fraganàre , vrb Definizione
segare, batire a malu puntu, betare apare a forrogadura; istare sèmpere faendho
Sinonimi e contrari
chimentare,
fragassare,
iscassaudhare
/
arminzare,
ordimignare
Traduzioni
Francese
fracasser
Inglese
to shatter
Spagnolo
quebrar
Italiano
fracassare
Tedesco
zerschlagen,
zersplittern.
fragiàre , vrb: frajare,
frazare Definizione
su bènnere o fàere bènnere mancu de sa cosa posta a fàere isfortzu o trebballu, chi deasi acabbat po èssere débbile, segada, freada (nau de sa pedhe), bècia; abbandhonare una cosa chi no s'impreat prus; impreare, ispèndhere, ispaciare
Sinonimi e contrari
acabbae,
arrogai,
consumai,
conciumire,
finire,
infinigae,
istradhusciare,
malocrare
/
friai,
malandrare
Frasi
chie est massone no che frazat sos ossos in presone (L.Ilieschi)◊ mamas chi ant frazadu sa mezus gioventude, ancora pitzinnas parent betzas ◊ s'avaru no si setzit ca frazat sa cadrea, no movet passu ca frazat sos solos ◊ prus si ruet e prus su corpus si frazat ◊ cussos si ant frazadu s'onestade ◊ prite su tempus meu cun sas fiaras no ti l'as frazadu?
2.
apo frazadu milli ispijitos ◊ at frazadu sa broca
3.
fit unu cadhitu frajadu e mortu de fàmine ◊ a s'àinu frajadu sedha dhu pículat
4.
sos milliardos bi sunt ma no si podent frazare ◊ su carrarmadu cun d-una incricadedha frazat unu bidone de binzina
Cognomi e Proverbi
prb:
chie servit a segnore sa domo sua la frazat: in s'órriu ponet paza e in sa cuba lentore
Traduzioni
Francese
détériorer,
user,
écorcher
Inglese
to deteriorate,
to wear (out),
to damage,
to excoriate
Spagnolo
deteriorar,
gastar,
estropear,
excoriar
Italiano
deteriorare,
logorare,
sciupare,
escoriare
Tedesco
verderben,
abnutzen,
abschürfen,
aufreißen.
fraltimàre , vrb: frastimai,
frastimare,
frastimmai,
frestimai,
friastimare Definizione
istare a frastimos, betare maleditziones, foedhare male / frastimai a bia de fogu = betare irrocos malos meda
Sinonimi e contrari
apeomai,
brastimare,
frastinare,
irrocare,
istrosciare,
perdeare,
tassiai
Frasi
frastimat che pedidore ◊ est un'iscuriu a segai a fitas, no si bit mancu a frastimai
2.
su pani si no est postu bèni, me in sa mesa, frestimat
Etimo
ltn.
brastimare po blasphemare
Traduzioni
Francese
lancer des imprécations
Inglese
to curse
Spagnolo
imprecar
Italiano
imprecare
Tedesco
fluchen.
francàre , vrb Definizione
fàere francu, su ndhe iscabbúllere a unu de su dèpere fàere o pagare calecuna cosa, de un'óbbrigu
Sinonimi e contrari
disgagiai,
isumire
Frasi
a su teracu su mere li at francadu trinta berbeghes, in prus de sa paga ◊ si zughes chimbanta pegos ti los franco totu e benis a tzeracu!
Traduzioni
Francese
exonnérer
Inglese
to exonerate
Spagnolo
exonerar
Italiano
esonerare
Tedesco
entbinden.
frandhigàre , vrb: frandigai,
frannicare,
frannigare Definizione
fàere frandhigos, pigare a losinga (comente si faet fintzes a un'animale po dh'apaghiare, o a unu po ndhe aprofitare)
Sinonimi e contrari
acarignai,
allisai,
allosingai,
improsae,
insabonai,
lígnere
Frasi
si sa boxi mia po pagu intendiat súbbitu curriat po mi frandigai (L.Matta)◊ fiat acostau totu frandiga frandiga a su molenti traitori ◊ est unu gatu masedu chi si fait frandigai ◊ no ti nd'importat nudha, a tui, de mei, e immoi benis a mi frandigai?! ◊ cun megus frànnicat pagu!
