firmài 1 , vrb: firmare Definizione
pònnere sa firma, iscríere donniunu a manu sua númene e sambenau suo
Frasi
frimma sa lítera e mandhachela! ◊ no ti dhus potzu firmai cussus paperis!
Traduzioni
Francese
signer
Inglese
to sign
Spagnolo
firmar
Italiano
firmare
Tedesco
unterschreiben,
unterzeichnen.
fisciài , vrb: afissare,
fissai,
fissare Definizione
pònnere firmu, chi abbarret firmu; abbaidare a firmu, cun ogos firmos, a sa sighia a sa matessi cosa; decídere o istabbilire calecuna cosa (es. die, mese, una paga o àteru)
Sinonimi e contrari
firmai
Frasi
sa presa de sa currente cheret fissada a su muru
2.
sos ojos mios, che làmpanas atzesas, fissaiant sena mòvere rista sa gianna de sos ballos ◊ a bortas sa maladia de s'ogu naschiat candho una pressona fissàt unu mortu ora meda
3.
a it'ora at fissau sa riunioni su síndigu? ◊ a duchentos francos s'una su preju 'e sa pischedha est fissau (D.Ziranu)
Etimo
spn.
fijar
Traduzioni
Francese
fixer
Inglese
to fix
Spagnolo
fijar,
establecer
Italiano
fissare
Tedesco
befestigen,
fixieren,
starren,
fixieren,
festlegen.
fistulài, fistulàre , vrb Definizione
essire o fàere a fístula
Sinonimi e contrari
infistulai
Traduzioni
Francese
devenir fistuleux
Inglese
to become fistulous
Spagnolo
fistulizar
Italiano
infistolire
Tedesco
fistulös werden.
fizolàre , vrb Definizione
fàere e pesare fígios
Sinonimi e contrari
afedai,
afigiare
Frasi
che tenet chimbant'annos e issa ancora fizolendhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enfanter
Inglese
to bring forth
Spagnolo
parir
Italiano
figliare
Tedesco
jungen.
flagellài , vrb: fragellare,
frazellare Definizione
iscúdere, atripare a meda e forte cun aciotu o tzirónia, cun passillu; prus che àteru, fàere sufrire, giare patimentu meda, o mannu, fàere dannu, èssere de fragellu
Sinonimi e contrari
aciotai
/
addolorai,
afligire,
contribbulai,
ifragellare,
scorai
| ctr.
conciolare
Frasi
cun disciplinas e cilítziu ti flagellas cun rigori ◊ su corpus tuu virginali cumandat siat flagellau po chi aici turmentau tengat morti dolorosa
2.
mutu, no mi ndhe sigas mancu a chistionare, de cosa gai, ca mi ndhe frazellat solu su bi pessare! ◊ mi ndhe frazellat a bídere sa cosa fuliada! ◊ si no ascurtant sas paràulas meas los ant a frazellare fintzas a s'isperdimentu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
flageller
Inglese
to flagellate
Spagnolo
flagelar
Italiano
flagellare
Tedesco
geißeln,
quälen.
flammiài , vrb: aframiai*,
framiare Definizione
fàere fràmula, fàere o èssere orrúbiu che fràmula de fogu; abbruxare is laores, nau de su sole candho est tropu forte
Sinonimi e contrari
irframmajare
/
aframatzare
2.
su locu est framiandhe dae s'atandha
Traduzioni
Francese
s'embraser
Inglese
to glow,
to redden
Spagnolo
llamear
Italiano
fiammeggiare,
rosseggiare
Tedesco
aufflammen,
brennen.
fodichinàre , vrb: fudichinare Definizione
mòvere sa cosa cricandho, cricare
Sinonimi e contrari
corrovai,
farrogai,
forroconare,
iforrogare,
iscrucuzonare,
isforronciare,
sciorrogai,
scorrovonai
Frasi
prugheraza de istedhos nobales mi est fudichinandhe sa petorra (G.Piga)◊ sos pitzinnos sunt fudichinandhe sa téula de sas copertas chircandhe nidos ◊ su marissallu est tucandhe a fudichinare sos sartos si podet acatare su bandhiu ◊ si fit fudichinandhe sos naricros a malichinzu
Etimo
ltn.
fodicare
Traduzioni
Francese
fouiller
Inglese
to search
Spagnolo
hurgar
Italiano
frugare
Tedesco
kramen,
stöbern.
foghigiài , vrb: afoghigiare* Definizione
bogare fogu a unu, nàrrere male de ccn.
