garronài, garronàre , vrb Definizione
istare de una contonada a s'àtera, in giru, andhare de innòi e de inní
Sinonimi e contrari
arrochetai,
arrociare,
arrogliai,
arruxulare,
bagamundai,
bandhulare,
bantzillare,
zirandhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flâner
Inglese
to loiter
Spagnolo
callejear
Italiano
bighellonare
Tedesco
herumbummeln.
gavisàre , vrb rfl Sinonimi e contrari
aggajare 1,
allegrare,
frogare,
gosae,
prexai
Traduzioni
Francese
se réjouir
Inglese
to rejoice
Spagnolo
alegrarse,
regocijarse
Italiano
rallegrarsi
Tedesco
sich freuen.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definizione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinonimi e contrari
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frasi
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effrayer,
faire fuir
Inglese
to support escaping
Spagnolo
echar,
hacer huir
Italiano
far fuggire
Tedesco
in die Flucht schlagen.
gelài 1, gelàre , vrb: zelare Definizione
àere, pònnere o sentire gelu, regelu contras a unu o calecuna cosa / g. male a unu = no piàghere; pro chi eo male ti gele = mancari no ti piaga
Frasi
fustei puru est istróllica, no s'iscít a chini istimat e a chini gelat: cussas puru funt fillas! ◊ "m'istimat, mi gelat" funt is fuedhus chi narant ispollendi unu frori po biri comenti arresurtat…
Etimo
itl.
gelare
Traduzioni
Francese
avoir de l'aversion contre qqn.,
antipathie
Inglese
to feel a strong dislike
Spagnolo
sentir antipatía
Italiano
sentire avversióne,
antipatìa,
detestare
Tedesco
gefroren,
eisig,
Eis.
genài , vrb: agenare*,
genare Definizione
giare ifadu, fàere istrobbu
Sinonimi e contrari
annischissai,
ifadare,
ifastizire,
infestare,
innaentare,
pibincai,
strobbai
Frasi
andhant a passu lestru: no dhus genant is botinus, tanti funt iscrutzus!
Traduzioni
Francese
agacer
Inglese
to molest
Spagnolo
molestar
Italiano
molestare
Tedesco
belästigen.
gessài , vrb: gessare,
ghessare,
ghisciare,
ghissare,
grisciare Definizione
furriare o incrubare s'istrégiu e betare a terra su chi dhu’est, ma fintzes su essire de s'abba o cosas deasi a sumidura, a biradura de un'istrégiu tropu prenu
Sinonimi e contrari
betae
/
besciare*,
birare,
butulai,
rebbucare 1
/
sfai,
sumire
Frasi
mih chi ghissas su binu a terra! ◊ sos tubbos sont ghissanne trainos de petróliu ◊ grísciache s'abba! ◊ no che grisces su túcaru! ◊ sas mamas pianghent su sàmbene ghessau de sos fizos ◊ si as víviu tropu, a ghessare a fora, eh! ◊ li apo ghissau abba a manos a si sapunare
2.
su late si che fit ghissendhe in su fogu ◊ s'abba sàssiat sos sartos assutos candho funtanas e putos ghissant e ingrussant sos pojos e sos rios (L.Loi)
3.
sa cuba est gessendu
Cognomi e Proverbi
prb:
si nche ghissas s'ozu, disgràssia!
Traduzioni
Francese
renverser,
déborder
Inglese
to overflow,
to pour
Spagnolo
verter,
derramar
Italiano
versare,
traboccare
Tedesco
gießen,
überlaufen.
geunàre , vrb: ageunare,
giaunai,
giaunare,
giaunari,
giunai,
zaunare Definizione
abbarrare o istare chentza papare
Sinonimi e contrari
deinare 1,
irgeunzare
| ctr.
ilgiunare,
manicare,
papae
Frasi
medas bortas giaunàt, candu no agatàt nemus de dhi donai unu strónciu de pani ◊ dónnia cenarba depes giaunare po su Cristu, morte e passione
Etimo
ltn.
jejunare
Traduzioni
Francese
jeûner
Inglese
to fast
Spagnolo
ayunar
Italiano
digiunare
Tedesco
fasten.