Traduzioni
Francese
caresser,
cajoler
Inglese
to caress
Spagnolo
acariciar
Italiano
carezzare
Tedesco
liebkosen.
frànghere , vrb Definizione
pònnere a una parte po costoire, chistire; trantzire, trocheresindhe de mesu de ue passat o dhue at ccn. cosa perigulosa, po no pigare atumbada, po no si lassare fèrrere; cuare, andharesindhe a logu chi no si biet o no s'ischit; cricare de s’iscabbúllere de ccn. dannu / pps. frantu
Sinonimi e contrari
acampaniare,
acoglire,
arremonire,
fràndhere,
straviai,
tòlchere,
trancire
/
acuae,
acucai,
ammagare,
apatai,
atrabentare,
intuzare,
istichire,
istugiai,
istumponai
/
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apigai,
arrundhare
Frasi
sa robba neta cheret franta ca sinono l'imbrutamus torra ◊ frànghela a frigoríferu, custa cosa, pro no si guastare ◊ su paracu, daghi proet, ti franghet s'abba ◊ cuss'àrbure franghet sa tramuntana a su cuile
2.
frànghedi sos pilos dae cara! ◊ franghedila cussa cosa chi zughes imbia, ca rues! ◊ iscudindhe za mi fit, ma sos corpos mi los apo totu frantos ◊ candho colat màchina frànghedi!
3.
ti che cherent frànghere dae nois, ca meda t'istimamus ◊ Fulanu est frantu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ a babbu che l'at frantu su tempus e at betadu in lutu totu sa domo
4.
nois amus s'istinu sinnau e dae cuche no nos franghimus ◊ de dogni cosa frangher nos podimus, no de sa morte (A.Fiori)◊ no mi ndhe poto frànghere: devo andhare! ◊ biadu a chie si ndh'est frantu de intrare a logu gai malu!
Etimo
ltn.
frangere
Traduzioni
Francese
esquiver,
éloigner,
écarter
Inglese
to shift
Spagnolo
apartar
Italiano
scansare,
scostare
Tedesco
wegrücken,
vermeiden.
fratàre , vrb Definizione
arrasigare a fine cun su tratagasu; arrasigare sa pedhe po papíngiu, arrasigare po àteru
Sinonimi e contrari
teriae,
tratai
/
arrasigai,
scrafi
2.
ramos sicos e prumutza ispinosa frataiant sos pantalones curtzos de sos pitzinnos ◊ est fratèndhesi sas manos pro si frobbire su ludu
Etimo
itl.
grattare
Traduzioni
Francese
râper
Inglese
to grate
Spagnolo
rallar
Italiano
grattugiare
Tedesco
reiben.
fratazàre , vrb Definizione
fàere a frataza, segare a pitichedhedhu, a orrughedhos
Sinonimi e contrari
amminudare,
filchinare,
ifrighinare,
irfarfaruzare,
scirfinai,
sfiniallai,
spamparinai,
spimpirallai,
spimpiridai
/
manigare
2.
s'àinu batit paza e issu si la fratazat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
émietter
Inglese
to crumble
Spagnolo
desmenuzar,
desmigajar
Italiano
sbriciolare
Tedesco
zerbröckeln.
frazicàre , vrb: frazigare Definizione
su essire pudrigau, fràzigu, nau de unas cantu cosas lassadas a tropu tempus; foedhandho cun arrennegu, abbarrare, istare a tropu e sentza de motivu sentza de fàere nudha candho unu serbit puru, o fintzes iscúdere de mala manera, apodhare iscudendho
Sinonimi e contrari
abburdèschere,
apudrigare,
guastai
Frasi
sa mela l'at chérfida arribbare ma si est frazigada ◊ si pioet candho su fenu est prontu, lu fràzigat totu ◊ cussa est un'ispina mala a frazigare
2.
ti che ses frazigadu tota die in su tzilleri, ca tantu no ndhe tenias cosas de fàghere!…◊ pro cussu e pro cussu, menzus fràzigadi in domo!
