imbalsamài, imbalsamàre , vrb: imbargimai,
imbartzamai,
imbartzimai,
imbrassamare Definizione
pònnere su bàlsamu, pònnere una genia de meighina a su mortu (o fintzes animale) a manera de no s’isfàere, de durare chentza si pudrigare; in cobertantza, istare o agguantare firmu coment’e mortu
Sinonimi e contrari
brassamare
Frasi
in domu tenit unu mangoni imbartzamau ◊ beneus a isciri ca su mortu ingunis fiat istétiu imbartzimau
2.
pariat arrósciu de castiai cudhas piciocas imbartzimaras e sidhias ◊ cudh'istria parit imbratzimada, apatada in sa nai
Traduzioni
Francese
embaumer
Inglese
to embalm
Spagnolo
embalsamar
Italiano
imbalsamare
Tedesco
einbalsamieren.
imbaltzài, imbaltzàre , vrb: imbartzare 1,
imbratzare Definizione
pònnere in sa bartza, nau mescamente de sa crachina rude chi si ammesturat cun s’abba po dha pòdere impreare po impastu o àteru; pònnere a modhe in abba in bartza o fintzes in paule / i. sos pes de sa robba = fai passai is brebeis in sa bàrcia cun sa mexina po dhas curai de su mali a is peis
Sinonimi e contrari
imputare 2,
impogiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
empoter
Inglese
to pot
Spagnolo
poner en un pilón
Italiano
invasare
Tedesco
in ein Gefäß tun.
imbarài , vrb: imbarare,
imbarari,
immarare Definizione
istare firmos, abbarrare fintzes ibertandho; pònnere acanta, in pitzu o coment’e acostiu a calecuna cosa o logu po pausare o àteru; incrubare, abbasciare coment’e orruendho a un’ala
Sinonimi e contrari
abarrai,
abertai,
addurae,
afrimai,
arremai 1,
aturai,
tratèniri
/
acotzai,
afacai,
arrambare,
imbarrigare,
pònnere
/
ispendhentare,
parangai,
tambulare
Modi di dire
csn:
imbarare sa zanna = serràrela ma no dereta, a manera chi istet pagu pagu iscanzada o a donzi modu chentza la friscare; i. de assentu = abarrai de acórdiu
Frasi
nàrali ch'imbaret a candho passat sa fioca ◊ a imbaras un'iscuta? ◊ su pisedhu fit duos meses imbarendhe su fúbbaru de pedhe ◊ s'imbaraiat in faedhadas longas (A.Paba)◊ o un'iscusa o s'àtera, fateit imbarare a tiu Nigola finas a su sero ◊ su catziadore isparat e su puzone imbarat mortu ◊ no cherjo èssere unu trastu imbarau in mesu de cosas betzas ◊ sa cumpagna tua ti est imbarendhe cun su coro allutu
2.
su carru si ch'est imbarau a su parapetus ◊ semus imbaratos a su muru ◊ dhi fut beniu un'iscimíngiu e si fut imbarau a su marroni ◊ fut sétziu, cun is manus imbaradas a is còscias ◊ candho ibbabbu istentavat a ghirare, immamma s'imbaravat a su canterile, cun sos òcios in sa mina ◊ pigat su pitariolu, si dh'imbarat a lavras e cumènciat a sonare ◊ fut imbara imbara ca no si poderàt prantau po su binu chi s'iat bufau
3.
su càrrigu est imbarau a una parti ◊ su mururdu lu peso imbarau ca aguantat de prus
4.
sos poetas lis dant su chi emmo imbarendhe de assentu de si presentare su sàpadu pro sa festa
Cognomi e Proverbi
prb:
a chie li dolet sa dente sa limba s'imbarat
Traduzioni
Francese
appuyer
Inglese
to lean,
to lay
Spagnolo
apoyar
Italiano
appoggiare
Tedesco
lehnen.
