ifundhàre , vrb: ilfunnare,
irfundhare,
isfundai,
isfundhare,
sfundai Definitzione
segare, bogare o abbasciare su fundhu de unu trastu; segare matas de fundhu (cantu prus in bàsciu, fintzes a paris de terra), bogare de arraighinas
Sinònimos e contràrios
issundhare,
sciundorai
Frases
no poto pònnere passu chi no s'isfundhat su terrinu in pes ◊ si ti seis in sa cradea su pesu tou l'irfundhat ◊ si li lompet a faladas de pè l'irfundhat su paneri!
2.
élighes, chercos, totu ant isfundhadu: su monte chei su campu est resultadu (B.R.Carbone)◊ sa binza betza isfundhandhela! ◊ sas arvuritas si ndhe isfundhant dai s'arzola e si che achedhant in sulcos ◊ su bentu paret chi ndhe isfundhet sos chercos ◊ custa figu si no dat frutu ifundhandhela!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
défoncer
Ingresu
to break the bottom of,
to mow
Ispagnolu
desfondar,
cortar a ras del suelo
Italianu
sfondare,
tagliare raso tèrra
Tedescu
den Boden ausschlagen.
ifúndhere , vrb: ifúnnere,
ilfúndhere,
infúndere,
infúndhere,
infundi,
infúndiri Definitzione
isciúndhere, pònnere in s’abba (o àtera cosa deasi), ispergiare o betare apitzu abba o cosas deasi (bastat chi siant modhes – es. fintzes oro o àteru metallu iscagiau –, o fintzes a pruine, faendho sa cosa de ‘ifúndhere’ a imbuscinadura); provare calecuna cosa, mescamente cosas chi dolent, chi costant, dificurtades / pps. ifustu
Sinònimos e contràrios
abbagnare,
bagnai,
inciundi,
insúndhere,
isfúndhere
| ctr.
asciutai,
frobbire
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere a mossu infundhe = isciundi s'arroghedhu de su pani in sa cosa de papai e papai, fàghere ifundhindhe e manighendhe; ifúndhere su pódhighe in calecuna chistione = connòschere, proare, isperimentare una dificurtade
Frases
su pane de fresa si podet ifúndhere o manigare àrridu ◊ candho proet ifundhet su logu ◊ in tempus de calura andhat bene a s'ifúndhere pro s'ifriscare ◊ cun cuss'abba mi fia ilfustu ◊ in su giumpatógliu si potet colare chene nos ifúnnere ◊ ti dao s'arracada de prata ifusta in oro
2.
tue faedhas gai ca in custas cosas no bi as mai ifustu su pódhighe!
3.
apo manigadu pane a mossu infundhe in sa bagna ◊ s'ifundhet su biscotu in su gafè, in su late, fintzas su pane russu in su binu
Sambenados e Provèrbios
prb:
daghi proet a totu infundhet
Ètimu
ltn.
infundere
Tradutziones
Frantzesu
mouiller
Ingresu
to wet,
to dip
Ispagnolu
mojar
Italianu
bagnare,
irrorare,
intìngere,
inùngere
Tedescu
eintauchen,
bespritzen,
benetzen,
eintauchen.
ifurcàre , vrb: infrucai,
infurcai Definitzione
apicare, pònnere in sa furca
Sinònimos e contràrios
afurcare,
impicai
Frases
ma chi s'ifurchet, chi no tenzo de istare ifatu sou!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pendre au gibet
Ingresu
to hang
Ispagnolu
ahorcar
Italianu
impiccare sulla fórca
Tedescu
henken
ifutíre , vrb: irfutire,
sfutiri Definitzione
pigare a befa, leare in giru
Sinònimos e contràrios
cantonare,
irfútere*,
strochillai
Frases
l'ifutiat nèndheli chi tantu no bi resessiat
Tradutziones
Frantzesu
se payer la tête,
se ficher
Ingresu
to pull s.o's leg
Ispagnolu
tomar el pelo
Italianu
sfóttere
Tedescu
aufziehen.
iggannài, iggannàre , vrb: irgannai,
irgannare,
iscannai,
iscannare,
isgannare,
sgannai Definitzione
segare is cannas de su tzugu, is artérias e venas chi passant in su gúturu
Sinònimos e contràrios
irgangare,
irgannighinare,
irguturai,
ispajolare,
ispobiai,
ispojai,
sgraguenai
Frases
maleita cussa gherra chi nos ponet in flagellu: che fiados de masellu nos iscannat! (A.Dettori)◊ a sos chi sunt torraos de sa gherra s'istadu lis at dau zustu sa paca de su voe domau (chi naschit corrudu e morit irgannau)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
égorger
Ingresu
to cut s.o.'s throat
Ispagnolu
degollar
Italianu
scannare
Tedescu
abstechen.