3.
sas gheleas fràzicant su mundhu de malidade
4.
si lu torras a tocare ti fràzico a su muru: ti l'imparo eo a ti pònnere chin sos piús minores!
Cognomi e Proverbi
prb:
abba currente no fràzigat bentre
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pourrir
Inglese
to rot
Spagnolo
podrir
Italiano
infracidire
Tedesco
faulen.
frenàe, frenài , vrb: afrenai*,
frenare Definizione
pònnere su frenu, cricare de abbrandhare o firmare s'andhera de unu mezu in movimentu; abbrandhare calecuna cosa, regulare unu cumportamentu
Sinonimi e contrari
arregulai,
medrare,
medrire,
moderai,
regulai
/
trabai
| ctr.
irfrenare
2.
frenadila, sa limba, faulalzu! (Testone)
Traduzioni
Francese
freiner
Inglese
to brake
Spagnolo
frenar
Italiano
frenare
Tedesco
bremsen,
zügeln.
fresài , vrb: fresare Definizione
fàere a fresa, isperrare, apèrrere a pígios
Sinonimi e contrari
iscaltulare
/
abbèrrere,
cannire,
crasare,
filiri,
sacai,
scanniri,
sinniai
Modi di dire
csn:
fresare su pane = iscopercare su pane, segare su pane de fresa ororu pro ispitzigare sos duos pizos e ndhe furriare unu a manera de resurtare ambos de su matessi betu ca sunt lísios a parte de fora ma aspros a parte de intro; fresai sa castàngia = trapare, ispitighedhare sa castanza pro no si tzocare arrustindhe
Frasi
fint chie coghindhe e chie fresendhe, a sa cota ◊ su fritu li at fresau sas manos ◊ su sole coghet sa terra faghíndhela fresare
Etimo
ltn.
fresus
Traduzioni
Francese
fendre,
scinder,
crevasser,
craqueler
Inglese
to chapp,
to separate,
to cleave
Spagnolo
hender,
escindir,
agrietar
Italiano
fèndere,
scìndere,
screpolare
Tedesco
spalten,
trennen,
rissig machen.
friài , vrb: friare,
fricare,
frigai,
frigare Definizione
passare calecuna cosa tocandho in pitzu de un'àtera unu pagu a forte siat po pigare (limpiare, samunare), o pònnere, o fintzes po aconciare un’arremu; fàere freaduras, malandras, a su friga friga cun calecuna cosa; cullonare, pigare a ingannu / ger. friendi
Sinonimi e contrari
afrigongiai,
carasiai,
cariare,
ifricatzare,
scrovinai,
sfrigongiai
/
lúngiri
/
acostanare,
agliagai,
frazare,
inghetare,
iscaldire,
ispitulare,
malandrare
Modi di dire
csn:
avb. friga friga = acurtzu meda, azummai tochendhe, tochendhe própiu; èssere friga friga = istare sempre tochendhe a un'àteru acurtziendhesili; andhare friga friga = a sachedhadura, coment'e frighendhe; zúghere a unu friga friga = tene tene, acurtzu meda curríndheli fatu pro lu tènnere; frigai s'arrobba = samunare; frigai bèni sa mardi a unu = dàreli unu dispiaghere mannu; frigare su late = acragare, pònnere su cragu a su late; frigare murta, lestincu = arregòllere murta, lestincu
Frasi
s'isterzu cheret bene frigadu pro che li catzare sa cosa atacada ◊ seu andada a frúmini a frigai s'arrobba ◊ in sa pedhe malàida si at frigadu sa pumada ◊ de sa cuntentesa chi teniat fit sempre frighèndhesi sas manos ◊ s'arromana chi frigu parit unu ghetau… ◊ po sa cura de su léndhine si poniat mele in d-unu tzapulledhu e si frigàt fintzes a che dh'arrasigare
2.
custa cintura mi est friendi su tzugu
3.
non mi frigais prus: no aspetu a nisciunus! ◊ male, un'ómine abbistu che lodhe no fit tantu fàtzile a lu frigare!