ghelestiàre , vrb Definizione
fàere o provare àscamu, ischifu, crisare
Sinonimi e contrari
abborrèschere,
afeai,
aschiai,
grisai 1,
irdinzare,
surreschiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
répugner
Inglese
to disgust
Spagnolo
repugnar
Italiano
ripugnare
Tedesco
anekeln.
gherràe, gherrài , vrb: gherrare,
gherriai Definizione
peleare meda, fàere sacrifícios mannos mescamente trebballandho po campare, fàere cosa cun dificurtade manna; fàere gherra, iscórriu mannu de s'iscúdere e de fàere dannu; fàere gherra coment’e is militares, cun armamentos
Sinonimi e contrari
gherredhae,
matanai,
peleai,
traballare
/
certai
Frasi
funt de diora a nosu gherrendusí ca nanca seus impiasteris ◊ sa vida gherrant a dogni manera, triballant totus, mannos e minores ◊ noso colaiamus comente potiamus, totu gherrandho chin sa manu nostra ca atros trabballos no si ndhe teniat ◊ Cristos sa bida za l'at gherrada! ◊ sos cumpanzos de sartu fint gherrandhe issos puru pro sa bida ◊ seus gherrandho po nos aumentae cussos cuatro sodhos ci nos daet su mere
2.
istat in d-unu buturinu serradu chi su sole la gherrat a b'intrare
3.
ganas de gherriai teneis? ◊ cussos pisedhos innantis fint zoghendhe paris e apustis si sunt totu gherrados ◊ sos lacanarzos si sunt brigados e gherrados puru
4.
nche los ant picaos a totus, babbos, zòvanos e isposos, che bestiàmene a su masellu, a locos mai bidos e ne connotos, a gherrare frades
Etimo
spn.
guerrear
Traduzioni
Francese
lutter,
combattre
Inglese
to war
Spagnolo
luchar,
guerrear
Italiano
lottare,
combàttere,
guerreggiare
Tedesco
kämpfen,
ringen,
im Kriege stehe
ghetài, ghetàre, ghetàri , vrb Definizione
lassare andhare a istràmpidu, a cropu, o imbolare de pitzu a bàsciu, de artu, fintzes faendho un’istrégiu a covecadura, a furriadura impresse de che orrúere su chi dhu’est, pròere puru; andhare de unu logu prus in artu a un'àteru prus in bàsciu (o pentzau deasi); pònnere is manos apitzu de calecuna cosa mescamente de mala manera, o fintzes su si giare a calecuna cosa de malu o pònnere cun gana meda a fàere cosa; nau de laores, giare una resa; ammostare calidades, capacidades, assimbigiare a ccn.
Sinonimi e contrari
betae,
foliai
/
cabai,
falare
/
abbranchiare,
iscarrafiare
/
pròere
/
bufai
| ctr.
allogae,
collire
/
alciare,
ampiai
Modi di dire
csn:
ghetai de cuadhu = betare, fagher rúere dae cadhu a chie bi est sétidu; ghetai a perda = iscúdere, tragare a pedra; ghetaisí a terra = isterrigorzàresi, pònneresi corcadu in terra; ghetare, ghetai apari = betare totu a unu muntone, isordulare totu, nàrrere afaiu; ghetai su cuadhu a s'ègua, su mascu a sa fémina = dàreli su mascru a l'improssimare; ghetàresi che tzurpu in festa = pigai cosa cun asuria; ghetai una cosa in faci a unu = argumentàreli una cosa in briga; ghetare una morte a unu = ghetai sa curpa, incurpai, acusaidhu de ai bociu a ccn.; ghetaisí contras a unu = andhare o essíreli in contràriu (o fintzas trubbaresili, lòmpereli a l'iscúdere, a tzumbare e gai); ghetare labore = seminai; ghetare a unu (a su babbu, a sa mama) = assimbillai, ghetai ària a unu; ghetai apalas una cosa = daresila a pérdida, no ndhe fàghere contu; ghetai s'afetu a ccn. = pònnere amore, istima, indiosàresi de ccn.