iglieràre , vrb rfl: igliorare,
illiberare,
illierai,
illierare,
illiorare Definitzione
nau de is féminas príngias, illibbertare, fàere o naschire su pipiu a su lompimentu de is noe meses
Sinònimos e contràrios
illebberare,
infendiai,
insinnigare,
iscendiai,
palturire,
springiai
| ctr.
imprignare,
improssimare
Frases
cudha fémina benit torra ràida, s'illierat e naschit custa bella pitzinna ◊ sa muzere de Fulanu nachi s'est illierada ◊ a sos noe meses, sa fémina apeit sas dólimas e s'illioreit ◊ custa fémina s'est illierada de unu pitzinnedhu
Terminologia iscientìfica
ssl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
accoucher
Ingresu
to give birth
Ispagnolu
parir,
dar a luz
Italianu
sgravarsi,
partorire
Tedescu
gebären.
igrumàri , vrb: isgrumare,
scamai Definitzione
piscare e bogare s’ispruma
Sinònimos e contràrios
ischedhare 2,
isprumare
2.
su coro isgrumat in piantu ca ch'intendhet su bellu in d-un'abbissu chi no podet tocare ragas mias (G.Raga)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
écumer
Ingresu
to skim
Ispagnolu
espumar
Italianu
schiumare
Tedescu
abschäumen.
ilbagantàre , vrb: irbagantare,
isbagantare,
isvagantare Definitzione
fàere unu logu o un’istrégiu bagante, buidu, o prus pagu prenu bogandhondhe sa cosa in parte o in totu, betare (fintzes a iscarrigadura)
Sinònimos e contràrios
ibboidare,
ilgavantare,
illichidare,
irbarratzare,
spilai,
vagantare
/
ghetai
| ctr.
ammedare,
pienare,
plèniri
Frases
sos isportinos s'ilbagantant po dhos prenare torra ◊ isvagantat su late dai sa murghijola o cannada a su labiolu ◊ de su chi manigamus, una parte la suspint sas istentinas, s'àtera che la isvagantamus
2.
sos operajos che fint isvagantendhe duos sacos de sale subra a s'àinu
Tradutziones
Frantzesu
déblayer,
débarrasser
Ingresu
to clear
Ispagnolu
despejar
Italianu
sgomberare,
evacüare
Tedescu
räumen.
ilbambarriàre , vrb: imbambarriare,
impamparriare,
irbabbarriare,
isbabbarriare,
isbambarriai,
isbambarriare,
ispambarriare,
ispamparrai,
ispamparriare Definitzione
apèrrere is ogos deunutotu, bene, meda; nau de aperturas o àteru, apèrrere deunudotu, apèrrere in campu; nau de unu cuau, essire de si fàere a bíere / ƒisbambarriare sas origras = allutai is origas, ascurtai bèni
Sinònimos e contràrios
ilbarrizare,
imbarritzare,
irbarriolare,
ispalpedhare,
ispampanai,
ispamparinare,
ispamporionare,
scampaniai,
sparrancai
| ctr.
serrai,
tancai
Frases
pro ispantu ilbambàrriant s'oju a sa lugura ◊ li ant postu su retratu a ojos impamparriados ◊ cun sa fantasia isbambàrrio sas alas! ◊ fit a ojos isbambarriados ◊ su casifítziu isbambàrriat su portale dae sas ses ◊ at castiau ispamparrandu is ogros
2.
nc'iat iscabulau su cupitu ci dhu cuàt e si nci fut ispamparrau
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand
Ingresu
to open wide
Ispagnolu
abrir de par en par
Italianu
spalancare
Tedescu
aufreißen.
ilbambiàre , vrb: irbambiare,
sbambiai Definitzione
fàere bambu, fàere prus pagu saliu aciunghendho àtera cosa, pèrdere sale; in cobertantza, nàrrere isciolórios
Sinònimos e contràrios
abbambiai,
irbambissiare,
isbambiorare
/
sciolloriai
| ctr.
salire
Frases
no annungas tropu abba a su brou, como, ca lu torrat a irbambiare! ◊ si càmbiat s'abba a tantas bortas pro irbambiare su bacagliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dessaler
Ingresu
to desalt
Ispagnolu
hacer insípido,
desalar
Italianu
insipidire,
dissalare
Tedescu
geschmacklos werden,
entsalzen.
