Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ildarrastàre , vrb: irdarrastai Definitzione cricare e pigare s’arrastu de peis, s’arrastu de sa fera Sinònimos e contràrios addromare, arrastai, atratare, trateare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dépister Ingresu to trace Ispagnolu rastrear Italianu rintracciare, seguire le tracce Tedescu aufspüren.

ildeossàre , vrb: ildiossare, irdaossare, irdegossare, irdeossare Definitzione bogare de pare o iscosciare unu trastu, fàere a orrugos; nau de ccn., immarrire meda de ndhe sentire dolore / i. una cradea, unu bancu, unu banchitu Sinònimos e contràrios iddoare, isconsiminzare, istracassare | ctr. aconciai Frases chie fit istrampadu a manca, chie imboladu a dresta, chie irdeossendhe unu banchitu…◊ bides piantas seculares fatas a carvone: ndhe faghent sa piedade, ildeossadas ◊ petzi mi che sapo in terra a unu muntone, irdaossadu che cuba betza ◊ leademilu, sinono l'ildiosso! 2. oe so totu irdeossadu cun cussu triballu de deris! Tradutziones Frantzesu démolir, traumatiser, se casser les os Ingresu to smash, to traumatize, to thrash s.o Ispagnolu destrozar, tener los huesos molidos Italianu sfasciare, traumatizzare, rómpere le òssa Tedescu zerbrechen, ein Trauma bewirken, zerschlagen.

ildimajàre , vrb: isdimajai, istrimagiare, sdimajai Definitzione pèrdere is atuamentos coment’e morindho po calecunu dispraxere forte o dolore mannu Sinònimos e contràrios abbadherigare, ammortie, ammustèlchere, dilmagiare*, disimainai, intostai, sdemmaniai | ctr. solbèschere Frases sa pubidha, assustada, si est ildimajada Tradutziones Frantzesu s'évanouir Ingresu to faint Ispagnolu desmayarse Italianu svenire Tedescu in Ohnmacht fallen.

ildrigíre, ildrijíre , vrb: ildrixire, isdrijire, isdrisire, isdrizire Definitzione su s’ispicigare po isfortzu de cosas agguantadas impare cun cosidura o àteru deasi Sinònimos e contràrios iscosire, scorriai, steressai Frases traperas de trastes isdrijidos ◊ unu tacone si mi est isdrijidu Ètimu itl.t sdricire Tradutziones Frantzesu découdre Ingresu to tear Ispagnolu rasgar, desgarrar Italianu sdrucire Tedescu auftrennen.

ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu, infartadu, irfartadu, isfaltadu, isfartadu Definitzione nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene Sinònimos e contràrios afaltadu, faltosu, ifastadu, frajau / cdh. infaltatu Frases sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet 2. sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fautif, qui se sent en faute Ingresu to feel at fault or guilty about something Ispagnolu que se siente culpable Italianu che si sente in difètto, in cólpa Tedescu wer sich schuldig fühlt.

ilfodhonàre , vrb: irfodhionare, irfodhonare, isfodhionare, isfodhonare, isfudhionare Definitzione nau prus che àteru de bestimentu, illargare meda, coment’e fàere a fodhe po difetu o genia de s’orrobba; nau de is prumones, torrare àlidu a pelea e a moida, assupandho Sinònimos e contràrios afodhare, ifodhonare, illabbargiae, illagratzare, illarghiotare, illariodhare, infodhonare, irbrofodhare, istiriolare, sciabudhai, sciadhonai, sciodhai / irfodhiare | ctr. afíere, torrae Frases no lu fortzes, su gorfo, ca l'irfodhionas! ◊ sos trastes s'irfodhionant in benugros, in cuidos, in brussos ◊ sa busica de s'antzianu si podet irfodhionare ◊ custas mudandhas portant s'elàsticu isfudhionau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu élargir Ingresu to fray Ispagnolu estirar Italianu slargare, estroflèttere Tedescu erweitern.

