fumentài, fumentàre , vrb: afumentai* Definition
prènnere su logu de fumu, fàere fumu meda, fàere fumentu
Synonyms e antonyms
afumai,
ifumentare
2.
andhadu soe a bi l'abbaidare… agiommai mi ndhe aiant fumentadu!
Translations
French
dégager beaucoup de fumée
English
to fill with smoke
Spanish
ahumar
Italian
far mólto fumo
German
qualmen.
fumiài , vrb: afumigai,
fumiare,
fumigare,
fummiare Definition
bogare o fàere fumu, o fintzes solu vapore de cosa úmida e budhia
Synonyms e antonyms
fumai,
irfumiare
Sentences
su forru est fumiendi ◊ fúmiat su trenu chi s'incrarat in buca de galleria ◊ su focu est fummianne ◊ cudhu s'est postu a cúrrere ca at bisu sa màchina fumiandhe
2.
una supera de macarrones est fumiandhe in sa mesa
Etymon
ltn.
fumigare
Translations
French
fumer
English
to fume
Spanish
humear,
fumar
Italian
fumigare
German
rauchen.
fundài , vrb: fundhare Definition
cumenciare un'òpera, unu sótziu, pònnere is fundhamentos de calecuna cosa de importu mannu, fintzes àere fundhóriu, arrexone e sustàntzia (po is domos si narat betare fundhamentos); nau de fogu (e a ispantu), in forma rfl., pesare, cumenciare a allúere, a s'istèrrere / f. is cadiras = pònnere su fundhu a sas cadreas
Synonyms e antonyms
comentzari,
fundamentai
Sentences
su díciu est bene fundhadu: paret setéscia divina!
2.
si fundhat unu fogu… chi est abbarradu dies e dies tenindhe!
Etymon
ltn.
fundare
Translations
French
fonder,
constituer
English
to found,
to constitute
Spanish
fundar
Italian
fondare,
costituire
German
gründen.
funsionài , vrb: funtzionai,
funtzionare Definition
nau prus che àteru de màchinas e imbentos, chi camminant, chi faent is movimentos e su trebballu chi depent, chi serbint bene a un'iscopu
2.
deo tèngio esperiénsia in custas cosas e cumprendho súbbitu candu sa cosa funsionat o non funsionat!
Translations
French
marcher,
fonctionner
English
to operate
Spanish
funcionar
Italian
funzionare
German
funktionieren,
arbeiten.
furài , vrb: furare Definition
pigare a trassa o a prepoténtzia sa cosa angena po si ndhe fàere meres; su essire mancante de una cosa in sa mannària o in su pesu
Synonyms e antonyms
aciapai,
afarrancae,
afufai,
arpiai,
arrapare 2,
arrelantzai,
aungrare,
craspuare,
frunciare,
inghitai,
irrobbare,
runtzinare,
sdorrobbai
Idioms
csn:
fàghere a su fura fura (furavura) = furàresi sa cosa s'unu cun s'àteru; betàresi a furare = atrivíresi a furare, donaisí a sa fura; furare a ogros bidentes = furai ananti de totus, a faci manna
Sentences
pro furare, sete làcanas! ◊ est in mancamentu ca che li ant furadu su bestiàmine ◊ tue puru ti ses betadu a furare?!◊ sa piús arte mala est su furare!◊ chi ti bolint induiri a furai, no indullast!
2.
medi zustu ca sinono in mesu a meda furat! ◊ pesendhe sa cosa posta in isterzu, o fintzas imboligada in pabilu, a su pesu li furat
Surnames and Proverbs
prb:
chie furat ou furat pudha ◊ furat chie venit dae su mare
Etymon
ltn.
furare
Translations
French
voler,
dérober
English
to steal
Spanish
robar
Italian
rubare
German
stehlen,
rauben.
furanciulài , vrb Synonyms e antonyms
afuruncai,
arraspinzare,
ciaspinare,
frunciare,
gastochiare,
aungrare
Etymon
srd.
Translations
French
chaparder
English
to pilfer
Spanish
ratear,
sisar
Italian
rubacchiare
German
mausen,
stibitzen.
furcàre , vrb Definition
fàere una cosa a furca, a duos corros
Etymon
srd.
Translations
French
bifurquer
English
to fork
Spanish
bifurcar
Italian
biforcare
German
gabeln.
furcàre 1 , vrb Definition
pigare a ingannu, a trampa
Synonyms e antonyms
coglionai,
colovrinare,
igabbare,
imbusterai,
imbuvonare,
improsae,
ingannai,
trampai
Sentences
za ses malu, ma bae ca no mi furcas tue!