ilbantàre , vrb Definitzione
foedhare de unu naendhondhe male, a disprétziu, a innóriu, a menguamentu de valore
Sinònimos e contràrios
aciociai,
afrentai,
desdorai,
disprejare,
ilzenzare,
ispresciare,
ispucire,
isvenzare,
menispresiare
| ctr.
abantai,
calculai
Frases
bi ndhe at chi bantant e ilbantant cun su matessi mutu, cantendhe
Tradutziones
Frantzesu
se moquer
Ingresu
to mock
Ispagnolu
escarnecer
Italianu
dileggiare
Tedescu
verspotten.
ilbarionàre , vrb: irbarionare Definitzione
èssere a irbariones, coment’e candho unu sentit dolore forte meda o portat sa callentura arta e foedhat chentza ischire mancu su chi est naendho; nàrrere cosas chi est ladinu ca no funt sa beridade
Sinònimos e contràrios
desatinai,
fadhotai,
ferionai,
irvariolare,
iscassoletare,
istantariare,
sciolloriai,
strolicai
Frases
no ti sègheras chi ses irrocandhe, o irbarionandhe ses?! ◊ fiza tua est fachendhe su dovere suo, mischinedha: ite ses, irbarionandhe a nàrrere custas cosas?!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
délirer,
radoter
Ingresu
to rave
Ispagnolu
delirar
Italianu
delirare,
farneticare
Tedescu
irrereden,
phantasieren.
ilbiadíre , vrb: irbiarire Definitzione
fàere su colore prus craru, coment’e biancu, nau pruscatotu de bestimentu o trastu chi perdet su colore cotu
Sinònimos e contràrios
irbianchire,
isarbiare,
isbisorire,
isbiorire,
ischizire
| ctr.
acotilai,
anniedhigai,
recòghere
Frases
sa robba cheret torrada a tínghere ca si est irbiarida
Tradutziones
Frantzesu
perdre sa couleur,
décolorer
Ingresu
to fade
Ispagnolu
desteñirse
Italianu
sbiadire,
scolorire
Tedescu
verblassen,
verbleichen.
ilbiliàre , vrb: irbeliare,
isbeleare,
isbeliare,
sbeliai Definitzione
leare e fàere passare su sonnu; pruschetotu, atzitzare o inganiare a ccn. e fàere pèrdere s’atentzione po su chi depet, fàere pentzare in àteru
Sinònimos e contràrios
ilvaliare,
ischidare,
ismentare,
ivrasiare
/
seguzare
Frases
su gafè m'ilbíliat su sonnu ◊ isparus e iscràmius de piciocalla mi ant isbeliau su sonnu, notesta!
2.
m'isbélias su sentidu ◊ fillu miu, prima fut istudiosu, ma immoi si est isbeliau ◊ cussa fémina de cantu est lègia no isbéliat mancu nua! ◊ tenemu gana de m’isbeliai e nci seu essiu cun gopai
Ètimu
ctl., spn.
desvetlar, desvelar
Tradutziones
Frantzesu
distraire
Ingresu
to distract
Ispagnolu
distraer
Italianu
distrarre
Tedescu
zerstreuen.
ilboligàre , vrb: ilvoligare,
irbodhiare,
irbolicare,
irboligare,
irvolicare,
isbodhiare,
isboligare,
isvodhiare,
isvoligare,
ivoligare,
sbodhiai Definitzione
apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru (o a lobos); foedhare de una chistione coment’e ispiegandhodha; rfl., nau de sa manera de fàere sa cosa, fàere impresse, cun lestresa, cun coidau
Sinònimos e contràrios
illorigare,
ispirigare,
istèrrere,
istròbere,
istrobillai,
spodhai
/
acoidai,
ispontziai
| ctr.
allomborae,
imbodhiai
/
istentare
Frases
at isvoligadu s'atzola ◊ si nche at irbolicau sa fardeta ◊ est pensandhe a comente irboligare su filu de sa vida sua
2.
aiat in mente de fàghere unu discursu difítzile e isvoligadu cun chentu lemas, ma posca at timidu chi l'apataiant in calchi modu cun su professore
3.
si no t'irbóligas ti lasso e mi che andho! ◊ cheret chi nos isvodhiemus si cherimus fàghere a tempus! ◊ bi sunt cudhos chi pro s'irboligare de chistiones e pilisos truncant in curtzu: si fuint!◊ cosa de nudha a l'irbolicare sa pràtica de un'amicu suo in ufíssiu!…
Tradutziones
Frantzesu
dérouler,
démêler,
déployer,
se dépêcher
Ingresu
to unwind,
to roll into a ball,
to lay,
to hurry up
Ispagnolu
devanar,
extender,
darse prisa
Italianu
svòlgere,
dipanare,
distèndere,
spicciarsi
Tedescu
abwickeln,
ausbreiten,
sich beeilen.
