fumentài, fumentàre , vrb: afumentai* Definitzione
prènnere su logu de fumu, fàere fumu meda, fàere fumentu
Sinònimos e contràrios
afumai,
ifumentare
2.
andhadu soe a bi l'abbaidare… agiommai mi ndhe aiant fumentadu!
Tradutziones
Frantzesu
dégager beaucoup de fumée
Ingresu
to fill with smoke
Ispagnolu
ahumar
Italianu
far mólto fumo
Tedescu
qualmen.
fumiài , vrb: afumigai,
fumiare,
fumigare,
fummiare Definitzione
bogare o fàere fumu, o fintzes solu vapore de cosa úmida e budhia
Sinònimos e contràrios
fumai,
irfumiare
Frases
su forru est fumiendi ◊ fúmiat su trenu chi s'incrarat in buca de galleria ◊ su focu est fummianne ◊ cudhu s'est postu a cúrrere ca at bisu sa màchina fumiandhe
2.
una supera de macarrones est fumiandhe in sa mesa
Ètimu
ltn.
fumigare
Tradutziones
Frantzesu
fumer
Ingresu
to fume
Ispagnolu
humear,
fumar
Italianu
fumigare
Tedescu
rauchen.
fundài , vrb: fundhare Definitzione
cumenciare un'òpera, unu sótziu, pònnere is fundhamentos de calecuna cosa de importu mannu, fintzes àere fundhóriu, arrexone e sustàntzia (po is domos si narat betare fundhamentos); nau de fogu (e a ispantu), in forma rfl., pesare, cumenciare a allúere, a s'istèrrere / f. is cadiras = pònnere su fundhu a sas cadreas
Sinònimos e contràrios
comentzari,
fundamentai
Frases
su díciu est bene fundhadu: paret setéscia divina!
2.
si fundhat unu fogu… chi est abbarradu dies e dies tenindhe!
Ètimu
ltn.
fundare
Tradutziones
Frantzesu
fonder,
constituer
Ingresu
to found,
to constitute
Ispagnolu
fundar
Italianu
fondare,
costituire
Tedescu
gründen.
funsionài , vrb: funtzionai,
funtzionare Definitzione
nau prus che àteru de màchinas e imbentos, chi camminant, chi faent is movimentos e su trebballu chi depent, chi serbint bene a un'iscopu
2.
deo tèngio esperiénsia in custas cosas e cumprendho súbbitu candu sa cosa funsionat o non funsionat!
Tradutziones
Frantzesu
marcher,
fonctionner
Ingresu
to operate
Ispagnolu
funcionar
Italianu
funzionare
Tedescu
funktionieren,
arbeiten.
furài , vrb: furare Definitzione
pigare a trassa o a prepoténtzia sa cosa angena po si ndhe fàere meres; su essire mancante de una cosa in sa mannària o in su pesu
Sinònimos e contràrios
aciapai,
afarrancae,
afufai,
arpiai,
arrapare 2,
arrelantzai,
aungrare,
craspuare,
frunciare,
inghitai,
irrobbare,
runtzinare,
sdorrobbai
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere a su fura fura (furavura) = furàresi sa cosa s'unu cun s'àteru; betàresi a furare = atrivíresi a furare, donaisí a sa fura; furare a ogros bidentes = furai ananti de totus, a faci manna
Frases
pro furare, sete làcanas! ◊ est in mancamentu ca che li ant furadu su bestiàmine ◊ tue puru ti ses betadu a furare?!◊ sa piús arte mala est su furare!◊ chi ti bolint induiri a furai, no indullast!
2.
medi zustu ca sinono in mesu a meda furat! ◊ pesendhe sa cosa posta in isterzu, o fintzas imboligada in pabilu, a su pesu li furat
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie furat ou furat pudha ◊ furat chie venit dae su mare
Ètimu
ltn.
furare
Tradutziones
Frantzesu
voler,
dérober
Ingresu
to steal
Ispagnolu
robar
Italianu
rubare
Tedescu
stehlen,
rauben.
furanciulài , vrb Sinònimos e contràrios
afuruncai,
arraspinzare,
ciaspinare,
frunciare,
gastochiare,
aungrare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chaparder
Ingresu
to pilfer
Ispagnolu
ratear,
sisar
Italianu
rubacchiare
Tedescu
mausen,
stibitzen.
furcàre , vrb Definitzione
fàere una cosa a furca, a duos corros
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bifurquer
Ingresu
to fork
Ispagnolu
bifurcar
Italianu
biforcare
Tedescu
gabeln.