Frasi
cussa cosa ghetadha a is canis! ◊ nci ghetu is malloredhus a sa pingiada ◊ dona atentzioni ca nci ghetas custa cosa a terra! ◊ est ghetandhe abba a mojos ◊ sa noti fiat maba e su celu fiat ghetendu
2.
dae montes sos pastores ghetant a campu ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois!
3.
su sordau chi buscabat carchi die de lisséntzia ghetabat carchi arruncu de labore (F.Cambosu)◊ ses aici basucu de crèiri chi su dinai si potzat ghetai comenti si ghetat su fasolu, in terra
4.
unu isceti si at a ghetai contras a mimi!…◊ toca, impostadí in tali logu ca nci ghetu su cani, si agataus sirboni! ◊ s'astore petarju est a rodeu, a gràrios, prontu a si ghetare ◊ su mascu de ghia nostu si ghetàt a sa genti, chi ndi atobiàt in su mòri
5.
cussu est disisperau e si ghetat a su binu pro irmenticare ◊ saidada sa fà, nci ghetant is brobeis a su campu ◊ dónnia borta mi dhu ghetat in faci, ca nanca cussu mi at agiudau e dèu a issu no
6.
su trigu ocannu at ghetau a dexi, s'annu passau a tréixi ◊ chi dónnia moi ghetit a coranta! ◊ coment'e ómine ghetabat pacu pupa, ma fit mannu de coro ◊ in logu de iscuriu arresplendori ghetas!
7.
a chie at ghetau custa pitzinna goi balentiosa?
8.
a su fizu li ghetant sa morte de un'ómine
9.
chin cantu ghetamus apare no mediamus mai! ◊ su madiru de cussa iat ghetau s'afetu a un'àtera fémina
Etimo
ltn.
*jectare
Traduzioni
Francese
jeter,
descendre
Inglese
to cast,
to get down
Spagnolo
echar,
bajar
Italiano
gettare,
scéndere
Tedesco
hinunterwerfen,
herunterwerfen,
herunterkommen,
herabkommen,
hinuntergehen,
hinabgehen,
Wegweiser.
ghiài , vrb: agghiai,
ghiare Definizione
inditare su camminu bonu, acumpangiare in su camminu giustu, cossigiare su de fàere; fintzes bogare, fàere istesiare gente o animales, imbiare
Sinonimi e contrari
giúchere,
leai
/
mandai
Frasi
su pastore fit ghiendhe sas berveghes a sa pastura ◊ su Segnore mi at ghiadu che Babbu ◊ sighi s'istiga de s'arte chi ghiat a portos de lugura! (P.Casu)◊ cherzo un'ispera de lughe chi mi ghiet ◊ at ghiadu sos sentidos mios in caminos de amore ◊ cun sa lughe de un'istedhu Deus los at ghiados a innue fit su pitzinnu
2.
su libberedhu chi ti apo nadu ti che lu ghiant issos (M.Ghiacciu)◊ ti ghio sos menzus saludos!◊ Cristos at seberau dogi apóstulos po dhos ghiare a perdicare
Etimo
spn., ctl.
Traduzioni
Francese
conduire
Inglese
to drive
Spagnolo
guiar
Italiano
guidare
Tedesco
führen,
leiten.
ghighinàre , vrb Definizione
mòvere a cropu, a iscutuladura; mòvere de una parte a s'àtera o faendho fàere giros a sa cosa; dhu narant fintzes po mòvere is sentidos
Sinonimi e contrari
chindhalare,
sachedhare,
scedassai,
trumuinare
Frasi
ghighinare su chilibru, s'orju in sa canistedha ◊ bidia a mimme etotu ghighinandhe un'ispada che paladinu anticu
2.
su coro, a tzocos gurdos, mi ghíghinat sa carena ◊ s'iscabessu de sa morte tua mi at fertu ghighinandhe sos ratos de su coro
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
secouer,
agiter,
brandir
Inglese
to shake,
to stir,
to brandish
Spagnolo
sacudir,
agitar
Italiano
scuòtere,
agitare,
brandire
Tedesco
schütteln,
schwenken,
schwingen.
ghindhàre , vrb: chindhare* Definizione
mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare
Sinonimi e contrari
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
Frasi
ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas
2.
