Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

ilmaschiàre , vrb: ismaschiare Definitzione arrasigare su pedhutu de is pedhes conciadas; ispertare o iscrarire sa boghe, giare unu cropu sicu, un’arrasigadura, in su gúturu, coment’e de tussi, un’iscrémiu, ma chentza ispudu (coment’e po ndhe bogare ispurgadura), fintzes po singiale a un’àtera persona chentza foedhare: medas bortas est unu singiale de disprétziu o de befa, de avertimentu / ferru de ismaschiare = ferru addatu pro ndhe rasigare su pedhutu de sas pedhes Sinònimos e contràrios burruscinai, iscarrusciai, iscremiare, sdorrosciai 2. fit ilmaschianne e tussianne po si fàghere a intènnere de sos àteros (A.Cossu)◊ apo ilmaschiadu ma no mi at cumpresu ca si depiat calliare 3. cussu cheret ilmaschiadu ca est nanne cosas chi no annant bene! Tradutziones Frantzesu graillonner Ingresu to clear one's throat Ispagnolu carraspear Italianu liberare la góla dal catarro Tedescu sich räuspern.

ilmentigàre, ilmentigràre , vrb: ilmentrigare, imentrigare, immenticare, immentigai, immentigare, immentrigare, irmenticare, irmentigare, ismenticare, ismentigare Definitzione essire o pèrdere una cosa de mente; cricare de no arregodare, una cosa, fàere finta de nudha, a manera de no ndhe fàere prus contu Sinònimos e contràrios iscadèssere, obbriviri, olvidai, variai | ctr. ammentare, arragodai, subènnere Maneras de nàrrere csn: bufare abba de imméntiga mundhos = iscarèsciri totu, èssiri conca ischeréscia, no si arregordai prus de su chi si depit fai; immentrigàresi che mortu = iscarescirisí deunudotu de una cosa; lassare a s'immentrigada = cricare de immentigare, lassare chi s'imméntighet Frases si liu namus nois si nche irménticat ◊ ilmentigràndhemi de s'averténtzia, mi so postu in caminu ◊ essendhe allegros, calchi bolta nos immentigamus de s'avilimentu ◊ mi ndhe so irmentigadu de su chi depia fàghere ◊ mi che l'apo totu irmentigadu su chi mi aias nadu 2. fiat pasteri e sétziu in sa mesa pariat chi aiat bufau abba de imméntiga mundhos ◊ naemidhi un’iscuta: dogni borta chi essis paret ca ti giànt s’abba imméntiga mundhos! Sambenados e Provèrbios prb: su perdonare est de sàbios, s'irmentigare de macos Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu oublier Ingresu to forget Ispagnolu olvidar Italianu dimenticare Tedescu vergessen.

ilmeràre , vrb: ismerare, smerai Definitzione su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare Sinònimos e contràrios aurzire, desintragnai, irfrissurare / iscolomare Frases Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare! 3. a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna Ètimu spn. esmerarse Tradutziones Frantzesu prodiguer, se prodiguer Ingresu to lavish, to do all one can Ispagnolu esmerarse Italianu prodigare, prodigarsi Tedescu verschwenden, sich ergehen.

ilminorigàre , vrb: imminoricare, imminorigare, irminoriare, irminoricare, irminorigare, isminorigare Definitzione fàere una cosa prus pitica, prus minore Sinònimos e contràrios amenguai, apiciulinai, impicochire, impiticai, ispiticare, miminare, mindigai, minorai, scimai, torrae | ctr. ammanniae, crèschere, immannitare Frases die cun die s'imminórigat su tempus ◊ sos chírcios de su furredhu de ghisa faghent andhendhe e ilminorighèndhesi in mesu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rapetisser Ingresu to decrease Ispagnolu achicar Italianu rimpicciolire Tedescu verkleinern.