ilborràre , vrb: irburrare,
sburrai 1 Definitzione
bogare su sèmene, nau de s’ómine, de su pegus mascu: dhu faent fintzes prnl. (at irburradu e s’est irburrau)
Terminologia iscientìfica
ssl
Ètimu
itl.
sborrare
Tradutziones
Frantzesu
éjaculer
Ingresu
to ejaculate
Ispagnolu
eyacular
Italianu
eiaculare
Tedescu
ejakulieren.
ilborrocàre, ilborrochiàre , vrb: isborrocare Definitzione
su essire, su cumenciare de calecuna cosa cun fortza, a s’airada, a meda, betare a terra, isconciare; fintzes foedhare male, a frastimos, pigare a boghes
Frases
càglia chi mi sicas! - ilborrocat sa rosa tota fele ◊ isborrocat riendhe a tota gana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sortir avec violence,
jaillir,
éclater
Ingresu
to pelt (down),
to burst out
Ispagnolu
irrumpir
Italianu
erómpere,
scrosciare
Tedescu
hervorbrechen,
rauschen.
ilbulàre , vrb: irbulare,
irvulare,
isbulare,
isvulare,
sgulai Definitzione
bogaresindhe sa gana, su disígiu, gosare ccn. cosa, fintzes in su sensu de si orròschere
Sinònimos e contràrios
imbulare,
irgulare,
mascare
/
afastiai,
arròschere,
cascaviare
Frases
culta tua bellesa l'apo iscrita in su coro sentza mi ndhe ilbulare ◊ durches frinas isvules suta s'arcu de s'empireu! (P.Giudice Marras)◊ nos ant promissu chi bastaiat a bènnere, pro noche torrare irvuladas, e no nos sunt lassendhe divertire! ◊ ti ses de recreos irbulada ca sos amantes tenias a gala
2.
candho si ndh'irbulat de ispetare za si che at a andhare! ◊ a mi ndhe irvulo abboghinendhe addoliada dae sa miséria!…◊ bae chi ti ndh'irbulas rata rata, s'istas a betza a leare maridu! ◊ a ti ndh'irbulas, de isetare, si cres chi t'azuet calicunu!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
satisfaire
Ingresu
to satisfy
Ispagnolu
satisfacer
Italianu
soddisfare
Tedescu
befriedigen.
ilbulzàre , vrb: irburzare,
isburzare,
irvurzare 1 Definitzione
fàere o bogare pendhiligiones de unu trastu, de cosa téssia, in is oros a s’orrobba; pèrdere sa trama; pèrdere su filu de un’aina segante (lepedha, gurtedhu)
Sinònimos e contràrios
afilinzonare,
afiriolae,
ifilognare,
illanivuzare,
irburgiulae,
irfiliocare,
irfilusare,
irfronzolare,
isfilitare,
issilare,
istèssere,
istramai,
scilionai,
sfibicitai,
spollaciai
/
ingurrai,
irmarrare
Frases
cussu traste si est totu irburzendhe ◊ a sa robba li cheret fatu s'órulu ca sinono si che irburzat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
effiler,
effranger
Ingresu
to unravel,
to blunt,
to fringe
Ispagnolu
desilachar,
desflecar
Italianu
sfilacciare,
sfrangiare
Tedescu
ausfasern,
ausfransen.
ilciaríre , vrb: ilgiarire,
irciarire,
ixarire Definitzione
fàere craru, prus craru (nau fintzes de sa die abbreschendho), bogare a craru / i. su coju = iscrarí, assegurai sa coja
Sinònimos e contràrios
ilgiarare,
isclarire
Frases
framaridas allughinzendhe s'aposentu ilciarint sa cara de babbu e mama ◊ sas aeras ilgiarint e torrat s'alenu a sa campagna ◊ ilgiàrimi s'iscuru in calchi cosa! ◊ s'oscuridade no at a ixarire mai ◊ su pensare ilgiarit sa duda ◊ at comintzau a irciarire, ciambare sa luche e a si víere sos colores
2.
ant ilgiaridu su coju e si sunt fidantzados
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'éclaircir,
éclairer
Ingresu
to make clear,
to brighten
Ispagnolu
aclarar,
clarear
Italianu
schiarire,
illuminare
Tedescu
erhellen.