imbaratíre , vrb Definizione
calare de prétziu, abbasciare is prétzios
Sinonimi e contrari
abbaratai,
abbaratire,
abasciai,
arrebbasciai,
ibbalorie,
imbaratare
| ctr.
incarie
Frasi
sa cosa no imbaratit, no!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
baisser les prix
Inglese
to reduce prices
Spagnolo
rebajar
Italiano
ribassare il prèzzo
Tedesco
herabsetzen.
imbarchinài , vrb: imbrachinai,
imbrachinare,
imbranchinai Definizione
passare o frigare su late de crachina, o àtera tinta, a is muros ischedraos e allisaos
Sinonimi e contrari
albinare,
argidhai,
illatare,
illatinare,
incalchinare,
tunicare
Frasi
seu aici totu biancu ca mi seu imburrussau in d-unu muru apenas imbarchinau ◊ ant imbranchinau is tabbicus a carcina
Etimo
ctl.
emblanquinar
Traduzioni
Francese
badigeonner
Inglese
to paint
Spagnolo
encalar
Italiano
tinteggiare
Tedesco
anstreichen.
imbarcionài , vrb Definizione
serrare un'apertura cun s'alcione
Sinonimi e contrari
acràere,
afriscare,
creari
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
verrouiller
Inglese
to bolt
Spagnolo
atrancar
Italiano
chiùdere con chiavistèllo
Tedesco
den Riegel vorschieben.
imbardulàre , vrb: imburdulare Definizione
imbuscinare in su pane tratagasau, nau de cosas de papare de còere prus che àteru fríssias; imburdulare in forma rfl. si narat fintzes po imbrutare
Sinonimi e contrari
imbultare
Traduzioni
Francese
paner
Inglese
to thread
Spagnolo
rebozar
Italiano
impanare
Tedesco
panieren.
imbargài, imbargàre , vrb: imbragai Definizione
leare sa cosa a unu comente faet sa giustítzia; impedire, no lassare fàere calecuna cosa, custrínghere cun sa fortza a fàere una cosa, a óbbrigu o fintzes èssere de istrobbu, pigare logu chi serbit po àteru
Sinonimi e contrari
aprensionai,
escecutare,
issucutare,
istajire,
preare
/
imbarratzare,
impiciai
Frasi
sa giustítzia dh'imbraghit! ◊ ant imbargau is alàscias a unu depidori ◊ "Si nd'ant imbargau is sacus de sa patata!" - tzerriàt una fémina, prangendi a sa disisperada
2.
imbragandedhus a innòi, cussus giòvunus, ca s'agiudant
3.
custos barduletes petzi nos imbargant su logu chentza cabu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
mettre sous séquestre,
mettre l'embargo
Inglese
to seize,
to impose an embargo
Spagnolo
embargar
Italiano
sequestrare,
staggire,
pórre l'embargo
Tedesco
beschlagnahmen.
imbarjadúra , nf Definizione
su imbarjare, imbraxai de unos cantu frutos chi lompendho càmbiant colore, si intinghent (àghina, olia, figu, pira, àteru)
Traduzioni
Francese
véraison
Inglese
to turn dark coloured
Spagnolo
envero
Italiano
invaiatura
Tedesco
Färbung.
imbarjàre , vrb: imbargiai,
imbarzare,
imbraxai Definizione
essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu
Sinonimi e contrari
incoloritare,
pínchere
Frasi
s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia
2.
de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
commencer à mûrir (agric.)