ilmurinàre , vrb: immurinare, immurrinare, irmurinare, irmurrinare Definitzione cambiare, mudare, essire murru de colore, nau pruschetotu de sa die candho benit sa mudantza de sa lughe a iscuru Sinònimos e contràrios ammurriai 1, ammurratzare, incrinare, interighinare, interinare, irmurrighinare, irmurruinare, murinai Frases una manzana, ancora ilmurinendhe apena apena s'aera a levante, bidesi un'upa manna ◊ mi peso tambidambi a su pudhile candho est s'aera apena ilmurinendhe ◊ est immurrinandho e no faet prus a cricare s'arrastu de su bestiàmene! 2. che prendha lughent élighes e chessas in s'aera chi immúrinat sonnida (G.Fiori)◊ un'àtera nue fut comintzendhe a immurinare su chelu: sa nue de una gherra (P.Pillonca) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to brown, to darken Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire Tedescu dunkel werden.

ilmutzàre , vrb: immutzare, irmutzare, ismutzare Definitzione fàere mutzu (nau in su sensu de sa longària), segare a paris Sinònimos e contràrios murtzinare, mutzare, secare, truncai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couper Ingresu to cut off Ispagnolu cortar Italianu mozzare Tedescu abschneiden.

iltàre , vrb: istai, istare, stai Definitzione su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi) Sinònimos e contràrios abarrai, abertai, aisetare, arreare, èssere / càbere / aporrire / imprestare | ctr. andai, cambiai Maneras de nàrrere csn: "si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu Frases gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus 2. issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus 3. a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare 4. bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza! 5. no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat 6. a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como? 7. aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune 8. deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos! 9. istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores Sambenados e Provèrbios prb: àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare Ètimu ltn. stare Tradutziones Frantzesu être, rester, demeurer, aller bien Ingresu to be, to have room for, to live, to suit, to stay Ispagnolu estar, vivir, caber, sentar bien Italianu stare, dimorare, abitare, risièdere Tedescu bleiben, wohnen.

iltasíre , vrb: istajire, istasire, istasiri, stasiri Definitzione firmare, mantènnere firmos cun sa fortza (e fintzes leare sa cosa a unu, cun sa fortza); pèrdere (o fàere pèrdere) is fortzas po su fàdigu, po su istare male de nutrimentu, de s’immarritzone Sinònimos e contràrios aprensionai, escecutare, imbargai, issucutare, preare / arrebbentare, irbalèndhere, irbalesiare, isteniai, stragai Frases su tempus malu chi l'at istasidu 2. su podestade l'at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depit de chimbunu 3. su terrinu, prus benit ispozadu e prus s'istasit, prus si assutat e prus pagu bi proghet ◊ at istasiu sa mama e cheriat fadicare su fedus ◊ sa runza ti at sos canes iltasidu (A.M.Scanu)◊ bos sezis istasidos: benide a pasare! ◊ su trabballu a tropu s'iscít ca istasit e non est praxili Ètimu itl.t stasire Tradutziones Frantzesu exténuer, épuiser Ingresu to make look thin, to exaust Ispagnolu sujetar, agotar Italianu estenuare, defatigare, striminzire Tedescu entkräften, ermüden, einengen.

iltimàre , vrb: istimai, istimare, stimai Definitzione tènnere istima, amore, arrespetu, ammiru po ccn., bòllere bene, giare importu; fàere contu de unu valore, de cantu balet una cosa Sinònimos e contràrios amai, calculai, cunciberare | ctr. odiai, tirriai Frases ti amat ca tue l'as difesu e l'istimas ◊ si istimais isceti a cussus chi si torrant istima, ita méritu teneis? (Ev)◊ t'istimaiant a sana, ma como chi ses morta raramente una borta ndhe faedhant sentza dolu e pena (A.Casula)◊ semprecandho mi est pretzisu, Columba, de t'istimare! ◊ dh'istimant comente a una fígia 2. in préigas, in versos e in prosas s'Ísula sua l'at sempre istimada sa piús cara de totu sas cosas ◊ de innòi depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai po is prus úmilis creaturas Ètimu ctl. estimar Tradutziones Frantzesu aimer Ingresu to love, to esteem Ispagnolu amar, estimar Italianu amare, stimare Tedescu lieben, schätzen.