ilgarriàre , vrb: irgarrigare, iscarriai, iscarrigare, isgarrigare, scarriai Definitzione calare o pònnere in terra unu càrrigu; pèrdere o bogare sa càrriga, sa fortza Sinònimos e contràrios irbarriare, istuai | ctr. barriare, carriai Frases si fut frimau ananti de sa domo de su piciocu e inie iat iscarrigau su carru ◊ seis ancora in tempus a boche iscarrigare sa cusséntzia, innanti de mòrrere! ◊ apu fuedhau a Pepinu po mi donai una manu a iscarriai sa carrada 2. s'arrellozu si ch'est iscarrigandhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu décharger Ingresu to discharge Ispagnolu descargar Italianu scaricare Tedescu abladen.

ilgavantàre , vrb: isgabantare, isgavantare Definitzione menguare, bogare sa cosa (una parte) de aintru de un’istrégiu po fàere logu o fintzes po illebiare unu pesu Sinònimos e contràrios abbuidai, ibboidare, ilbagantare*, illichidare, irbarratzare | ctr. pienare, pòniri Tradutziones Frantzesu vider Ingresu to empty Ispagnolu vaciar Italianu vuotare Tedescu ausleeren.

ilgerràre , vrb: irzerrare Definitzione passare s'ierru Sinònimos e contràrios iberrare Frases donzi annu su própiu manizu: pro ilgerrare si andhaiat a fora Tradutziones Frantzesu hiverner Ingresu to winter Ispagnolu invernar Italianu svernare Tedescu überwintern.

ilgheleníre , vrb: irghelenire, irghilinire Sinònimos e contràrios irghilinare, isteniai Frases o mama, it'est custu prantu? Ndhe ses irghilinia! ◊ tempus gúrpinu irghiliniu de pistoléssia (F.Satta)◊ est irghiliniu dae s'istrachidúdine e dae su pessamentu de su chi li est costandhe ◊ fit cun sa frebbe arta, sos ocros irghelenios e dilliriandhe ◊ aite ses goi irghelenia, torràndheti fine che filu de cusire? Tradutziones Frantzesu épuiser Ingresu to wear out Ispagnolu agotar Italianu sfinire Tedescu erschöpfen.

ilgiaràre , vrb: ilgiariare, ixariare Definitzione fàere giaru, craru, cun prus lughe de si pòdere bíere, de si pòdere cumprèndhere de prus Sinònimos e contràrios ilciarire / aclarai, acrarire, illuchèschere, iscrariai | ctr. iscuriai Frases parias cudh'istella luminosa chi su manzanu ilgiàriat s'aera ◊ che lampu chi ilgiarendhe su terrinu in d-una note mala de iscuria ndhe boltat dae s'oru de su trabentu cudhu tristu ◊ sa lughe atraessat sas aeras ilgiarendhe sos giassos de su chelu ◊ a su primu ixariare a sa lughe de istellas, cantas bellas boghes soliant cantare! (B.Truddaju) 2. su bonusensu ilgiarat dogni chistione Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu éclairer, éclaircir Ingresu to illuminate, to explain Ispagnolu alumbrar Italianu rischiarare, illuminare, chiarire Tedescu erleuchten, erhellen.

ilgiràre , vrb: irgirare, isgirare Definitzione furriare is crebedhos, èssere fora de tinu; pigare assíchidu forte Sinònimos e contràrios irbariare / acicai, asciuconare, asciustrare, aterrighinare, ispantamare, ispramai, isturdinare, stremessiri Tradutziones Frantzesu effarer, effrayer Ingresu to dismay Ispagnolu desconcertar Italianu sgomentare Tedescu erschüttern.

ilgutàre , vrb: irgutare, iscutare, isgutare, isgutiare, sgutai Definitzione calare, pèrdere, lassare o fàere calare s’abba (o àteru) a istídhigos Sinònimos e contràrios aggutai, botiare, ilbutiare, ilgutire, sucutare, sucutire Frases sa cursa de sa vida, peleosa e in pigada, nos faghet irgutare rios de suore ◊ ant isgutadu suore e brios, ratzighendhe carvone suta de terra ◊ sa cobertura est ilgutendhe, comente at próidu ◊ sos ojos suos isgutant piantu ◊ su cabixu de sas bamas anzonadas est de late novellu isguta isguta! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dégouliner Ingresu to drip Ispagnolu gotear Italianu sgocciolare Tedescu abtröpfeln, tröpfeln lassen.

illabentàre , vrb prnl Sinònimos e contràrios allabentare* Tradutziones Frantzesu devenir distrait Ingresu to become absent-minded Ispagnolu volverse, hacerse, convertirse Italianu diventare sbadato Tedescu zerstreut werden.

