ilmaschiàre , vrb: ismaschiare Definizione
arrasigare su pedhutu de is pedhes conciadas; ispertare o iscrarire sa boghe, giare unu cropu sicu, un’arrasigadura, in su gúturu, coment’e de tussi, un’iscrémiu, ma chentza ispudu (coment’e po ndhe bogare ispurgadura), fintzes po singiale a un’àtera persona chentza foedhare: medas bortas est unu singiale de disprétziu o de befa, de avertimentu / ferru de ismaschiare = ferru addatu pro ndhe rasigare su pedhutu de sas pedhes
Sinonimi e contrari
burruscinai,
iscarrusciai,
iscremiare,
sdorrosciai
2.
fit ilmaschianne e tussianne po si fàghere a intènnere de sos àteros (A.Cossu)◊ apo ilmaschiadu ma no mi at cumpresu ca si depiat calliare
3.
cussu cheret ilmaschiadu ca est nanne cosas chi no annant bene!
Traduzioni
Francese
graillonner
Inglese
to clear one's throat
Spagnolo
carraspear
Italiano
liberare la góla dal catarro
Tedesco
sich räuspern.
ilmentigàre, ilmentigràre , vrb: ilmentrigare,
imentrigare,
immenticare,
immentigai,
immentigare,
immentrigare,
irmenticare,
irmentigare,
ismenticare,
ismentigare Definizione
essire o pèrdere una cosa de mente; cricare de no arregodare, una cosa, fàere finta de nudha, a manera de no ndhe fàere prus contu
Sinonimi e contrari
iscadèssere,
obbriviri,
olvidai,
variai
| ctr.
ammentare,
arragodai,
subènnere
Modi di dire
csn:
bufare abba de imméntiga mundhos = iscarèsciri totu, èssiri conca ischeréscia, no si arregordai prus de su chi si depit fai; immentrigàresi che mortu = iscarescirisí deunudotu de una cosa; lassare a s'immentrigada = cricare de immentigare, lassare chi s'imméntighet
Frasi
si liu namus nois si nche irménticat ◊ ilmentigràndhemi de s'averténtzia, mi so postu in caminu ◊ essendhe allegros, calchi bolta nos immentigamus de s'avilimentu ◊ mi ndhe so irmentigadu de su chi depia fàghere ◊ mi che l'apo totu irmentigadu su chi mi aias nadu
2.
fiat pasteri e sétziu in sa mesa pariat chi aiat bufau abba de imméntiga mundhos ◊ naemidhi un’iscuta: dogni borta chi essis paret ca ti giànt s’abba imméntiga mundhos!
Cognomi e Proverbi
prb:
su perdonare est de sàbios, s'irmentigare de macos
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
oublier
Inglese
to forget
Spagnolo
olvidar
Italiano
dimenticare
Tedesco
vergessen.
ilmeràre , vrb: ismerare,
smerai Definizione
su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare
Sinonimi e contrari
aurzire,
desintragnai,
irfrissurare
/
iscolomare
Frasi
Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare!
3.
a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna
Etimo
spn.
esmerarse
Traduzioni
Francese
prodiguer,
se prodiguer
Inglese
to lavish,
to do all one can
Spagnolo
esmerarse
Italiano
prodigare,
prodigarsi
Tedesco
verschwenden,
sich ergehen.
ilminorigàre , vrb: imminoricare,
imminorigare,
irminoriare,
irminoricare,
irminorigare,
isminorigare Definizione
fàere una cosa prus pitica, prus minore
Sinonimi e contrari
amenguai,
apiciulinai,
impicochire,
impiticai,
ispiticare,
miminare,
mindigai,
minorai,
scimai,
torrae
| ctr.
ammanniae,
crèschere,
immannitare
Frasi
die cun die s'imminórigat su tempus ◊ sos chírcios de su furredhu de ghisa faghent andhendhe e ilminorighèndhesi in mesu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapetisser
Inglese
to decrease
Spagnolo
achicar
Italiano
rimpicciolire
Tedesco
verkleinern.