Etymon
srd.
Translations
French
tromper
English
to deceive
Spanish
engañar
Italian
ingannare
German
täuschen,
betrügen.
furriài , vrb: furriare 1,
furriari,
vorriare Definition
mòvere a giradura, girare a un'àtera bandha, de si pòdere o de fàere bíere a un’àtera parte, pònnere su de pitzu a fundhu, su de aintru a fora; betare o orrúere a terra de cosa chi istat coment'e prantada; torrare acoa, fàere torrare acoa una cosa andhandho, una cosa chi ferit; fàere fúrriu, torrare a unu matessi logu, torrare a ue s'istat; andhare contras a ccn., mescamente a chie cumandhat o contat de prus; cricare a ccn. po agiudu, pedire cun apédhiu a unu po calecunu praxere, benefíciu; imbitzare a calecuna cosa, betàresi a furare; cambiare
Synonyms e antonyms
boltare,
dòrchere,
ghindhare,
girai,
ifurriare,
irbortai,
sciurriai
/
acavacai,
boltulare,
tambulare
/
ghirare,
recoire
/
cambiai,
mudai
Idioms
csn:
furriare che dae balla = torrai acoa, fuiri, lassai a pèrdiri debressi ccn. cosa; furriare de palas = andaisindi; furriare su trugu a una pudha = tirai su tzugu, bociri; furriàresi che gremedha = ischirchinàresi che colora (de su dolore); furriàresi a carchi cosa = furai; furriare su sentidu = ammachiaisí, irbariare; furriàresi a ccn. = (po agiudu), circai agiudu, (po no pònniri menti) arrebbellai; furriai s'istògumu = fàghere a gana mala; furriare manu = (trabballendi) movirisí o trabballai girendi a su contràriu; furriai is fuedhus = istropiare sas peràulas, fàgherelis nàrrere su chi no narant; furriai a unu = cumbíncherelu a carchi cosa, fàghereli cambiare idea; furriai (de sa conca, a unu) = èssere a irbadhinamentu
Sentences
furriadiche sa cara no ti ferzat cosa a ogros! ◊ sa peta arrustindhe si depet furriare ◊ so fúrriendhe sas cartzitas a s'ala bona ◊ nci fúrriat sa faci a s'àtara parti ◊ sa domo est prena chi no bi at ube si furriare ◊ femu abarrau fúrria fúrria che una tratalia posta in fogu ◊ candho unu si furriàt sa camba no fut a andhare a su dotore
2.
chi nci fúrrias sa cascita nci arruit totu sa cosa a terra ◊ chi no papu mi nci fúrriu de su fàmini! ◊ si làssinas ti nche fúrriat s'isterju de su late
3.
iseto inoghe, inue giajos tuos furriesint Fenícios e Romanos! (S.Murgia Niola)◊ s'intzeradu fúrriat s'abba ◊ s'atarzu fúrriat fintzas sa balla ◊ cun sa màchina andho a unu tretu largu a furriare ◊ mancu custu frizidore ti fúrriat, a tie! ◊ fúrria sas berbeghes dae su laore ca faghent dannu!
4.
a su noti su pobidhu fúrriat a domu ◊ andàt a giogai cun is amigus e furriàt a tradu ◊ su piciochedhu òrfanu si furriàt in domu de sa sorri
5.
bidet su perígulu, ma no fúrriat: sighit a imbucare! ◊ za coitat furriendhe candho intendhet su prétziu!…◊ candho at intesu su prétziu at furriadu che dae balla!
6.
bollu chi mi perdonis ca mi seu furriada a tui ◊ su malu si fúrriat fintzas a su babbu e a sa mama ◊ sa genti no iscít a si furriai contras a chini tenit sa curpa de nosi fàiri emigrai
7.
si no mi azudas tue a chie mi fúrrio? ◊ domandaus sa miserigórdia de Deus e po èssiri iscurtaus nosi furriaus a Gesugristu
8.
ses istau sempre malu furriannodi a su bestiàmene domau!
9.
est aturada muda coment'e furriada a perda ◊ no mi apu a furriai mancu a dinai, nou! ◊ onzi consolu che lis est furriadu in prantu ◊ si no fúrriat bentu andhamus male ◊ si sunt brighendhe e mi paret chi che la fúrriant a corpos! ◊ custas peràulas che las furriamus in àteras limbas ◊ cussu est unu chi no si lassat furriai
Surnames and Proverbs
prb:
su burricu si fúrriat a su majolu
Etymon
srd.
