firmài 1 , vrb: firmare Definitzione
pònnere sa firma, iscríere donniunu a manu sua númene e sambenau suo
Frases
frimma sa lítera e mandhachela! ◊ no ti dhus potzu firmai cussus paperis!
Tradutziones
Frantzesu
signer
Ingresu
to sign
Ispagnolu
firmar
Italianu
firmare
Tedescu
unterschreiben,
unterzeichnen.
fisciài , vrb: afissare,
fissai,
fissare Definitzione
pònnere firmu, chi abbarret firmu; abbaidare a firmu, cun ogos firmos, a sa sighia a sa matessi cosa; decídere o istabbilire calecuna cosa (es. die, mese, una paga o àteru)
Sinònimos e contràrios
firmai
Frases
sa presa de sa currente cheret fissada a su muru
2.
sos ojos mios, che làmpanas atzesas, fissaiant sena mòvere rista sa gianna de sos ballos ◊ a bortas sa maladia de s'ogu naschiat candho una pressona fissàt unu mortu ora meda
3.
a it'ora at fissau sa riunioni su síndigu? ◊ a duchentos francos s'una su preju 'e sa pischedha est fissau (D.Ziranu)
Ètimu
spn.
fijar
Tradutziones
Frantzesu
fixer
Ingresu
to fix
Ispagnolu
fijar,
establecer
Italianu
fissare
Tedescu
befestigen,
fixieren,
starren,
fixieren,
festlegen.
fistulài, fistulàre , vrb Definitzione
essire o fàere a fístula
Sinònimos e contràrios
infistulai
Tradutziones
Frantzesu
devenir fistuleux
Ingresu
to become fistulous
Ispagnolu
fistulizar
Italianu
infistolire
Tedescu
fistulös werden.
fizolàre , vrb Definitzione
fàere e pesare fígios
Sinònimos e contràrios
afedai,
afigiare
Frases
che tenet chimbant'annos e issa ancora fizolendhe!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enfanter
Ingresu
to bring forth
Ispagnolu
parir
Italianu
figliare
Tedescu
jungen.
flagellài , vrb: fragellare,
frazellare Definitzione
iscúdere, atripare a meda e forte cun aciotu o tzirónia, cun passillu; prus che àteru, fàere sufrire, giare patimentu meda, o mannu, fàere dannu, èssere de fragellu
Sinònimos e contràrios
aciotai
/
addolorai,
afligire,
contribbulai,
ifragellare,
scorai
| ctr.
conciolare
Frases
cun disciplinas e cilítziu ti flagellas cun rigori ◊ su corpus tuu virginali cumandat siat flagellau po chi aici turmentau tengat morti dolorosa
2.
mutu, no mi ndhe sigas mancu a chistionare, de cosa gai, ca mi ndhe frazellat solu su bi pessare! ◊ mi ndhe frazellat a bídere sa cosa fuliada! ◊ si no ascurtant sas paràulas meas los ant a frazellare fintzas a s'isperdimentu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
flageller
Ingresu
to flagellate
Ispagnolu
flagelar
Italianu
flagellare
Tedescu
geißeln,
quälen.
flammiài , vrb: aframiai*,
framiare Definitzione
fàere fràmula, fàere o èssere orrúbiu che fràmula de fogu; abbruxare is laores, nau de su sole candho est tropu forte
Sinònimos e contràrios
irframmajare
/
aframatzare
2.
su locu est framiandhe dae s'atandha
Tradutziones
Frantzesu
s'embraser
Ingresu
to glow,
to redden
Ispagnolu
llamear
Italianu
fiammeggiare,
rosseggiare
Tedescu
aufflammen,
brennen.
fodichinàre , vrb: fudichinare Definitzione
mòvere sa cosa cricandho, cricare
Sinònimos e contràrios
corrovai,
farrogai,
forroconare,
iforrogare,
iscrucuzonare,
isforronciare,
sciorrogai,
scorrovonai
Frases
prugheraza de istedhos nobales mi est fudichinandhe sa petorra (G.Piga)◊ sos pitzinnos sunt fudichinandhe sa téula de sas copertas chircandhe nidos ◊ su marissallu est tucandhe a fudichinare sos sartos si podet acatare su bandhiu ◊ si fit fudichinandhe sos naricros a malichinzu
Ètimu
ltn.
fodicare
Tradutziones
Frantzesu
fouiller
Ingresu
to search
Ispagnolu
hurgar
Italianu
frugare
Tedescu
kramen,
stöbern.
foghigiài , vrb: afoghigiare* Definitzione
bogare fogu a unu, nàrrere male de ccn.