ilmurinàre , vrb: immurinare,
immurrinare,
irmurinare,
irmurrinare Definizione
cambiare, mudare, essire murru de colore, nau pruschetotu de sa die candho benit sa mudantza de sa lughe a iscuru
Sinonimi e contrari
ammurriai 1,
ammurratzare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
irmurrighinare,
irmurruinare,
murinai
Frasi
una manzana, ancora ilmurinendhe apena apena s'aera a levante, bidesi un'upa manna ◊ mi peso tambidambi a su pudhile candho est s'aera apena ilmurinendhe ◊ est immurrinandho e no faet prus a cricare s'arrastu de su bestiàmene!
2.
che prendha lughent élighes e chessas in s'aera chi immúrinat sonnida (G.Fiori)◊ un'àtera nue fut comintzendhe a immurinare su chelu: sa nue de una gherra (P.Pillonca)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire nuit
Inglese
to brown,
to darken
Spagnolo
anochecer
Italiano
imbrunire
Tedesco
dunkel werden.
ilmutzàre , vrb: immutzare,
irmutzare,
ismutzare Definizione
fàere mutzu (nau in su sensu de sa longària), segare a paris
Sinonimi e contrari
murtzinare,
mutzare,
secare,
truncai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couper
Inglese
to cut off
Spagnolo
cortar
Italiano
mozzare
Tedesco
abschneiden.
iltàre , vrb: istai,
istare,
stai Definizione
su èssere, su abbarrare, su sighire a èssere de sa matessi manera, imperau pruschetotu po sa salude, sa manera de campare, po bívere, tènnere domo a ue fàere fúrriu o fàere abbitu in ccn. logu fintzes a manera chi s’ischípiat, tènnere sa residéntzia; càbere de una cosa aintru de un’istrégiu, de unu logu (deosi pigat s’aus. àere); foedhandho de bestimentu, orrúere bene a chie si dhu ponet, dèghere; aporrire, giare in manu una cosa a un’àteru o fintzes lassare una cosa a préstidu (aus. àere)/ pps. istadu (chi est de su vrb. èssere puru); ind. pres. 1ˆ p. sing. isto, istau, 1ˆ p. pl. istadeus; ind.passau 3ˆ p. sing. istetit; ind. imp. 3ˆ p. sing. istetiat; istare + ger. de àteros vrb. = narat su sighire de s’atzione inditada de s’àteru vrb. (istare faghindhe = fàere, sighire a fàere, istare andhendhe = andhare, sighire a andhare, istare pessendhe = pentzare, sighire a pentzare, e totu deasi)
Sinonimi e contrari
abarrai,
abertai,
aisetare,
arreare,
èssere
/
càbere
/
aporrire
/
imprestare
| ctr.
andai,
cambiai
Modi di dire
csn:
"si isto", mancari a su presente, s'impreat pro css. tempus passadu puru: s'isto deo!… = s'isto deo no lu faghia, s'isto deo no l'aia fatu; istaresindhe de carchi cosa = fai a mancu, aguantaisí de fai ccn. cosa chi s'iat a bolli fai; ista a bídere si…, ist'abbellu si… = abarra abbellu si…, bieus immoi si…; si no istat ca…, si no istat de… = mancu mali ca…, si no fit ca… (est unu cuncetu de càusa); lassare istare = lassai a pèrdiri, isbandonai, lassai in paxi; istare a s'allora allora = faghindhe e chentza fàghere, perdendi tempus; istare a or'a ora = abarrai a s'úrtimu momentu; istare duiddui = abarrai a su pentza e torra; no pòdere istare = istare male, intendirisí mali de no arrennèsciri a agatai asséliu; no ischire inue ndh'istare de sa cuntentesa = èssiri prexaus meda, no tenni asséliu de su prexu
Frasi
gei mi bieis comenti istu ◊ e comente istant in domo tua? ◊ cussa famíllia che istaiat in contonera, ma como ndhe istat in bidha ◊ inue che istas, ca benzo a domo tua? ◊ semus istendhe male cun totu custos pidinos, unu muntone de cosas de fàghere ◊ bi at chie istat bene e bi at chie istat male ◊ e comente istas: sanighedhu ses? ◊ chie istat male si acotet! ◊ cussa cosa, posta gai, istat male: ndhe podet rúere ◊ istadeus bèni dèu e issus
2.