Inglese
to turn dark coloured
Spagnolo
enverar
Italiano
invaiare
Tedesco
sich dunkel färben.
imbarratzàre , vrb Definizione
pigare logu cun imbarratzos, trastos, prènnere su logu de cosas fintzes chentza serbire, bècias
Sinonimi e contrari
imbargai,
impaciai,
incarramacinai
| ctr.
irbarratzare
Etimo
itl.
imbarazzare
Traduzioni
Francese
encombrer
Inglese
to hamper
Spagnolo
estorbar
Italiano
ingombrare
Tedesco
verstellen.
imbarrigàre , vrb: imbarrugare Definizione
pònnere e incracare o pesare apitzu de ccn. cosa (o de ccn.), èssere coment’e a càrrigu, a pesu / i. unu burdu a ccn. = nàrriri a bodheta chi est fillu cosa sua
Sinonimi e contrari
abbarrigare,
asubai,
imbarare,
incarrutzai
Frasi
si ch'est imbarrigadu subra azummai l'aiat ischitzadu! ◊ imbarrigados s'unu a s'àteru, ca pagu reziant, che esseint a fora ◊ no ti che imbàrrighes cue ca bi at cosa chi si pistat! ◊ no ti che imbàrrughes apitzu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'appuyer
Inglese
to put on
Spagnolo
ponerse o apoyarse encima
Italiano
méttersi o appoggiarsi sópra
Tedesco
sich hinauf stellen.
imbasàre , vrb Definizione
torrare apare de duas cosas, coment’e una aintru de s’àtera o incasciada in s’àtera; serrare (un’apertura) unu pagu
Sinonimi e contrari
incasciae
/
apigiai,
crosai
/
irganzare,
iscadangiai,
sucunzare,
tambai
2.
imbasare sa gianna ◊ calecuna fémina si est incarada de is portellitos imbasados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
joindre,
correspondre
Inglese
to tally
Spagnolo
compaginar
Italiano
combaciare
Tedesco
zusammenpassen.
imbasciài , vrb: (im-ba-sci-a-i)
imbassiare,
immassare Definizione
portare a bàsciu, prus acanta a terra, fàere prétziu prus bàsciu; rfl. incrubare, abbasciare sa conca a cara a terra, pònnere coment’e cicios, prus bàscios; nau in cobertantza, acuntentare, dignare de fàere ccn. cosa chi paret de menguare s’importàntzia de chie dhu faet / i. sa cigirista = menguare is pretesas; imbasciai is boges = abbasciare is tzérrios, sas boghes, foedhare prus abbellu
Sinonimi e contrari
abasciai,
abbacare,
ancrucare,
apiadare,
grusare,
incrunai,
ingruxare
/
imbaratire
| ctr.
artziai
Frasi
at imbassiadu sas naes pro lòmpere a sa figu cota
2.
imbàssiadi ca sinono ti podent bídere! ◊ pro collire cosa dae terra tocat a s'imbassiare
3.
a fàghere triballedhos de campu cussu no s'imbàssiat, no perdat sos grados, puru!…
4.
ci bolet biri gente in crésia depet cumenciai a imbasciai sa cigirista!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
baisser,
abaisser
Inglese
to lower,
to humble
Spagnolo
bajar
Italiano
abbassare
Tedesco
niedriger machen.
imbastardài, imbastardàre , vrb Definizione
fàere areste, malu, pèrdere in calidade, nau de erbas, de su cumportamentu, de arratzas e àteru
Sinonimi e contrari
agrestare,
imburdiri
Traduzioni
Francese
abâtardir
Inglese
to bastardize
Spagnolo
bastardear
Italiano
imbastardire
Tedesco
entarten.
imbàtede, imbàtere, imbàti , vrb: imbàtiri Definizione
lòmpere, arribbare a unu logu (prus che àteru atesu e fintzes chentza dhu bòllere, coment’e candho unu no ischit su logu) o fintzes giare a pitzu a unu, lòmpere a unu tanti, fintzes ingòllere o portare cosa a unu logu / a cantu imbatit s’oju = a cantu imbatit vista, fintzas aundi si arrennescit a biri
Sinonimi e contrari
afèrrere,
andhare,
assuprire,
bènnere,
iferire,
imbatire,
impròdere,
infèrrere,
lòmpere,
revèrtere
Frasi
custus pagus sintzigorrus mancu a su gúturu imbatint! ◊ imbàtiu a domu e mortu at fatu! ◊ mi ndi ant furau is caboniscus: ma chi imbateus paris!…◊ fiant imbàtius in d-una rafineria ◊ unu no imbatet a sos otant'annos sentza sufrire nudha ◊ assumancu tres oras nci bollit po imbati a Masudhas ◊ su preju che imbatiat a ses milliones ◊ che aiaus postu totu sa note po che imbàtede a inie
2.