Sinonimi e contrari
allimbare,
imposturai,
innorare,
irfamiare,
tragagiai
Traduzioni
Francese
calomnier,
médire
Inglese
to slander
Spagnolo
calumniar
Italiano
calunniare
Tedesco
verleumden.
fogliàre , vrb: vogliare Definizione
furriare is crebedhos, su si ammachiare
Sinonimi e contrari
ammachiae,
dilliriai,
fatzellare,
foglietare
Etimo
ctl.
follejar
Traduzioni
Francese
devenir fou
Inglese
to go mad
Spagnolo
enloquecer,
volverse loco
Italiano
impazzire,
pèrdere il sénno
Tedesco
verrückt werden.
fogulàre , vrb: afogulare Definizione
pònnere fogu; abbruxare
Sinonimi e contrari
afocazare
/
brugiare
2.
cun cuss'abba budhendhe mi so totu foguladu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brûler
Inglese
to burn
Spagnolo
quemar
Italiano
ustionare
Tedesco
verbrennen
foigàre , vrb: froigare Definizione
mòvere a foighinu, comente faent is gremes, is bobbois in su ludu (e fintzes forrogare)/ avb: istare a su fóiga fóiga, fróiga fróiga = istare a foighinu, a su moe moe, comente faghent sos lollois in su ludu
Sinonimi e contrari
foichinare,
fruschinare
Frasi
s'increbudhiat in cara e foigaiat a dresta e a manca sighindhe su movimentu de su ballu tundhu ◊ in su ludu bi at lollois foighendhe ◊ fóigat unu chi si moet abbaidendhe, chirchendhe
2.
m'ispanto foighendhe sos "proite?" (C.Puddu)
3.
beni a sa conclusione, no istes a su fóiga fóiga!
Traduzioni
Francese
se démener
Inglese
to fidget
Spagnolo
agitarse
Italiano
dimenarsi
Tedesco
zappeln.
folfigiàre , vrb: forfigare,
forfijare,
fosfixare,
frofijare Definizione
furriare, girare de longu una cosa, pruschetotu orrobba, fune o cosas deasi, de no èssere prus a línia dereta
Sinonimi e contrari
acordiolai,
atrogai,
atrotixai,
fortzicare,
foscigare,
incordigliolai,
profizare,
trozicare
| ctr.
isprofizare
Frasi
su carru como est totu folfigiadu, irbandhonadu coment'est dae tempus meda ◊ frofijadu, cun fulchidha bisestra at immannadu ◊ tale ammentu mi frofijat su coro ◊ si est tota frofijada e li falaiat sa salia dae buca puru! ◊ sas fozas, su bentu las degògliat, las atapat apare, las forfígiat ◊ si ponzeit una vestàglia de fémina e comintzeit a si fosfixare chin su dossu pro fàghere a ríere
Etimo
ltn.
forficare
Traduzioni
Francese
tordre
Inglese
to twist
Spagnolo
torcer,
retorcer
Italiano
tòrcere,
contòrcere
Tedesco
winden,
auswinden.
foliài , vrb: fruliare,
fugliare,
fuliae,
-ai,
-are,
fulliai,
-are Definizione
imbolare, betare a un'ala, atesu, a terra calecuna cosa chi no serbit prus; lassare o lassàresi orrúere, o fàere orúere a terra; foedhandho de laores, batire o bogare frutu, giare resa / fugliare una cosa a cantu curret bratzu = atesu meda, cantu prus si podet
Sinonimi e contrari
bessai,
bocare,
frundhire,
ghetai,
imbolare,
iscavulai,
sciuliai 1,
strumpai
/
bundhare
| ctr.
allogae,
collire
Frasi
pigant su fiascu e nci dhu fóliant a su spirifundu de su mari ◊ fruliade sas falches, manigadores de pane e chibudha! (F.Sechi)◊ gighet bestes chi cherent fruliadas, totu mughedhu ◊ candho mi ant bidu betzu mi che ant fuliadu che un'istratzu ◊ sa carrada est fuliendi: tocat a ndi bogai unu pagu de binu ◊ portu unu tussi… seu sempri fuliendi!
2.
sa maladia l'at fulliau a terra ◊ no ti fúlies in terra ca t'imbrutas! ◊ sa mata ndi dh'at fulliara su bentu ◊ fulliau mi so in s'istoja a titillias de fritu
3.
suta de sa luna chi frúliat prata, mih s'istradone! ◊ innòi at a cresci trigu de fuliai a trinta! ◊ de issa s'innamorant sos piús pro chi sa gràscia fúliat a mojos (P.Mossa)
Traduzioni
Francese
jeter
Inglese
to throw away,
to knock down
Spagnolo
echar
Italiano
buttar via,
buttar giù
Tedesco
wegwerfen,
hinunterwerfen,
hinabwerfen.
folmàre , vrb: formai,
formare,
frommare Definizione
trebballare unu materiale a manera de dhi giare s'assimbígiu de calecuna cosa, de dhu fàere a cosa chi serbit e comente si bolet, de dhi giare sa forma chi si bolet; cambiare una cosa a manera de pàrrere o de essire un'àtera, diferente, nau fintzes in su sensu de educare, imparare, ammaistrare
Sinonimi e contrari
fàchere,
forgiai,
furriai
Frasi
siat beneitu e laudadu chie chelos e mundhos at formadu! ◊ esprimit a Noè su pentimentu pro àere isse s'ómine formadu ◊ totus po tui funt is pentzamentus chi formu! ◊ pioet subr'a issos dogni gràscia chi Deus at formadu (P.Mossa)
2.
