimi e contrari
iddoare,
isconsiminzare,
istracassare
| ctr.
aconciai
Frasi
chie fit istrampadu a manca, chie imboladu a dresta, chie irdeossendhe unu banchitu…◊ bides piantas seculares fatas a carvone: ndhe faghent sa piedade, ildeossadas ◊ petzi mi che sapo in terra a unu muntone, irdaossadu che cuba betza ◊ leademilu, sinono l'ildiosso!
2.
oe so totu irdeossadu cun cussu triballu de deris!
Traduzioni
Francese
démolir,
traumatiser,
se casser les os
Inglese
to smash,
to traumatize,
to thrash s.o
Spagnolo
destrozar,
tener los huesos molidos
Italiano
sfasciare,
traumatizzare,
rómpere le òssa
Tedesco
zerbrechen,
ein Trauma bewirken,
zerschlagen.
ildimajàre , vrb: isdimajai,
istrimagiare,
sdimajai Definizione
pèrdere is atuamentos coment’e morindho po calecunu dispraxere forte o dolore mannu
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
ammortie,
ammustèlchere,
dilmagiare*,
disimainai,
intostai,
sdemmaniai
| ctr.
solbèschere
Frasi
sa pubidha, assustada, si est ildimajada
Traduzioni
Francese
s'évanouir
Inglese
to faint
Spagnolo
desmayarse
Italiano
svenire
Tedesco
in Ohnmacht fallen.
ildrigíre, ildrijíre , vrb: ildrixire,
isdrijire,
isdrisire,
isdrizire Definizione
su s’ispicigare po isfortzu de cosas agguantadas impare cun cosidura o àteru deasi
Sinonimi e contrari
iscosire,
scorriai,
steressai
Frasi
traperas de trastes isdrijidos ◊ unu tacone si mi est isdrijidu
Etimo
itl.t
sdricire
Traduzioni
Francese
découdre
Inglese
to tear
Spagnolo
rasgar,
desgarrar
Italiano
sdrucire
Tedesco
auftrennen.
ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu,
infartadu,
irfartadu,
isfaltadu,
isfartadu Definizione
nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene
Sinonimi e contrari
afaltadu,
faltosu,
ifastadu,
frajau
/
cdh. infaltatu
Frasi
sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet
2.
sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fautif,
qui se sent en faute
Inglese
to feel at fault or guilty about something
Spagnolo
que se siente culpable
Italiano
che si sente in difètto,
in cólpa
Tedesco
wer sich schuldig fühlt.
ilfodhonàre , vrb: irfodhionare,
irfodhonare,
isfodhionare,
isfodhonare,
isfudhionare Definizione
nau prus che àteru de bestimentu, illargare meda, coment’e fàere a fodhe po difetu o genia de s’orrobba; nau de is prumones, torrare àlidu a pelea e a moida, assupandho
Sinonimi e contrari
afodhare,
ifodhonare,
illabbargiae,
illagratzare,
illarghiotare,
illariodhare,
infodhonare,
irbrofodhare,
istiriolare,
sciabudhai,
sciadhonai,
sciodhai
/
irfodhiare
| ctr.
afíere,
torrae
Frasi
no lu fortzes, su gorfo, ca l'irfodhionas! ◊ sos trastes s'irfodhionant in benugros, in cuidos, in brussos ◊ sa busica de s'antzianu si podet irfodhionare ◊ custas mudandhas portant s'elàsticu isfudhionau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
élargir
Inglese
to fray
Spagnolo
estirar
Italiano
slargare,
estroflèttere
Tedesco
erweitern.
ilgarriàre , vrb: irgarrigare,
iscarriai,
iscarrigare,
isgarrigare,
scarriai Definizione
calare o pònnere in terra unu càrrigu; pèrdere o bogare sa càrriga, sa fortza
Sinonimi e contrari
irbarriare,
istuai
| ctr.
barriare,
carriai
Frasi
si fut frimau ananti de sa domo de su piciocu e inie iat iscarrigau su carru ◊ seis ancora in tempus a boche iscarrigare sa cusséntzia, innanti de mòrrere! ◊ apu fuedhau a Pepinu po mi donai una manu a iscarriai sa carrada
2.
s'arrellozu si ch'est iscarrigandhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
décharger
Inglese
to discharge
Spagnolo
descargar
Italiano
scaricare
Tedesco
abladen.