dhi fuant imbàtius apitzus, dh'iant pigau e portau in tribbunali
3.
a cantu imbatiat vista bidia totu su mare ◊ sas campagnas cantu imbatit sa vista sunt totu brusiadas ◊ che at imbàtiu su pipiu mortu a dommo ◊ lah ca ti apu imbàtiru muregu e modhici po su forru!
Etimo
itl.
imbattere
Traduzioni
Francese
arriver
Inglese
to arrive
Spagnolo
llegar
Italiano
arrivare
Tedesco
ankommen.
imbatiàre , vrb: ingatiare Definizione
abbarrare chentza pobidhu o chentza pobidha po sa morte de s’unu o de s’àtera (tempos cumpostos cun aus. èssere e àere)
Sinonimi e contrari
agatiare,
ifiudare,
sciudai,
sviurai
Frasi
de candho aiat imbatiadu no li fit mai mancada de manos sa ruca e su fusu ◊ custu li fit capitau apustis chi si fit ingatiaa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être veuf
Inglese
to be left a widow (er)
Spagnolo
enviudar
Italiano
restare védovi
Tedesco
verwitwen.
imbaucàre , vrb Definizione
pigare a ingannu, a trampa; fintzes meravigliare, ispantare
Sinonimi e contrari
abbovai,
arrebbusai,
coglionai,
colovrinare,
corogliare,
imbusterai,
imbuvonare,
improsae,
ingannai,
ingregai,
istusciare,
mariotare,
piocai,
scafai,
trampai
Frasi
est in debbadas chi bi ponzas contivizu: tantu no mi lasso imbaucare! ◊ unu padronu ricu cun fiaca at imbaucadu su giualzu ◊ s'istintu connoschet bene s'arte de imbaucare s'ómine
Etimo
spn.
embaucar
Traduzioni
Francese
embobiner
Inglese
to take in
Spagnolo
engañar
Italiano
infinocchiare
Tedesco
betrügen.
imbeciài , vrb: imbeciare,
imbetzare,
immetzare Definizione
fàere béciu, a béciu, antzianu, pèrdere is fortzas e is calidades de su giòvono, de sa cosa noa
Sinonimi e contrari
annosigai,
assenecare,
imbedustare
/
abbrecare,
imbecrare,
imbetzire
| ctr.
annoai 1,
apitzinnare,
impisedhire,
ingiovanèssiri
Frasi
in duos meses ti ses imbetzada ◊ giaghi est tanta s'antua chi mi dant, de imbetzare mi benit sa gana ◊ si nch'est imbeciau ◊ t'imbèciant is malis allenus ◊ una domo non restat noa, ma s’imbetzat e si derruet che a totu sas cosas ◊ in cuss'ambiente soe nàssiu, créssiu e imbeciau ◊ megu de m'imbeciai dogna dí de prus!
Cognomi e Proverbi
prb:
su male continu imbetzat sa zente
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
vieillir
Inglese
to make old
Spagnolo
envejecer
Italiano
invecchiare
Tedesco
alt werden.
imbedustàre , vrb Definizione
intrare in tempus, bènnere bedustu, mannu de annos
Sinonimi e contrari
annosigai,
assenecare,
imbeciai,
imbedustire
| ctr.
impisedhire,
ingiovanèssiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre de l'âge
Inglese
to age
Spagnolo
envejecer
Italiano
attemparsi
Tedesco
alt werden.