furcàre 1 , vrb Definitzione
pigare a ingannu, a trampa
Sinònimos e contràrios
coglionai,
colovrinare,
igabbare,
imbusterai,
imbuvonare,
improsae,
ingannai,
trampai
Frases
za ses malu, ma bae ca no mi furcas tue!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tromper
Ingresu
to deceive
Ispagnolu
engañar
Italianu
ingannare
Tedescu
täuschen,
betrügen.
furriài , vrb: furriare 1,
furriari,
vorriare Definitzione
mòvere a giradura, girare a un'àtera bandha, de si pòdere o de fàere bíere a un’àtera parte, pònnere su de pitzu a fundhu, su de aintru a fora; betare o orrúere a terra de cosa chi istat coment'e prantada; torrare acoa, fàere torrare acoa una cosa andhandho, una cosa chi ferit; fàere fúrriu, torrare a unu matessi logu, torrare a ue s'istat; andhare contras a ccn., mescamente a chie cumandhat o contat de prus; cricare a ccn. po agiudu, pedire cun apédhiu a unu po calecunu praxere, benefíciu; imbitzare a calecuna cosa, betàresi a furare; cambiare
Sinònimos e contràrios
boltare,
dòrchere,
ghindhare,
girai,
ifurriare,
irbortai,
sciurriai
/
acavacai,
boltulare,
tambulare
/
ghirare,
recoire
/
cambiai,
mudai
Maneras de nàrrere
csn:
furriare che dae balla = torrai acoa, fuiri, lassai a pèrdiri debressi ccn. cosa; furriare de palas = andaisindi; furriare su trugu a una pudha = tirai su tzugu, bociri; furriàresi che gremedha = ischirchinàresi che colora (de su dolore); furriàresi a carchi cosa = furai; furriare su sentidu = ammachiaisí, irbariare; furriàresi a ccn. = (po agiudu), circai agiudu, (po no pònniri menti) arrebbellai; furriai s'istògumu = fàghere a gana mala; furriare manu = (trabballendi) movirisí o trabballai girendi a su contràriu; furriai is fuedhus = istropiare sas peràulas, fàgherelis nàrrere su chi no narant; furriai a unu = cumbíncherelu a carchi cosa, fàghereli cambiare idea; furriai (de sa conca, a unu) = èssere a irbadhinamentu
Frases
furriadiche sa cara no ti ferzat cosa a ogros! ◊ sa peta arrustindhe si depet furriare ◊ so fúrriendhe sas cartzitas a s'ala bona ◊ nci fúrriat sa faci a s'àtara parti ◊ sa domo est prena chi no bi at ube si furriare ◊ femu abarrau fúrria fúrria che una tratalia posta in fogu ◊ candho unu si furriàt sa camba no fut a andhare a su dotore
2.
chi nci fúrrias sa cascita nci arruit totu sa cosa a terra ◊ chi no papu mi nci fúrriu de su fàmini! ◊ si làssinas ti nche fúrriat s'isterju de su late
3.
iseto inoghe, inue giajos tuos furriesint Fenícios e Romanos! (S.Murgia Niola)◊ s'intzeradu fúrriat s'abba ◊ s'atarzu fúrriat fintzas sa balla ◊ cun sa màchina andho a unu tretu largu a furriare ◊ mancu custu frizidore ti fúrriat, a tie! ◊ fúrria sas berbeghes dae su laore ca faghent dannu!
4.
a su noti su pobidhu fúrriat a domu ◊ andàt a giogai cun is amigus e furriàt a tradu ◊ su piciochedhu òrfanu si furriàt in domu de sa sorri
5.
bidet su perígulu, ma no fúrriat: sighit a imbucare! ◊ za coitat furriendhe candho intendhet su prétziu!…◊ candho at intesu su prétziu at furriadu che dae balla!
6.
bollu chi mi perdonis ca mi seu furriada a tui ◊ su malu si fúrriat fintzas a su babbu e a sa mama ◊ sa genti no iscít a si furriai contras a chini tenit sa curpa de nosi fàiri emigrai
7.
si no mi azudas tue a chie mi fúrrio? ◊ domandaus sa miserigórdia de Deus e po èssiri iscurtaus nosi furriaus a Gesugristu
8.
ses istau sempre malu furriannodi a su bestiàmene domau!