ilgavantàre , vrb: isgabantare,
isgavantare Definizione
menguare, bogare sa cosa (una parte) de aintru de un’istrégiu po fàere logu o fintzes po illebiare unu pesu
Sinonimi e contrari
abbuidai,
ibboidare,
ilbagantare*,
illichidare,
irbarratzare
| ctr.
pienare,
pòniri
Traduzioni
Francese
vider
Inglese
to empty
Spagnolo
vaciar
Italiano
vuotare
Tedesco
ausleeren.
ilgerràre , vrb: irzerrare Definizione
passare s'ierru
Sinonimi e contrari
iberrare
Frasi
donzi annu su própiu manizu: pro ilgerrare si andhaiat a fora
Traduzioni
Francese
hiverner
Inglese
to winter
Spagnolo
invernar
Italiano
svernare
Tedesco
überwintern.
ilgheleníre , vrb: irghelenire,
irghilinire Sinonimi e contrari
irghilinare,
isteniai
Frasi
o mama, it'est custu prantu? Ndhe ses irghilinia! ◊ tempus gúrpinu irghiliniu de pistoléssia (F.Satta)◊ est irghiliniu dae s'istrachidúdine e dae su pessamentu de su chi li est costandhe ◊ fit cun sa frebbe arta, sos ocros irghelenios e dilliriandhe ◊ aite ses goi irghelenia, torràndheti fine che filu de cusire?
Traduzioni
Francese
épuiser
Inglese
to wear out
Spagnolo
agotar
Italiano
sfinire
Tedesco
erschöpfen.
ilgiaràre , vrb: ilgiariare,
ixariare Definizione
fàere giaru, craru, cun prus lughe de si pòdere bíere, de si pòdere cumprèndhere de prus
Sinonimi e contrari
ilciarire
/
aclarai,
acrarire,
illuchèschere,
iscrariai
| ctr.
iscuriai
Frasi
parias cudh'istella luminosa chi su manzanu ilgiàriat s'aera ◊ che lampu chi ilgiarendhe su terrinu in d-una note mala de iscuria ndhe boltat dae s'oru de su trabentu cudhu tristu ◊ sa lughe atraessat sas aeras ilgiarendhe sos giassos de su chelu ◊ a su primu ixariare a sa lughe de istellas, cantas bellas boghes soliant cantare! (B.Truddaju)
2.
su bonusensu ilgiarat dogni chistione
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclairer,
éclaircir
Inglese
to illuminate,
to explain
Spagnolo
alumbrar
Italiano
rischiarare,
illuminare,
chiarire
Tedesco
erleuchten,
erhellen.
ilgiràre , vrb: irgirare,
isgirare Definizione
furriare is crebedhos, èssere fora de tinu; pigare assíchidu forte
Sinonimi e contrari
irbariare
/
acicai,
asciuconare,
asciustrare,
aterrighinare,
ispantamare,
ispramai,
isturdinare,
stremessiri
Traduzioni
Francese
effarer,
effrayer
Inglese
to dismay
Spagnolo
desconcertar
Italiano
sgomentare
Tedesco
erschüttern.
ilgutàre , vrb: irgutare,
iscutare,
isgutare,
isgutiare,
sgutai Definizione
calare, pèrdere, lassare o fàere calare s’abba (o àteru) a istídhigos
Sinonimi e contrari
aggutai,
botiare,
ilbutiare,
ilgutire,
sucutare,
sucutire
Frasi
sa cursa de sa vida, peleosa e in pigada, nos faghet irgutare rios de suore ◊ ant isgutadu suore e brios, ratzighendhe carvone suta de terra ◊ sa cobertura est ilgutendhe, comente at próidu ◊ sos ojos suos isgutant piantu ◊ su cabixu de sas bamas anzonadas est de late novellu isguta isguta!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dégouliner
Inglese
to drip
Spagnolo
gotear
Italiano
sgocciolare
Tedesco
abtröpfeln,
tröpfeln lassen.
illabentàre , vrb prnl Sinonimi e contrari
allabentare*
Traduzioni
Francese
devenir distrait
Inglese
to become absent-minded
Spagnolo
volverse,
hacerse,
convertirse
Italiano
diventare sbadato
Tedesco
zerstreut werden.