Translations
French
tourner,
retourner,
s'adresser,
se révolter
English
to turn (over again),
to address,
to rebel,
to go back
Spanish
revolver,
volcar,
volver atrás,
dirigirse,
sublevarse
Italian
voltare,
rivoltare,
ribaltare,
svoltare,
tornare indiètro,
rivòlgersi,
ribellarsi,
rivoltarsi,
insórgere
German
wenden,
zurückkehren,
sich wenden,
sich empören.
furrietàre , vrb: furriotai Definition
fàere furriotos, istare a furriebborta, a su fúrria fúrria, mólia mólia, a s'andhetorra chentza ndhe fàere fine, perdendho tempus; èssere a furriamentos de conca e bíere su logu totu furriandho
Synonyms e antonyms
furriai,
girai
Sentences
fiat totu sa noti furriotendi ca fiat fendi unu sonnu trumbullau ◊ bai, cica is pegus e no t'istentis furriotendi! ◊ si bient cópias furrietandho alligras cun is balladores chi atripant is peis ◊ cun abbilesa iat fatu furriotai sa frunda, iat lassau unu càbudu e fuat partia sa perda inzumiendu ◊ est furriotendu in s'ària unu cau
2.
frimma sa domu ca est furriotendu!… cessu, est furriendusidha totu!…◊ mi furriotat totu su logu cumenti a unu bòtu in logu de punta a bàsciu!
Etymon
srd.
Translations
French
se retourner
English
to turn round
Spanish
piruetar
Italian
rigirarsi
German
sich umdrehen.
fusilài, fusilàre , vrb Definition
isparare e bochíere a fosile (prus che àteru coment'e cundenna de sa giustítzia)
Synonyms e antonyms
bochire,
busilare,
isparai,
scupetai
Sentences
in sa gherra, cheriant fusilare sos sordados
Etymon
srd.
Translations
French
fusiller
English
to shoot
Spanish
fusilar
Italian
fucilare
German
erschießen.
fútere , vrb Synonyms e antonyms
cadhicare,
codhai,
futire,
zúchere
/
ingannai
2.
custa, o est maca, o m'est futendhe!
Etymon
ltn.
futuere
Translations
French
foutre
English
to fuck
Spanish
joder
Italian
fóttere
German
bumsen,
betrügen.
futíre, futíri , vrb Synonyms e antonyms
cadhicare,
codhai,
fútere*,
zúchere
/
ingannai
2.
tzertos istudiados bi sunt pro futire leges e cristianos! ◊ chi sa muzere lu fit futendhe fit in buca de totu sa bidha: ma cun chie? ◊ servint in dogni tempus su potente futendhe chena iscrúpulos sa zente
Translations
French
embobiner,
foutre
English
to fuck,
to trick
Spanish
joder
Italian
raggirare,
fóttere
German
bumsen,
betrügen.
gadangiài , vrb: godagnare,
godangiae,
godangiai,
guadangiai,
guadanzai,
guarangiai Definition
àere lúcuru, profetu, benefíciu de calecuna cosa, mescamente fàere dinare e in is contos de un'atividade àere intradas prus mannas de is essias
Synonyms e antonyms
badagnae,
balanzare,
codangiare,
gualanzare,
lucurare 1
| ctr.
ingastai,
ispèndhere
Sentences
cussu guaràngiat mera, pigat unu sciacu mannu de dinai dugna mesi ◊ no ti guadàngias mancu s'àcua chi ti bufas de is màrigas, tui!
Translations
French
gagner
English
to gain
Spanish
ganar
Italian
guadagnare
German
verdienen.
galentíre , vrb: garantire,
garantiri Definition
giare seguresa de calecuna cosa / pps. galentidu (fintzes in su sensu de seguru)
Synonyms e antonyms
afiantzai,
afidanzare,
assegurai
Sentences
a isse lu galentint sos benes chi li ant lassadu sos mannos: pro cussu s'intendhet forte! ◊ candu manigiasta franchitus, in banca ti apu garantiu dèu ◊ bae chi custa cosa no si bi torrat a segare: ti lu galento deo!
2.
su no esser bénnidu a cust'ora, frade totu, galentidu chi at pérdidu su trenu!