iltudàre , vrb: istudai, istudare, istutare, studai Definitzione fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta (es. s’aràdiu, su motore); iscarragiare ccn. cosa tudada o carragiada Sinònimos e contràrios ammoltighinare, ammortiare, irmòrrere / iscarragiare | ctr. allúere, allumae, atzèndhere / tudai Frases s'istudat che fatija a fogu lenu ◊ soe acurtzu a unu focu chi no poto istutare ◊ no istutazas cussu focu! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe, in bonora l'aviant allummau: candho boche pariat istutau fut intro de sos montes brusiandhe! ◊ is disígius antigus fuant fuliaus in terra che alluminus istudaus (B.Lobina)◊ sunt sétzios in sos banghitos acanta de su foghile istudau 2. ndhe at istutau sa braja dae suta de sa chisina pro fàchere su focu Ètimu ltn. *extutare Tradutziones Frantzesu éteindre Ingresu to estinguish, to turn off Ispagnolu apagar Italianu spègnere Tedescu löschen.

ilvanessíre , vrb: isvanessire, isvanessiri Definitzione iscumpàrrere in su nudha, de no si agatare e ne bíere prus Sinònimos e contràrios desvanèssiri*, irvalorire, isvanèssere Frases ilvanessit pianu pianu, coment'e dogni fiore galanu casi pomposu in su ratu si morit (P.Sulis) Tradutziones Frantzesu disparaître Ingresu to vanish Ispagnolu desaparecer Italianu svanire Tedescu verschwinden.

ilventàre , vrb: irventare, isventare Definitzione bogare imbentos, aparícios, màchinas noas, cosas chi no si agataiant, pentzare calecuna cosa noa, bogare ispedientes Sinònimos e contràrios imbentai, ispedientare Frases dai candho ant ilventadu sa moneda!…◊ mi ant bogadu fogu: sunt unu grupu chi si ant ilventadu totu! ◊ isse irventat fintzas carchi poesia ◊ bidha tua est che a mamma tua: no ti ndhe podes irventare un'àtera! (GB.Fressura)◊ bi apo pensadu e un'iscusa mi apo a irventare! Tradutziones Frantzesu inventer Ingresu to invent Ispagnolu inventar Italianu inventare Tedescu erfinden.

ilviàre , vrb: irbiare, irviare, isviare, iviare Definitzione pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus Sinònimos e contràrios isdrobbare / cassiare, disviare / tasire Frases no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia 2. pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu! 3. innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas Tradutziones Frantzesu perdre ou faire perdre son temps Ingresu to waste one's time Ispagnolu perder el tiempo Italianu pèrdere o far pèrdere tèmpo Tedescu Zeit verlieren.

ilvilgonzàre , vrb: irbirgonzare, irvirgonzare, isbirgonzare, isvirgonzare Definitzione bogare in bregúngia, brigare, fàere una bregúngia a unu Sinònimos e contràrios abbefiare, abbilgonzare, abbirgonzire, afachilare, ibregungire 2. pischi mi ponza in vestaglina de terità e fatendhe a bídere bratzos e ancas, ilvilgonzadas?! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu couvrir de honte Ingresu to shame Ispagnolu avergonzar Italianu svergognare Tedescu beschämen.