issos si sunt istados e deo mi ndhe so bénnidu ◊ andho a cumandhu e mi ndhe torro luego, no mi che isto inie! ◊ no istes chentza fàghere! ◊ si as bisonzu de lu faedhare, no istes a candho si ch'est andhendhe! ◊ candho lu mintzídiant, isse no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ aundi est coru e vida istau cuntziderendi! ◊ si cheres annare bae: po me no istes! ◊ pro no istare a s'andha e torra a tantas bortas menzus gàrrigo de prus
3.
a candho istas a fàghere cussa faina?! ◊ no apo a istare meda a torrare ◊ si no ti seras prima de brincare, no as a istare meda a ti lu ninniare! ◊ cant'istas murghindhe, deo ammanitzo s'àtera cosa pro tucare a bidha ◊ istamus pagas dies a torrare
4.
bunnedha e falda de seda, imbustu, isciaca e giupone t'istant a perfessione ◊ mi apo fatu una bestimenta a prou: m'istat bene una meraviza!
5.
no sigas a betare mústiu a sa cuba ca no bi ndhe istat àteru! ◊ inue t'istat totu cust'ira de cosa chi ses manighendhe?! ◊ in cuchina bi aiat una ziminera manna chi bi istabant totus inintro ◊ cust'isterzu est minore e totu custa cosa no b'istat
6.
a su pisedhu l'isto sa forramenta, gai imparat a triballare ◊ a mi ndhe l'istas sa lepa, ca no bi lompo? ◊ a mi l'istas, como, sa màchina, ca guido deo? ◊ a mi l'istas, sa lepa, a mi segare casu? ◊ ístalu a mie, cussu tzapu, ca ndhe bides de terra furriada! ◊ a mi l'istas su cellulare tou, ca su meu est iscàrrigu, ca depo fàghere una telefonada como?
7.
aite mi la ses dendhe custa cosa, a istare o a lassare? ◊ bae a mammai Maria, si nos istat unu pane, za bi lu torramus a sa cota! ◊ s'ebba sua isse no l'istat a neune
8.
deo mi apo a iltare a su chi cheret Deu ◊ no mi ndhe isto chentza bídere comente est ◊ de cantu ti narant a promissas ndhe as àere unu corru e… ti ndh'istas! ◊ chircas, inventas dogni ingrediente: tue ti ndhe istas pro lu dare a mie! (G.Sini)◊ no si ndhe podent istare de fumare…◊ nara, Cubeddu, dae su vísciu prite no ti ndhe istas! (Còntene)◊ si babbu ti narat ca nono, a malaògia de mei ti ndhe istas! ◊ nois féminas nos istamus fintzas de allegros cuentos!
9.
istade, lassàdemi colare, ca tenzo presse! ◊ ista a bídere si bi resesso deo! ◊ làssami cussu cantu de fuste…: ist'abbellu si como ti ndhe impipas! ◊ si no istat ca l'apo bidu cun sos ogros mios no bi aia crétidu! ◊ si no istat de babbu tou ti aiant betadu sedha!◊ si fit istadu de andhare e torrare sa mantessi die ti aia fatu un'improvisada ◊ si no fit istadu gai, comente aimus fatu? ◊◊ lassémullos istare e sighemus su cantu! ◊ lassa istare su pitzinnu, no lu subéries! ◊ lassa istare cue sa cosa mia! ◊ cussu triballu l'amus lassadu istare ◊ no mi lessis istai incadenau cun su pecau! ◊ no mi chirches a fàghere cosa ca no poto istare! ◊ no poto istare de sos dolores
Cognomi e Proverbi
prb:
àcua in su pistoni pistat: àcua fut, àcua est e àcua s'istat ◊ in su bonu onzunu b'ischit istare
Etimo
ltn.