9.
est aturada muda coment'e furriada a perda ◊ no mi apu a furriai mancu a dinai, nou! ◊ onzi consolu che lis est furriadu in prantu ◊ si no fúrriat bentu andhamus male ◊ si sunt brighendhe e mi paret chi che la fúrriant a corpos! ◊ custas peràulas che las furriamus in àteras limbas ◊ cussu est unu chi no si lassat furriai
Sambenados e Provèrbios
prb:
su burricu si fúrriat a su majolu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
retourner,
s'adresser,
se révolter
Ingresu
to turn (over again),
to address,
to rebel,
to go back
Ispagnolu
revolver,
volcar,
volver atrás,
dirigirse,
sublevarse
Italianu
voltare,
rivoltare,
ribaltare,
svoltare,
tornare indiètro,
rivòlgersi,
ribellarsi,
rivoltarsi,
insórgere
Tedescu
wenden,
zurückkehren,
sich wenden,
sich empören.
furrietàre , vrb: furriotai Definitzione
fàere furriotos, istare a furriebborta, a su fúrria fúrria, mólia mólia, a s'andhetorra chentza ndhe fàere fine, perdendho tempus; èssere a furriamentos de conca e bíere su logu totu furriandho
Sinònimos e contràrios
furriai,
girai
Frases
fiat totu sa noti furriotendi ca fiat fendi unu sonnu trumbullau ◊ bai, cica is pegus e no t'istentis furriotendi! ◊ si bient cópias furrietandho alligras cun is balladores chi atripant is peis ◊ cun abbilesa iat fatu furriotai sa frunda, iat lassau unu càbudu e fuat partia sa perda inzumiendu ◊ est furriotendu in s'ària unu cau
2.
frimma sa domu ca est furriotendu!… cessu, est furriendusidha totu!…◊ mi furriotat totu su logu cumenti a unu bòtu in logu de punta a bàsciu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se retourner
Ingresu
to turn round
Ispagnolu
piruetar
Italianu
rigirarsi
Tedescu
sich umdrehen.
fusilài, fusilàre , vrb Definitzione
isparare e bochíere a fosile (prus che àteru coment'e cundenna de sa giustítzia)
Sinònimos e contràrios
bochire,
busilare,
isparai,
scupetai
Frases
in sa gherra, cheriant fusilare sos sordados
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fusiller
Ingresu
to shoot
Ispagnolu
fusilar
Italianu
fucilare
Tedescu
erschießen.
fútere , vrb Sinònimos e contràrios
cadhicare,
codhai,
futire,
zúchere
/
ingannai
2.
custa, o est maca, o m'est futendhe!
Ètimu
ltn.
futuere
Tradutziones
Frantzesu
foutre
Ingresu
to fuck
Ispagnolu
joder
Italianu
fóttere
Tedescu
bumsen,
betrügen.
futíre, futíri , vrb Sinònimos e contràrios
cadhicare,
codhai,
fútere*,
zúchere
/
ingannai
2.
tzertos istudiados bi sunt pro futire leges e cristianos! ◊ chi sa muzere lu fit futendhe fit in buca de totu sa bidha: ma cun chie? ◊ servint in dogni tempus su potente futendhe chena iscrúpulos sa zente
Tradutziones
Frantzesu
embobiner,
foutre
Ingresu
to fuck,
to trick
Ispagnolu
joder
Italianu
raggirare,
fóttere
Tedescu
bumsen,
betrügen.
gadangiài , vrb: godagnare,
godangiae,
godangiai,
guadangiai,
guadanzai,
guarangiai Definitzione
àere lúcuru, profetu, benefíciu de calecuna cosa, mescamente fàere dinare e in is contos de un'atividade àere intradas prus mannas de is essias
Sinònimos e contràrios
badagnae,
balanzare,
codangiare,
gualanzare,
lucurare 1
| ctr.
ingastai,
ispèndhere
Frases
cussu guaràngiat mera, pigat unu sciacu mannu de dinai dugna mesi ◊ no ti guadàngias mancu s'àcua chi ti bufas de is màrigas, tui!
Tradutziones
Frantzesu
gagner
Ingresu
to gain
Ispagnolu
ganar
Italianu
guadagnare
Tedescu
verdienen.
galentíre , vrb: garantire,
garantiri Definitzione
giare seguresa de calecuna cosa / pps. galentidu (fintzes in su sensu de seguru)
Sinònimos e contràrios
afiantzai,
afidanzare,
assegurai
Frases
a isse lu galentint sos benes chi li ant lassadu sos mannos: pro cussu s'intendhet forte! ◊ candu manigiasta franchitus, in banca ti apu garantiu dèu ◊ bae chi custa cosa no si bi torrat a segare: ti lu galento deo!