illabinàre , vrb: illainare, illainari Definitzione èssere a iscurrentziadura, fàere alloina, ladamíngiu a brodu, portare s’iscurréntzia e indebbilitare Sinònimos e contràrios allainare, atilimai, iscacaredhare, iscussurare 1, tirchinare 2. a tui t'illainat su fragu de sa fà Tradutziones Frantzesu avoir la diarrhée, foirer Ingresu to have diarrhoea Ispagnolu tener cagalera, tener diarrea Italianu avére la sciòlta, avére la diarrèa Tedescu Durchfall bekommen, Durchfall haben.

illacanài , vrb: illacanare, irlacanari, slacanai Definitzione mòvere, cambiare, istesiare sa làcana; passare is làcanas, essire fora de is làcanas Frases sos bighinos nostros sunt sèmpere illacanendhe: istrizi oe istrizi cras, si che intrant terrinu! 2. sos pessos illàcanant che mariposas in tancas de fiores (C.Puddu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu franchir les limites Ingresu to trespass Ispagnolu invadir, salirse Italianu sconfinare Tedescu die Grenze überschreiten.

illadarài, illadàrare, illadàre, illaderài, illaderàre , vrb: illadrare, illardarai, irladae Definitzione fàere a lados, segare un’animale mortu in duas perras, in duas metades de longu Sinònimos e contràrios isperrai / issupare Frases dhue funt sas panghitas cun sos pangalzos illadra illadra crachi albeghe ◊ apenas chi su procu fut illadaradu cun segure e ispadinos fut a dh'idossare (A.Barra) Ètimu ltn. latus, lateris Tradutziones Frantzesu équarrir Ingresu to quarter Ispagnolu descuartizar Italianu squartare Tedescu in vier Teile zerlegen.

illadiàre , vrb: illadriare, illatiare Definitzione fàere ladu, amplu, bàsciu e largu; rfl., nau de ccn., tratènnere a tropu, istentare / pps. illadiadu = nadu de ccn., laredhosu, chi si tratenet tropu nendhe cosas fintzas chentza cabu Sinònimos e contràrios alladiae / istentae | ctr. ammurudhare, astrínghere Frases su cumassu de sa pasta cariada si segat a bículos atundhurados chi s'illàdiant cun su cannone ◊ cussu murútzulu de casu si est illadiadu 2. cussu canno annat a su logu s'illàdiat e no tenet ammentu de torrare! 3. dhue fut cuss'illadiadu e no ischia comente mi ne iscabitzulare (Z.Porcu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aplatir Ingresu to flatten Ispagnolu aplastar Italianu appiattire Tedescu glatt machen.

illaizàre , vrb Definitzione ispainare, istèrrere, portare, andhare aifatu de su logu, in tantos logos Sinònimos e contràrios ispadhiciare, ispaghinare, ispàlghere, ispaltzighinare, isparcinare, isparminare, isprabinare | ctr. collire, recògliere Frases ndhe ant a ischire meda, issos, cantos ndhe amus illaizadu de custos libbrighedhos! (Z.F.Pintore) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'élargir, se répandre Ingresu to spread (out) Ispagnolu extenderse, difundirse Italianu allargarsi, diffóndersi Tedescu sich verbreiten.

illalgàre, illalghiàre , vrb: illargai, illargare, illarigai, islargai, islargare, slargai Definitzione fàere o essire prus largu; portare o andhare atesu; istagiare, istesiare s’unu de s’àteru; rfl. pigare tropu cunfidàntzia, ampramu Sinònimos e contràrios allalgare / astesiai, issuzire, istesare, istregire / iscrobare | ctr. afíere, astrínghere, acurtziare Frases in cussu tretu su caminu s'illargat e fachet una piatza ◊ cuss'istampighedha est tropu astrinta: cheret illargada 2. si ndi fiat illargau de su logu de su dannu ◊ nche aiant illargau sas bacas a zosso ◊ issa no si depet illargare dae dommo! 3. si sunt fachendhe bene, custos ammoraos, azudàelos, sinono bocàelis s'idea dae conca e illargàelos! 4. tzerachedhu, no t'illarghes foedhanno! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu élargir Ingresu to widen Ispagnolu ensanchar Italianu ampliare, slargare Tedescu verbreitern.