stare
Traduzioni
Francese
être,
rester,
demeurer,
aller bien
Inglese
to be,
to have room for,
to live,
to suit,
to stay
Spagnolo
estar,
vivir,
caber,
sentar bien
Italiano
stare,
dimorare,
abitare,
risièdere
Tedesco
bleiben,
wohnen.
iltasíre , vrb: istajire,
istasire,
istasiri,
stasiri Definizione
firmare, mantènnere firmos cun sa fortza (e fintzes leare sa cosa a unu, cun sa fortza); pèrdere (o fàere pèrdere) is fortzas po su fàdigu, po su istare male de nutrimentu, de s’immarritzone
Sinonimi e contrari
aprensionai,
escecutare,
imbargai,
issucutare,
preare
/
arrebbentare,
irbalèndhere,
irbalesiare,
isteniai,
stragai
Frasi
su tempus malu chi l'at istasidu
2.
su podestade l'at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depit de chimbunu
3.
su terrinu, prus benit ispozadu e prus s'istasit, prus si assutat e prus pagu bi proghet ◊ at istasiu sa mama e cheriat fadicare su fedus ◊ sa runza ti at sos canes iltasidu (A.M.Scanu)◊ bos sezis istasidos: benide a pasare! ◊ su trabballu a tropu s'iscít ca istasit e non est praxili
Etimo
itl.t
stasire
Traduzioni
Francese
exténuer,
épuiser
Inglese
to make look thin,
to exaust
Spagnolo
sujetar,
agotar
Italiano
estenuare,
defatigare,
striminzire
Tedesco
entkräften,
ermüden,
einengen.
iltimàre , vrb: istimai,
istimare,
stimai Definizione
tènnere istima, amore, arrespetu, ammiru po ccn., bòllere bene, giare importu; fàere contu de unu valore, de cantu balet una cosa
Sinonimi e contrari
amai,
calculai,
cunciberare
| ctr.
odiai,
tirriai
Frasi
ti amat ca tue l'as difesu e l'istimas ◊ si istimais isceti a cussus chi si torrant istima, ita méritu teneis? (Ev)◊ t'istimaiant a sana, ma como chi ses morta raramente una borta ndhe faedhant sentza dolu e pena (A.Casula)◊ semprecandho mi est pretzisu, Columba, de t'istimare! ◊ dh'istimant comente a una fígia
2.
in préigas, in versos e in prosas s'Ísula sua l'at sempre istimada sa piús cara de totu sas cosas ◊ de innòi depeus bogai chi nosàterus si depeus istimai po is prus úmilis creaturas
Etimo
ctl.
estimar
Traduzioni
Francese
aimer
Inglese
to love,
to esteem
Spagnolo
amar,
estimar
Italiano
amare,
stimare
Tedesco
lieben,
schätzen.
iltudàre , vrb: istudai,
istudare,
istutare,
studai Definizione
fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta (es. s’aràdiu, su motore); iscarragiare ccn. cosa tudada o carragiada
Sinonimi e contrari
ammoltighinare,
ammortiare,
irmòrrere
/
iscarragiare
| ctr.
allúere,
allumae,
atzèndhere
/
tudai
Frasi
s'istudat che fatija a fogu lenu ◊ soe acurtzu a unu focu chi no poto istutare ◊ no istutazas cussu focu! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe, in bonora l'aviant allummau: candho boche pariat istutau fut intro de sos montes brusiandhe! ◊ is disígius antigus fuant fuliaus in terra che alluminus istudaus (B.Lobina)◊ sunt sétzios in sos banghitos acanta de su foghile istudau
2.
ndhe at istutau sa braja dae suta de sa chisina pro fàchere su focu
Etimo
ltn.