Cognomi e Proverbi
smb:
Frigau
/
prb:
cuadhu friau sa sedha timit
Etimo
ltn.
fricare
Traduzioni
Francese
frotter,
froisser,
enduire
Inglese
to rub,
to spread
Spagnolo
frotar,
untar,
engañar
Italiano
fregare,
sfregare,
strofinare,
stropicciare,
spalmare
Tedesco
reiben,
streichen.
friarósu , agt: fridarosu,
fridorosu,
fridurosu,
frigorosu,
friorosu,
fritarosu,
fritorosu,
fritulosu,
friturosu Definizione
chi sufrit meda su fritu; chi faet fritu meda, o dhue at fritu meda
Sinonimi e contrari
firtorosu,
fritulàntzigu,
titirigosu,
tudhosu
/
fridu
| ctr.
caente
Frasi
ma ses friturosu, mih: tenes fritu fintzas candho sos àteros ant calura!
2.
est faladu su nie in s'ierru fritorosu ◊ s’annu passau est istétiu un’ierru fridarosu ◊ no timiat sos manzanos friturosos ◊ me is dis friarosas si firmat acanta de sa forredha ◊ s'istait mali in custa coxinedha fridarosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frileux
Inglese
sensitive to cold
Spagnolo
friolero
Italiano
freddolóso
Tedesco
verfroren.
fríere , vrb: fríghere,
frínghere,
friri,
fríxiri Definizione
còere sa cosa in s'ógiu; fàere arrumóriu coment'e de frimentu; intèndhere coment'e abbruxore in sa carre, ispirtire (ma nau fintzes in su sensu de importare, àere caru)/ pps. frínghitu, frintu, fríssiu, frissu, fritu 1, ger. fridindhe, friendi, frindhe, ind. imp. fridiat/fridiant
Sinonimi e contrari
fritedhai,
sufrissare
/
pistidhire,
spurtiri
Modi di dire
csn:
istare a su frie e coghe = in oriolu, èssiri iscinitzosu; fríere a berda = àere manighinzu forte, brusiore in sa pedhe, in sa carre; friridha a unu = fàghereli carchi brulla
Frasi
in s'ozu si friet catas, oruletas, pische e àteru ◊ sa fémina est friendi tzípulas ◊ no aiat ozu e no ischiat comente fàchere po frínghere s'irvuzu ◊ fridiant sas tzípulas in sa sartàina ◊ a manicare si frighent duos obos
2.
friendho est su binu nou in sa carrada?
3.
mi apo iscotadu sos pódhighes e mi frient a berda (G.Ruju)◊ mi ndhe fringhet su coro: unu fígiu chi tenia mi l'ant mortu ◊ s’abbogau est fridindhe che ozu de lestínchinu, a murrunzu! ◊ sa prus cosa ch'in vida mi friet est a cuntentare a tie!◊ cussu sapone fringhet a ocros!
Cognomi e Proverbi
prb:
a chie no dolet no friet
Etimo
ltn.
frigere
Traduzioni
Francese
frire (faire)
Inglese
to fry
Spagnolo
freír
Italiano
frìggere
Tedesco
backen,
brodeln.
frigongiài , vrb: afrigongiai Definizione
frigare, passare cosa in pitzu de àtera faendho fortza
Sinonimi e contrari
carasiai,
frichizare,
ifricatzare,
scrovinai,
sfrigongiai
Frasi
su fusili dh'apu frigongiau e frigongiau, ma dhi abarrat sempri un'ispétzia de napixedha in sa canna ◊ is pannus biancus, isciacuendidhus, si depiant frigongiai in sa tella e fatuvatu ispadulai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frotter,
astiquer
Inglese
to rub
Spagnolo
fregar,
frotar
Italiano
strofinare
Tedesco
Schwermut.
frisài, frisàre , vrb Definizione
fàere is pilos totu a lorighedhas, anedhaos
Sinonimi e contrari
allorichitare,
anedhai,
arrullai,
eritzare,
incincinnare,
riciulare
2.