Etymon
itl.
Translations
French
garantir,
favoriser
English
to warrant,
to favour
Spanish
garantizar
Italian
garantire,
favorire
German
garantieren.
galligiài, galligiàre , vrb: gallizare Definition
su si crèdere meda, fàere su prepotente e cricare de cumandhare aprofitandho de chie est prus piticu, prus débbile, fàere su brafanteri, su sprodhenti
Synonyms e antonyms
galligare
Sentences
est inútili chi bollais galligiai po cuai su pudesciori! ◊ trainedhu como aundhadu gallizas e minetas! ◊ como gallizas ca no ch'est babbu tou a ti domare! ◊ est gallizendhe cun cussos pisedhos, ca isse est prus mannu! ◊ si no fia istadu goi chentza brios, in domo mia isse no che aiat gallizadu! (Z.Zazzu)
Etymon
ctl.
gallejar
Translations
French
faire la loi à qqn
English
to lord it
Spanish
señorear,
mangonear
Italian
spadroneggiare
German
tyrannisieren.
galtàre , vrb: gastai,
gastare,
ghestare Definition
fàere gastos, àere ispesas, pérdua de calecuna cosa / gastare malu sàmbene = àere sorte mala
Synonyms e antonyms
ispèndhere
| ctr.
balanzare,
lucurare 1
Sentences
chie cheret leare late friscu e tenet pagos sodhos de gastare benzat a domo mia! ◊ gastendi nci bolit manera, no est a ispendi po su bentu! ◊ sos mandrones no gastant unu cagliaresu ◊ comente tenes dinare de gastae si no tribballas? ◊ canno unu at de si gastare su dinaredhu suo, si lu devet tremesare vene prima ◊ iat nau de èssere prontu a fàere cussa festa nodia gastandho issu etotu ◊ chi no ghestao nudha fio erricu!
2.
timio de dèvere gastare tempus legendhe fantasias e chimeras ◊ cussa fémina no at gastau una làcrima pro sa morte de sa pitzinna
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
dépenser
English
to lay out
Spanish
gastar
Italian
spèndere
German
ausgeben.
gamedhàre , vrb: amedhare* Definition
betare apare totu a unu duos tàgios de bestiàmene, avesare is angiones a abbarrare impare cun is àteros, is pegos noos a abbarrare in su tàgiu, a cònnoschere su pastore, ammasedare; nau de gente, fàere amedhu, avesare a istare impare cun is àteros
Synonyms e antonyms
abbamare,
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
aggrustare,
ammeschiare,
ingamai
| ctr.
iscamedhare,
stagiai
Sentences
sas balenas allatant che a sos animales chi gamedhamus
Translations
French
socialiser,
habituer un animal à vivre l'un avec l'autre
English
to socialize
Spanish
acostumbrar al ganado a vivir en el rebaño,
socializar
Italian
abituarsi alla compagnìa,
socializzare
German
vergesellschaften,
sozialisieren.
ganníre , vrb Definition
su istare a tzúnchios, nau de su cane e de su margiane; nau de gente, abboghinare po dolore forte
Synonyms e antonyms
gannitare
Sentences
in cue bi gannit su matzone a s'impudhile ◊ gannit su cane ◊ si no fit pro su gannire de carchi marjane, su mutine de cussu locu fit istatu ispantosu
Scientific Terminology
bga
Etymon
ltn.
gannire
Translations
French
glapir
English
to yelp
Spanish
gañir
Italian
gagnolare
German
winseln.
garminàre , vrb: carminai*,
graminare Definition
petenare sa lana po dha trebballare, aprontandhodha po dha filare; pigare in manu ccn. cosa, cunsiderare una chistione a fine po dha cumprèndhere bene
Synonyms e antonyms
acramiai,
balminare,
graminigai,
irgardare,
isgraminare,
isparpedhare
/
manigiai
Sentences
candho at nibau, nos semus postas a graminare sa lana ca no fachiat a issire ◊ si ndhe cheres graminare de lana como za ti ndhe ant dau! ◊ fimus garminandhe ma, invetzes de s'ispertare, sa lana si abbulutziaiat
2.
su cuntzetu si l'est graminandhe bene ◊ los apo intesos graminandhe sas lanas de sa vita ◊ istas graminendhe oras intreas sas piaes chi ferint custa terra (F.Columbu)
Translations
French
carder
English
to card
Spanish
cardar
Italian
scardassare
German
kratzen.