*extutare
Traduzioni
Francese
éteindre
Inglese
to estinguish,
to turn off
Spagnolo
apagar
Italiano
spègnere
Tedesco
löschen.
ilvanessíre , vrb: isvanessire,
isvanessiri Definizione
iscumpàrrere in su nudha, de no si agatare e ne bíere prus
Sinonimi e contrari
desvanèssiri*,
irvalorire,
isvanèssere
Frasi
ilvanessit pianu pianu, coment'e dogni fiore galanu casi pomposu in su ratu si morit (P.Sulis)
Traduzioni
Francese
disparaître
Inglese
to vanish
Spagnolo
desaparecer
Italiano
svanire
Tedesco
verschwinden.
ilventàre , vrb: irventare,
isventare Definizione
bogare imbentos, aparícios, màchinas noas, cosas chi no si agataiant, pentzare calecuna cosa noa, bogare ispedientes
Sinonimi e contrari
imbentai,
ispedientare
Frasi
dai candho ant ilventadu sa moneda!…◊ mi ant bogadu fogu: sunt unu grupu chi si ant ilventadu totu! ◊ isse irventat fintzas carchi poesia ◊ bidha tua est che a mamma tua: no ti ndhe podes irventare un'àtera! (GB.Fressura)◊ bi apo pensadu e un'iscusa mi apo a irventare!
Traduzioni
Francese
inventer
Inglese
to invent
Spagnolo
inventar
Italiano
inventare
Tedesco
erfinden.
ilviàre , vrb: irbiare,
irviare,
isviare,
iviare Definizione
pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus
Sinonimi e contrari
isdrobbare
/
cassiare,
disviare
/
tasire
Frasi
no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia
2.
pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu!
3.
innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas
Traduzioni
Francese
perdre ou faire perdre son temps
Inglese
to waste one's time
Spagnolo
perder el tiempo
Italiano
pèrdere o far pèrdere tèmpo
Tedesco
Zeit verlieren.
ilvilgonzàre , vrb: irbirgonzare,
irvirgonzare,
isbirgonzare,
isvirgonzare Definizione
bogare in bregúngia, brigare, fàere una bregúngia a unu
Sinonimi e contrari
abbefiare,
abbilgonzare,
abbirgonzire,
afachilare,
ibregungire
2.
pischi mi ponza in vestaglina de terità e fatendhe a bídere bratzos e ancas, ilvilgonzadas?!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
couvrir de honte
Inglese
to shame
Spagnolo
avergonzar
Italiano
svergognare
Tedesco
beschämen.
ilvilíre , vrb: irvilire,
isvilire,
ivilire Definizione
fàere a gana lègia, orròschere, fàere naschire arrefudu
Sinonimi e contrari
abbolotai,
aconare,
afastiai,
agrungiai,
ascamare,
colloviare,
dirgustare,
isbolotiare,
iserare,
istomacare,
spreai,
tolocare
/
ifadare,
istufare
Frasi
daghi si est atatu e isvilidu ti at bogadu sa fune a t'isbrocare (A.D.Migheli)◊ candho m'irvilo de istare fora mi recuo ◊ istat intro intanadu che colora e no s'irvilit de su tantu sere ◊ nara impresse, chi cun sa ciarra tua ti apo irvilidu!
2.
ch'est intro de s'ostera bufendhe dai oltaedie, solu, nemos lu càlculat e finas sa butighinaja ndh'est isvilida de li nàrrere a si moderare ◊ nde so isvilidu de fàghere semper su púpulu
3.
custa fit una purga solu a l'intèndhere, ca ilviliat a chie sisiat!