ilvilíre , vrb: irvilire, isvilire, ivilire Definitzione fàere a gana lègia, orròschere, fàere naschire arrefudu Sinònimos e contràrios abbolotai, aconare, afastiai, agrungiai, ascamare, colloviare, dirgustare, isbolotiare, iserare, istomacare, spreai, tolocare / ifadare, istufare Frases daghi si est atatu e isvilidu ti at bogadu sa fune a t'isbrocare (A.D.Migheli)◊ candho m'irvilo de istare fora mi recuo ◊ istat intro intanadu che colora e no s'irvilit de su tantu sere ◊ nara impresse, chi cun sa ciarra tua ti apo irvilidu! 2. ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu, nemos lu càlculat e finas sa butighinaja ndh'est isvilida de li nàrrere a si moderare ◊ nde so isvilidu de fàghere semper su púpulu 3. custa fit una purga solu a l'intèndhere, ca ilviliat a chie sisiat! Sambenados e Provèrbios prb: màndhigu continu, màndhigu isvilidu Ètimu itl. svilire Tradutziones Frantzesu dégoûter, fatiguer, se lasser Ingresu to make sick, to bore, to be bored Ispagnolu repugnar, aburrirse Italianu nauseare, stuccare, annoiarsi Tedescu anekeln, sich langweilen, belästigen.

ilzenzàre, ilzunzàre , vrb: ingengiai, inzelzare, inzenzare, inzunzare, inzuzare, irgengiae, irgrenzare, irzenzare, iszenzare Definitzione pigare a disprétziu, nàrrere male de ccn. o de calecuna cosa o fàere cunsideros po ndhe menguare su valore o s’importu Sinònimos e contràrios abbenzare, ingiugliare, isvenzare / aciociai, afrentai, desdorai, disprejare, ilbantare, irghenzare, menispresiare | ctr. abantai, aprentziare Frases est babbu tou su chi mi at ilzunzadu ◊ mancari istracos de tzapare e un'acantu bufados, la leant a cantare ilzenzèndhesi paribari ◊ de s'operadu de sa vida passada no l'inzunzemus mancu po cumprou! ◊ cussu at irgrenzadu a tie ◊ ti ant inzenzadu a fizos tuos! Sambenados e Provèrbios prb: su molenti ingengiau est bell'e comporau Ètimu itl.t ingiuliare Tradutziones Frantzesu mépriser, déprécier, se moquer (de) Ingresu to despise, to scorn at Ispagnolu despreciar, menospreciar, depreciar Italianu disprezzare, deprezzare, schernire Tedescu verachten, abwerten, verspotten.

imbabosinàre , vrb: imbabusinare Definitzione isciúndhere, imbrutare de bàula, cun sa baulada, de salia Sinònimos e contràrios imbabare, imbaulai 1 2. li dabant carchi tzica de zigarru imbabosinada e a bortas peri una níchera de mesu petza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu baver Ingresu to slobber Ispagnolu babosear Italianu imbavare Tedescu begeifern.

imbalài , vrb Definitzione tratènnere is pipios cun giogos: rfl. istare a giogu che pipios Sinònimos e contràrios abbrengulare, ciogare, giochitare, imballacai, ingiogaciai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu amuser Ingresu to amuse Ispagnolu entretenir Italianu baloccare Tedescu unterhalten.

imbalaucàre , vrb Definitzione pigare a trampa, a ingannia Sinònimos e contràrios abbovai, abbuvonare, coglionai, imbovai, imbreculai, improsae, incapiare, ingiomare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu embobiner Ingresu to trick Ispagnolu engatusar, embelecar Italianu abbindolare Tedescu betrügen.

imbalcàre , vrb: imbarcai, imbarcare Definitzione artzare e tzucare in barca, in nave, pònnere o carrigare in sa nave (o fintzes in aeroplanu): si narat fintzes in su sensu de mancare a ora o a tempus meda, coment’e chi unu siat tzucau in nave, a logu atesu; atrotigare a bisura de barca, nau de cosa lada (o chi iat a dèpere istare lada) Sinònimos e contràrios allachedhare, alletiaisí | ctr. irbarcare Frases a it'ora azis imbarcadu? ◊ in su portu de Sant'Antiogu imbarcaiant su carbone de Carbónia 2. za coito a torrare, no mi so mancu imbarchendhe, no! ◊ e a ue mi est dadu cussu: imbarcadu s'est, chi mancat da'ora?! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu embarquer Ingresu to take aboard Ispagnolu embarcar Italianu imbarcare Tedescu einschiffen.

«« Torra a chircare