tantos chi sunt ispilidos oe si bident cun pilos brundhos frisados e canos
Etimo
ctl.
frisar
Traduzioni
Francese
friser les cheveux
Inglese
to curl
Spagnolo
rizar
Italiano
arricciare i capélli
Tedesco
locken,
kräuseln.
friscàre , vrb: afriscare*,
frischiare,
frisciare Definizione
serrare is gennas a crae e a friscu; serrare, sidhare is dentes a forte
Sinonimi e contrari
acràere,
creari,
ifriscare 1,
imbarcionai,
serrai
| ctr.
abbèrrere
Frasi
fríscio sa gianna e t'intrego sas giaes ◊ si cheres frisciare fríscia: si times a ti furare ponebbei tentadore! ◊ aiant lassadu sa domita frisciada ◊ candho mi corco pagos minutos mancu sa zanna mi frisco ◊ apo serradu e friscadu, in domo, ca so essindhe
2.
ses piàghida a mie e ti che apo frisciadu intro de s'intragna ◊ s'àinu candho móssigat frísciat sas barras
Traduzioni
Francese
fermer à clef
Inglese
to lock
Spagnolo
cerrar con llave
Italiano
chiùdere a chiave
Tedesco
verschließen,
zuschließen.
frisciàre 1 , vrb Definizione
genia de sonu chi faent is gatos candho funt firmos sérios coment'e dormindho
Sinonimi e contrari
aggrogotai,
arrasai,
grunnire,
igrisai,
raulare,
runidare
Frasi
a frisciare frísciat s'atu
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ronronner
Inglese
to purr
Spagnolo
ronronear
Italiano
fare le fusa
Tedesco
schnurren.
fritedhài , vrb: afritedhai,
fritiedhai Definizione
fríere, còere in s'ógiu; fàere una moida coment'e friendho, coendho a orrostu sa petza o àteru mescamente in su fogu
Sinonimi e contrari
fríere
Frasi
isciorrocu una butíglia de àcua, ma aici s'ollu fritedhat de prus! ◊ una mustela de procu istérria in sa cardiga est fritiedhendi in su fogu ◊ sa petza arrustendi est cota candu no fritiedhat prus
2.
cust'interrutori s'intendit fritiedhendi: si bit ca sa currenti passat mali
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grésiller
Inglese
to sizzle
Spagnolo
chisporrotear,
crepitar
Italiano
sfrigolare
Tedesco
zischen.
fritíre , vrb Definizione
tròchere e incrubare (comente faent is puntas de is matas po su bentu); su si mòvere o mòvere una cosa fintzes po che dha pònnere a una parte, su si mòvere a giagaradura, a cropu, tratènnere unu pagu faendho una cosa po ndhe fàere un’àtera o agiudare a unu
Sinonimi e contrari
allacanae,
chinnire,
frànghere,
grunare,
incruai,
incrunai,
indugi,
infritire,
ingrussiare,
mòere,
suncai,
truminare,
tziricare
/
trèmere
Frasi
denanti a una mama isconsolada frito sa fronte ◊ a su càntaru meu friti sas laras ca ndhe as ingranzeu (P.Mereu)◊ dolorosas penas ant fritidu sa forte conca tua ◊ fritinno is genugos dhi faiant s'adoracione ◊ donzi fundhu fit càrrigu de ua a ispantu chi fritiat sa bide totu a terra ◊ tristu e a passos lentos fit cun sos ojos fritidos a terra
2.
cun totu sos impitzos chi tenzo no mi poto fritire a fàghere àteru ◊ comente mi poto fritire andho a binza a meighinare ◊ sas berbeghes si sunt fritidas: bae a bídere no bi apat animale! ◊ frítidi ca inoghe istrobbas! ◊ a bos fritides ca depo passare?!
Traduzioni
Francese
fléchir,
courber
Inglese
to bow
Spagnolo
doblar
Italiano
flèttere,
chinare
Tedesco
beugen.