Cognomi e Proverbi
prb:
màndhigu continu, màndhigu isvilidu
Etimo
itl.
svilire
Traduzioni
Francese
dégoûter,
fatiguer,
se lasser
Inglese
to make sick,
to bore,
to be bored
Spagnolo
repugnar,
aburrirse
Italiano
nauseare,
stuccare,
annoiarsi
Tedesco
anekeln,
sich langweilen,
belästigen.
ilzenzàre, ilzunzàre , vrb: ingengiai,
inzelzare,
inzenzare,
inzunzare,
inzuzare,
irgengiae,
irgrenzare,
irzenzare,
iszenzare Definizione
pigare a disprétziu, nàrrere male de ccn. o de calecuna cosa o fàere cunsideros po ndhe menguare su valore o s’importu
Sinonimi e contrari
abbenzare,
ingiugliare,
isvenzare
/
aciociai,
afrentai,
desdorai,
disprejare,
ilbantare,
irghenzare,
menispresiare
| ctr.
abantai,
aprentziare
Frasi
est babbu tou su chi mi at ilzunzadu ◊ mancari istracos de tzapare e un'acantu bufados, la leant a cantare ilzenzèndhesi paribari ◊ de s'operadu de sa vida passada no l'inzunzemus mancu po cumprou! ◊ cussu at irgrenzadu a tie ◊ ti ant inzenzadu a fizos tuos!
Cognomi e Proverbi
prb:
su molenti ingengiau est bell'e comporau
Etimo
itl.t
ingiuliare
Traduzioni
Francese
mépriser,
déprécier,
se moquer (de)
Inglese
to despise,
to scorn at
Spagnolo
despreciar,
menospreciar,
depreciar
Italiano
disprezzare,
deprezzare,
schernire
Tedesco
verachten,
abwerten,
verspotten.
imbabosinàre , vrb: imbabusinare Definizione
isciúndhere, imbrutare de bàula, cun sa baulada, de salia
Sinonimi e contrari
imbabare,
imbaulai 1
2.
li dabant carchi tzica de zigarru imbabosinada e a bortas peri una níchera de mesu petza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
baver
Inglese
to slobber
Spagnolo
babosear
Italiano
imbavare
Tedesco
begeifern.
imbalài , vrb Definizione
tratènnere is pipios cun giogos: rfl. istare a giogu che pipios
Sinonimi e contrari
abbrengulare,
ciogare,
giochitare,
imballacai,
ingiogaciai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
amuser
Inglese
to amuse
Spagnolo
entretenir
Italiano
baloccare
Tedesco
unterhalten.
imbalaucàre , vrb Definizione
pigare a trampa, a ingannia
Sinonimi e contrari
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
imbovai,
imbreculai,
improsae,
incapiare,
ingiomare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
embobiner
Inglese
to trick
Spagnolo
engatusar,
embelecar
Italiano
abbindolare
Tedesco
betrügen.
imbalcàre , vrb: imbarcai,
imbarcare Definizione
artzare e tzucare in barca, in nave, pònnere o carrigare in sa nave (o fintzes in aeroplanu): si narat fintzes in su sensu de mancare a ora o a tempus meda, coment’e chi unu siat tzucau in nave, a logu atesu; atrotigare a bisura de barca, nau de cosa lada (o chi iat a dèpere istare lada)
Sinonimi e contrari
allachedhare,
alletiaisí
| ctr.
irbarcare
Frasi
a it'ora azis imbarcadu? ◊ in su portu de Sant'Antiogu imbarcaiant su carbone de Carbónia
2.
za coito a torrare, no mi so mancu imbarchendhe, no! ◊ e a ue mi est dadu cussu: imbarcadu s'est, chi mancat da'ora?!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
embarquer
Inglese
to take aboard
Spagnolo
embarcar
Italiano
imbarcare
Tedesco
einschiffen.