su massàgiu candho fut passendhe su santu no si at bogadu su capedhu e assora issu cun sos boes si sunt frommados a crastos
Traduzioni
Francese
former
Inglese
to form
Spagnolo
formar,
moldear
Italiano
formare,
creare
Tedesco
formen,
bilden.
forchidhàre , vrb: frocidhai,
frucidhai,
furchidhare Definizione
fàere a duos corros o puntas, ispartzire in duas puntas in forma de frochidha, in duas bias; andhare a egas e a ogas, de una parte a s'àtera; pònnere su puntedhu a sa cosa prantada po dha poderare in artu
Sinonimi e contrari
carvare,
furcaxai
/
acerbonai,
acradiare 1,
apalincionai,
arradicare
Frasi
unu tretu mannu custu caminu est unu ma poi si forchidhat in duos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bifurquer
Inglese
to bifurcate
Spagnolo
bifurcarse
Italiano
biforcare
Tedesco
gabeln.
forcíre , vrb: frochie,
frochire,
fruciri,
furciri Definizione
arregòllere e agguantare is oos asuta in caentu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu; fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; nau in cobertantza, su abbarrare príngia de sa fémina o, nau de chiesiògiat, istare asseliau
Sinonimi e contrari
acloai,
chiochire,
clocire*,
crochidare,
crocolai,
neulire,
tzotzare,
tzotzire
Modi di dire
csn:
furciri una persona cun is ogus = istare abbaidèndhela a meda, comente e incantados; èssiri fruci fruci (nau de ccn.)= a murrúngius, chèscia chèscia, lamentèndhesi
Frasi
in su niu dhoi fiat sa mama furcendi is ous ◊ tzia mi at curtu a chinghedhu ca mi che io papau is ous chi portaiat sa pudha frochindho ◊ tenia una pudha frucendho
2.
su santu chi ti at furciu! ◊ o pudhas isfacias chi andais peri is bias su caboni circhendi, prestu si biu frucendi!…◊ cussu fraitzu frochit s'imbídia!
3.
est andendi e torrendi, circhendi, ma no frucit in nisciunu logu!
Traduzioni
Francese
couver,
féconder
Inglese
to fertilize,
to brood
Spagnolo
empollar,
fecundar
Italiano
covare,
fecondare,
gallare
Tedesco
ausbrüten.
forgiài , vrb Definizione
trebballare calecuna cosa (mescamente de ferru) giaendhodhi una forma / f. mincídius = contare o nàrrere fàulas
Sinonimi e contrari
folmare,
imbentai
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
former,
forger
Inglese
to shape,
to forge
Spagnolo
forjar
Italiano
foggiare,
forgiare
Tedesco
schmieden,
formen.
forníre, forníri , vrb: frunire,
fruniri Definizione
su batire o giare sa cosa chi podet serbire (a bèndhere, a trebballare)/ terras a frunire = terras leadas in fatore, a triballare faghindhe su frutu a mesapare
Sinonimi e contrari
achipagiai,
aprovistare,
atratzai
| ctr.
isfrunire
Frasi
sighit beranu a frunire sas àrvures de fozas e fiores ◊ intronide sas domos de càntigos, frunídelas de abbundhàntzia
Traduzioni
Francese
approvisionner
Inglese
to provide,
to equip
Spagnolo
abastecer,
proveer
Italiano
rifornire,
corredare
Tedesco
versehen.
fortalèssiri , vrb Definizione
giare fortilesa, fàere prus forte
Sinonimi e contrari
afoltigare,
afortiai,
afortire,
afortzare,
arrefortzai
Traduzioni
Francese
fortifier
Inglese
to strenghten
Spagnolo
fortalecer,
fortificar
Italiano
fortificare
Tedesco
stärken.
fortzài, fortzàre , vrb Definizione
fàere fortza, bogare is fortzas a fàere calecuna cosa, aguantare, baliare calecuna cosa; fàere o pretènnere de fàere isfortzu, prus de su chi unu o una cosa podet aguantare, cricare de cumbínchere s'àteru a fàere calecuna cosa chi no iat a bòllere o chi no podet
Sinonimi e contrari
borciare,
irfortzare
| ctr.
tzèdere
Frasi
fortzamus paris si bi la podiaimus fàghere! ◊ cussu puntellu est fortzendhe: no ndhe lu tires ca ndhe ruet totu!
2.
cussu cantu de linna si lu fortzas meda si segat ◊ si cudhu no ndhe tenet gana no lu fortzes! ◊ mi ant fortzadu a manigare ma mi at fatu male ◊ no faghiat a ch'essire de su corrale e si fuint postos a fortzare giannas
Traduzioni
Francese
forcer
Inglese
to force
Spagnolo
forzar
Italiano
forzare,
sforzare
Tedesco
anstrengen,
zwingen.