su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn
Spagnolo
volverse,
volverse loco
Italiano
voltare
Tedesco
wenden,
umwenden.
ghiràre , vrb Definizione
coment’e acabbare su giru, torrare (o fintzes portare cosa) a su logu inue s’istat, inue si faet abbitu / ghirare sa zanna = tambare, acostai sa porta
Sinonimi e contrari
arrefurai,
contoniai,
recoire,
recòrdere,
remuire
/
batire,
poltare
/
afacai,
tambai
| ctr.
essire,
tocai 1
Frasi
pessaio chi Bore fit ghirendhe ◊ ghirandhe de un'imperju s'est firmau in s'iscopile ◊ chin isse nos semus imbénnitos ghirànnennos ◊ in domo de s'emigradu fit unu solu s'isetu: ghirare! ◊ ghiràtebbos e corcatebbonche! ◊ candho li ghiro a tardu, sa fémina s'inchietat!
2.
ghira sa zanna abbellu abbellu, ca pro s'allabentu tuo mi nche ischidas su pitzinnu
3.
amus ghiradu linna ◊ e tue nche cheres ghirare s'istégliu chin sa moto?
Etimo
ltn.
gyrare
Traduzioni
Francese
rentrer
Inglese
to return
Spagnolo
volver,
regresar
Italiano
rientrare,
far ritórno
Tedesco
zurückkehren.
ghirghilliàre , vrb Definizione
erriere a iscracàlios
Sinonimi e contrari
chighigliare,
ghirghilliare,
iscrocuedhai,
isgangagliare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rire de façon bruyante,
ricaner
Inglese
to sneer
Spagnolo
reirse a carcajadas
Italiano
rìdere rumorosaménte,
sghignazzare
Tedesco
laut lachen.
ghisài, ghisàre , vrb Definizione
aprontare papares; in cobertantza, cumbinare o imbentare un’ingannu
Sinonimi e contrari
cochinare
/
trassai
2.
sirena, ses cambiada: ghísami, edducas, su fele!
Etimo
ctl., spn.
guisar
Traduzioni
Francese
cuisiner
Inglese
to cook
Spagnolo
cocinar
Italiano
cucinare
Tedesco
kochen,
anzetteln.
giachíre , vrb Definizione
istare o abbarrare crocaos
Sinonimi e contrari
colcare
| ctr.
pesai
Frasi
est dóighi oras giachendhe
Etimo
ltn.
iacere
Traduzioni
Francese
être couché
Inglese
to lie
Spagnolo
yacer
Italiano
giacére
Tedesco
liegen.
giaculàre , vrb Sinonimi e contrari
isclamai,
iscramorare
Frasi
"Biadu a chie torrat a domo sua!", giaculesit s'ómine serrenne sa gianna e lassenne annare sas valígias a istràmpidu ◊ sunt giaculendhe agiutóriu
Traduzioni
Francese
s'exclamer
Inglese
to exclaim
Spagnolo
exclamar
Italiano
esclamare
Tedesco
ausrufen.
giagàre , vrb: giagrare Definizione
betare su giagu (càgiu) a su late; cambiare cumportamentu in su sensu de si currègere, de pònnere conca, de arrexonare; brinchidare / giagare de chervedhos = callai a ciorbedhu, essiri giudisciosu
Sinonimi e contrari
abbeladinare,
arruspiare,
cagiare,
ciacare 3,
cragare*,
pazare
Frasi
ndhe falat sa labia dae sa tríbide, giagat su late e daghi morit l'isfiorit chin sa múriga
2.
cussu no giagat mai de chervedhos!
3.
ant s'aera in pag'ora oscuradu niedhas nues, in su firmamentu giagat su lampu: in cussu mamentu paret su mundhu de fogu allumadu (P.Sulis)
Traduzioni
Francese
cailler
Inglese
to curdle
Spagnolo
cuajar
Italiano
quagliare
Tedesco
gerinnen.
giaitàre , vrb: ciaitare Definizione
pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos
Sinonimi e contrari
cravillai,
inclavai,
obbilai
Frasi
a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe
2.
ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clouer
Inglese
to nail with big nails
Spagnolo
clavar
Italiano
inchiodare con grossi chiodi
Tedesco
festnageln.