2.
su no esser bénnidu a cust'ora, frade totu, galentidu chi at pérdidu su trenu!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
garantir,
favoriser
Ingresu
to warrant,
to favour
Ispagnolu
garantizar
Italianu
garantire,
favorire
Tedescu
garantieren.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definitzione
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Sinònimos e contràrios
galligare
Frases
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Ètimu
ctl.
gallejar
Tradutziones
Frantzesu
faire la loi à qqn
Ingresu
to lord it
Ispagnolu
señorear,
mangonear
Italianu
spadroneggiare
Tedescu
tyrannisieren.
galtàre , vrb: gastai,
gastare,
ghestare Definitzione
fàere gastos, àere ispesas, pérdua de calecuna cosa / gastare malu sàmbene = àere sorte mala
Sinònimos e contràrios
ispèndhere
| ctr.
balanzare,
lucurare 1
Frases
chie cheret leare late friscu e tenet pagos sodhos de gastare benzat a domo mia! ◊ gastendi nci bolit manera, no est a ispendi po su bentu! ◊ sos mandrones no gastant unu cagliaresu ◊ comente tenes dinare de gastae si no tribballas? ◊ canno unu at de si gastare su dinaredhu suo, si lu devet tremesare vene prima ◊ iat nau de èssere prontu a fàere cussa festa nodia gastandho issu etotu ◊ chi no ghestao nudha fio erricu!
2.
timio de dèvere gastare tempus legendhe fantasias e chimeras ◊ cussa fémina no at gastau una làcrima pro sa morte de sa pitzinna
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
dépenser
Ingresu
to lay out
Ispagnolu
gastar
Italianu
spèndere
Tedescu
ausgeben.
gamedhàre , vrb: amedhare* Definitzione
betare apare totu a unu duos tàgios de bestiàmene, avesare is angiones a abbarrare impare cun is àteros, is pegos noos a abbarrare in su tàgiu, a cònnoschere su pastore, ammasedare; nau de gente, fàere amedhu, avesare a istare impare cun is àteros
Sinònimos e contràrios
abbamare,
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
aggrustare,
ammeschiare,
ingamai
| ctr.
iscamedhare,
stagiai
Frases
sas balenas allatant che a sos animales chi gamedhamus
Tradutziones
Frantzesu
socialiser,
habituer un animal à vivre l'un avec l'autre
Ingresu
to socialize
Ispagnolu
acostumbrar al ganado a vivir en el rebaño,
socializar
Italianu
abituarsi alla compagnìa,
socializzare
Tedescu
vergesellschaften,
sozialisieren.
ganníre , vrb Definitzione
su istare a tzúnchios, nau de su cane e de su margiane; nau de gente, abboghinare po dolore forte
Sinònimos e contràrios
gannitare
Frases
in cue bi gannit su matzone a s'impudhile ◊ gannit su cane ◊ si no fit pro su gannire de carchi marjane, su mutine de cussu locu fit istatu ispantosu
Terminologia iscientìfica
bga
Ètimu
ltn.
gannire
Tradutziones
Frantzesu
glapir
Ingresu
to yelp
Ispagnolu
gañir
Italianu
gagnolare
Tedescu
winseln.
garminàre , vrb: carminai*,
graminare Definitzione
petenare sa lana po dha trebballare, aprontandhodha po dha filare; pigare in manu ccn. cosa, cunsiderare una chistione a fine po dha cumprèndhere bene
Sinònimos e contràrios
acramiai,
balminare,
graminigai,
irgardare,
isgraminare,
isparpedhare
/
manigiai
Frases
candho at nibau, nos semus postas a graminare sa lana ca no fachiat a issire ◊ si ndhe cheres graminare de lana como za ti ndhe ant dau! ◊ fimus garminandhe ma, invetzes de s'ispertare, sa lana si abbulutziaiat
2.
su cuntzetu si l'est graminandhe bene ◊ los apo intesos graminandhe sas lanas de sa vita ◊ istas graminendhe oras intreas sas piaes chi ferint custa terra (F.Columbu)
Tradutziones
Frantzesu
carder
Ingresu
to card
Ispagnolu
cardar
Italianu
scardassare
Tedescu
kratzen.