Sinònimos e contràrios
allimbare,
imposturai,
innorare,
irfamiare,
tragagiai
Tradutziones
Frantzesu
calomnier,
médire
Ingresu
to slander
Ispagnolu
calumniar
Italianu
calunniare
Tedescu
verleumden.
fogliàre , vrb: vogliare Definitzione
furriare is crebedhos, su si ammachiare
Sinònimos e contràrios
ammachiae,
dilliriai,
fatzellare,
foglietare
Ètimu
ctl.
follejar
Tradutziones
Frantzesu
devenir fou
Ingresu
to go mad
Ispagnolu
enloquecer,
volverse loco
Italianu
impazzire,
pèrdere il sénno
Tedescu
verrückt werden.
fogulàre , vrb: afogulare Definitzione
pònnere fogu; abbruxare
Sinònimos e contràrios
afocazare
/
brugiare
2.
cun cuss'abba budhendhe mi so totu foguladu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
brûler
Ingresu
to burn
Ispagnolu
quemar
Italianu
ustionare
Tedescu
verbrennen
foigàre , vrb: froigare Definitzione
mòvere a foighinu, comente faent is gremes, is bobbois in su ludu (e fintzes forrogare)/ avb: istare a su fóiga fóiga, fróiga fróiga = istare a foighinu, a su moe moe, comente faghent sos lollois in su ludu
Sinònimos e contràrios
foichinare,
fruschinare
Frases
s'increbudhiat in cara e foigaiat a dresta e a manca sighindhe su movimentu de su ballu tundhu ◊ in su ludu bi at lollois foighendhe ◊ fóigat unu chi si moet abbaidendhe, chirchendhe
2.
m'ispanto foighendhe sos "proite?" (C.Puddu)
3.
beni a sa conclusione, no istes a su fóiga fóiga!
Tradutziones
Frantzesu
se démener
Ingresu
to fidget
Ispagnolu
agitarse
Italianu
dimenarsi
Tedescu
zappeln.
folfigiàre , vrb: forfigare,
forfijare,
fosfixare,
frofijare Definitzione
furriare, girare de longu una cosa, pruschetotu orrobba, fune o cosas deasi, de no èssere prus a línia dereta
Sinònimos e contràrios
acordiolai,
atrogai,
atrotixai,
fortzicare,
foscigare,
incordigliolai,
profizare,
trozicare
| ctr.
isprofizare
Frases
su carru como est totu folfigiadu, irbandhonadu coment'est dae tempus meda ◊ frofijadu, cun fulchidha bisestra at immannadu ◊ tale ammentu mi frofijat su coro ◊ si est tota frofijada e li falaiat sa salia dae buca puru! ◊ sas fozas, su bentu las degògliat, las atapat apare, las forfígiat ◊ si ponzeit una vestàglia de fémina e comintzeit a si fosfixare chin su dossu pro fàghere a ríere
Ètimu
ltn.
forficare
Tradutziones
Frantzesu
tordre
Ingresu
to twist
Ispagnolu
torcer,
retorcer
Italianu
tòrcere,
contòrcere
Tedescu
winden,
auswinden.
foliài , vrb: fruliare,
fugliare,
fuliae,
-ai,
-are,
fulliai,
-are Definitzione
imbolare, betare a un'ala, atesu, a terra calecuna cosa chi no serbit prus; lassare o lassàresi orrúere, o fàere orúere a terra; foedhandho de laores, batire o bogare frutu, giare resa / fugliare una cosa a cantu curret bratzu = atesu meda, cantu prus si podet
Sinònimos e contràrios
bessai,
bocare,
frundhire,
ghetai,
imbolare,
iscavulai,
sciuliai 1,
strumpai
/
bundhare
| ctr.
allogae,
collire
Frases
pigant su fiascu e nci dhu fóliant a su spirifundu de su mari ◊ fruliade sas falches, manigadores de pane e chibudha! (F.Sechi)◊ gighet bestes chi cherent fruliadas, totu mughedhu ◊ candho mi ant bidu betzu mi che ant fuliadu che un'istratzu ◊ sa carrada est fuliendi: tocat a ndi bogai unu pagu de binu ◊ portu unu tussi… seu sempri fuliendi!
2.
sa maladia l'at fulliau a terra ◊ no ti fúlies in terra ca t'imbrutas! ◊ sa mata ndi dh'at fulliara su bentu ◊ fulliau mi so in s'istoja a titillias de fritu
3.
suta de sa luna chi frúliat prata, mih s'istradone! ◊ innòi at a cresci trigu de fuliai a trinta! ◊ de issa s'innamorant sos piús pro chi sa gràscia fúliat a mojos (P.Mossa)
Tradutziones
Frantzesu
jeter
Ingresu
to throw away,
to knock down
Ispagnolu
echar
Italianu
buttar via,
buttar giù
Tedescu
wegwerfen,
hinunterwerfen,
hinabwerfen.
folmàre , vrb: formai,
formare,
frommare Definitzione
trebballare unu materiale a manera de dhi giare s'assimbígiu de calecuna cosa, de dhu fàere a cosa chi serbit e comente si bolet, de dhi giare sa forma chi si bolet; cambiare una cosa a manera de pàrrere o de essire un'àtera, diferente, nau fintzes in su sensu de educare, imparare, ammaistrare
Sinònimos e contràrios
fàchere,
forgiai,
furriai
Frases
siat beneitu e laudadu chie chelos e mundhos at formadu! ◊ esprimit a Noè su pentimentu pro àere isse s'ómine formadu ◊ totus po tui funt is pentzamentus chi formu! ◊ pioet subr'a issos dogni gràscia chi Deus at formadu (P.Mossa)
2.