illabinàre , vrb: illainare,
illainari Definizione
èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare
Sinonimi e contrari
allainare,
atilimai,
iscacaredhare,
iscussurare 1,
tirchinare
2.
a tui t'illainat su fragu de sa fà
Traduzioni
Francese
avoir la diarrhée,
foirer
Inglese
to have diarrhoea
Spagnolo
tener cagalera,
tener diarrea
Italiano
avére la sciòlta,
avére la diarrèa
Tedesco
Durchfall bekommen,
Durchfall haben.
illacanài , vrb: illacanare,
irlacanari,
slacanai Definizione
mòvere, cambiare, istesiare sa làcana; passare is làcanas, essire fora de is làcanas
Frasi
sos bighinos nostros sunt sèmpere illacanendhe: istrizi oe istrizi cras, si che intrant terrinu!
2.
sos pessos illàcanant che mariposas in tancas de fiores (C.Puddu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
franchir les limites
Inglese
to trespass
Spagnolo
invadir,
salirse
Italiano
sconfinare
Tedesco
die Grenze überschreiten.
illadarài, illadàrare, illadàre, illaderài, illaderàre , vrb: illadrare,
illardarai,
irladae Definizione
fàere a lados, segare un’animale mortu in duas perras, in duas metades de longu
Sinonimi e contrari
isperrai
/
issupare
Frasi
dhue funt sas panghitas cun sos pangalzos illadra illadra crachi albeghe ◊ apenas chi su procu fut illadaradu cun segure e ispadinos fut a dh'idossare (A.Barra)
Etimo
ltn.
latus, lateris
Traduzioni
Francese
équarrir
Inglese
to quarter
Spagnolo
descuartizar
Italiano
squartare
Tedesco
in vier Teile zerlegen.
illadiàre , vrb: illadriare,
illatiare Definizione
fàere ladu, amplu, bàsciu e largu; rfl., nau de ccn., tratènnere a tropu, istentare / pps. illadiadu = nadu de ccn., laredhosu, chi si tratenet tropu nendhe cosas fintzas chentza cabu
Sinonimi e contrari
alladiae
/
istentae
| ctr.
ammurudhare,
astrínghere
Frasi
su cumassu de sa pasta cariada si segat a bículos atundhurados chi s'illàdiant cun su cannone ◊ cussu murútzulu de casu si est illadiadu
2.
cussu canno annat a su logu s'illàdiat e no tenet ammentu de torrare!
3.
dhue fut cuss'illadiadu e no ischia comente mi ne iscabitzulare (Z.Porcu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aplatir
Inglese
to flatten
Spagnolo
aplastar
Italiano
appiattire
Tedesco
glatt machen.
illaizàre , vrb Definizione
ispainare, istèrrere, portare, andhare aifatu de su logu, in tantos logos
Sinonimi e contrari
ispadhiciare,
ispaghinare,
ispàlghere,
ispaltzighinare,
isparcinare,
isparminare,
isprabinare
| ctr.
collire,
recògliere
Frasi
ndhe ant a ischire meda, issos, cantos ndhe amus illaizadu de custos libbrighedhos! (Z.F.Pintore)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'élargir,
se répandre
Inglese
to spread (out)
Spagnolo
extenderse,
difundirse
Italiano
allargarsi,
diffóndersi
Tedesco
sich verbreiten.
illalgàre, illalghiàre , vrb: illargai,
illargare,
illarigai,
islargai,
islargare,
slargai Definizione
fàere o essire prus largu; portare o andhare atesu; istagiare, istesiare s’unu de s’àteru; rfl. pigare tropu cunfidàntzia, ampramu
Sinonimi e contrari
allalgare
/
astesiai,
issuzire,
istesare,
istregire
/
iscrobare
| ctr.
afíere,
astrínghere,
acurtziare
Frasi
in cussu tretu su caminu s'illargat e fachet una piatza ◊ cuss'istampighedha est tropu astrinta: cheret illargada
2.
si ndi fiat illargau de su logu de su dannu ◊ nche aiant illargau sas bacas a zosso ◊ issa no si depet illargare dae dommo!
3.
si sunt fachendhe bene, custos ammoraos, azudàelos, sinono bocàelis s'idea dae conca e illargàelos!
4.
tzerachedhu, no t'illarghes foedhanno!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
élargir
Inglese
to widen
Spagnolo
ensanchar
Italiano
ampliare,
slargare
Tedesco
verbreitern.