su massàgiu candho fut passendhe su santu no si at bogadu su capedhu e assora issu cun sos boes si sunt frommados a crastos
Tradutziones
Frantzesu
former
Ingresu
to form
Ispagnolu
formar,
moldear
Italianu
formare,
creare
Tedescu
formen,
bilden.
forchidhàre , vrb: frocidhai,
frucidhai,
furchidhare Definitzione
fàere a duos corros o puntas, ispartzire in duas puntas in forma de frochidha, in duas bias; andhare a egas e a ogas, de una parte a s'àtera; pònnere su puntedhu a sa cosa prantada po dha poderare in artu
Sinònimos e contràrios
carvare,
furcaxai
/
acerbonai,
acradiare 1,
apalincionai,
arradicare
Frases
unu tretu mannu custu caminu est unu ma poi si forchidhat in duos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bifurquer
Ingresu
to bifurcate
Ispagnolu
bifurcarse
Italianu
biforcare
Tedescu
gabeln.
forcíre , vrb: frochie,
frochire,
fruciri,
furciri Definitzione
arregòllere e agguantare is oos asuta in caentu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu; fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; nau in cobertantza, su abbarrare príngia de sa fémina o, nau de chiesiògiat, istare asseliau
Sinònimos e contràrios
acloai,
chiochire,
clocire*,
crochidare,
crocolai,
neulire,
tzotzare,
tzotzire
Maneras de nàrrere
csn:
furciri una persona cun is ogus = istare abbaidèndhela a meda, comente e incantados; èssiri fruci fruci (nau de ccn.)= a murrúngius, chèscia chèscia, lamentèndhesi
Frases
in su niu dhoi fiat sa mama furcendi is ous ◊ tzia mi at curtu a chinghedhu ca mi che io papau is ous chi portaiat sa pudha frochindho ◊ tenia una pudha frucendho
2.
su santu chi ti at furciu! ◊ o pudhas isfacias chi andais peri is bias su caboni circhendi, prestu si biu frucendi!…◊ cussu fraitzu frochit s'imbídia!
3.
est andendi e torrendi, circhendi, ma no frucit in nisciunu logu!
Tradutziones
Frantzesu
couver,
féconder
Ingresu
to fertilize,
to brood
Ispagnolu
empollar,
fecundar
Italianu
covare,
fecondare,
gallare
Tedescu
ausbrüten.
forgiài , vrb Definitzione
trebballare calecuna cosa (mescamente de ferru) giaendhodhi una forma / f. mincídius = contare o nàrrere fàulas
Sinònimos e contràrios
folmare,
imbentai
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
former,
forger
Ingresu
to shape,
to forge
Ispagnolu
forjar
Italianu
foggiare,
forgiare
Tedescu
schmieden,
formen.
forníre, forníri , vrb: frunire,
fruniri Definitzione
su batire o giare sa cosa chi podet serbire (a bèndhere, a trebballare)/ terras a frunire = terras leadas in fatore, a triballare faghindhe su frutu a mesapare
Sinònimos e contràrios
achipagiai,
aprovistare,
atratzai
| ctr.
isfrunire
Frases
sighit beranu a frunire sas àrvures de fozas e fiores ◊ intronide sas domos de càntigos, frunídelas de abbundhàntzia
Tradutziones
Frantzesu
approvisionner
Ingresu
to provide,
to equip
Ispagnolu
abastecer,
proveer
Italianu
rifornire,
corredare
Tedescu
versehen.
fortalèssiri , vrb Definitzione
giare fortilesa, fàere prus forte
Sinònimos e contràrios
afoltigare,
afortiai,
afortire,
afortzare,
arrefortzai
Tradutziones
Frantzesu
fortifier
Ingresu
to strenghten
Ispagnolu
fortalecer,
fortificar
Italianu
fortificare
Tedescu
stärken.
fortzài, fortzàre , vrb Definitzione
fàere fortza, bogare is fortzas a fàere calecuna cosa, aguantare, baliare calecuna cosa; fàere o pretènnere de fàere isfortzu, prus de su chi unu o una cosa podet aguantare, cricare de cumbínchere s'àteru a fàere calecuna cosa chi no iat a bòllere o chi no podet
Sinònimos e contràrios
borciare,
irfortzare
| ctr.
tzèdere
Frases
fortzamus paris si bi la podiaimus fàghere! ◊ cussu puntellu est fortzendhe: no ndhe lu tires ca ndhe ruet totu!
2.
cussu cantu de linna si lu fortzas meda si segat ◊ si cudhu no ndhe tenet gana no lu fortzes! ◊ mi ant fortzadu a manigare ma mi at fatu male ◊ no faghiat a ch'essire de su corrale e si fuint postos a fortzare giannas
Tradutziones
Frantzesu
forcer
Ingresu
to force
Ispagnolu
forzar
Italianu
forzare,
sforzare
Tedescu
anstrengen,
zwingen.