giampàre, giampiàre , vrb: ciumpare,
gimpare,
giompai,
giompare,
giumpai,
giumpare,
zampare Definition
passare a brínchidu, brinchidare po passare de una parte a s'àtera de una cosa (erriu, camminu o àteru), passare de una parte a s'àtera; si narat fintzes in su sensu de trampare, cullonare / giàmpiami su logu! = baidindi!, a fora de inoghe!
Synonyms e antonyms
passae
/
sartai
/
ingannai
Sentences
marranu chi gimpes su giannile meu! ◊ so prontu a giumpare a pes seguros su badu de custu tempus (G.Fiori)◊ giompare sos rios candho sunt prenos de abba est una bella proa! ◊ che so passadu inoghe andhendhe atesu a giampare su mare a Continente (Sale)◊ a maridu meu giumpendhe a cadhu a còscia in d-unu riu si lu pigeit s'undha
2.
su pisci de Santa Illa, dhu bendu a ispignarura, friscu, ancora giumpendi
3.
bae ca tue a mie no mi giampas!
Translations
French
traverser,
guéer,
franchir
English
to cross,
to ford
Spanish
atravesar,
vadear
Italian
attraversare,
guadare,
valicare
German
überschreiten,
durchwaten,
übersteigen (verbo inseparabile).
giangiulàre , vrb Definition
su tzunchiare, su lamentu chi faet su cane candho est sufrendho meda
Synonyms e antonyms
corojare,
gruiri,
torrunzare,
turulare,
tzunchiai
Scientific Terminology
bga
Etymon
srd.
Translations
French
glapir
English
to squeak,
to howl
Spanish
gañir
Italian
guaiolare,
mugolare
German
winseln.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definition
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Synonyms e antonyms
gannitare,
giannire
Sentences
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Scientific Terminology
bga
Translations
French
aboyer
English
to bark
Spanish
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italian
scagnare
German
anschlagen.
giochíre , vrb: chiochire Definition
arregòllere e agguantare is oos asuta in caente (binti una die) po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu
Synonyms e antonyms
acloai,
clocire*,
cocolae,
forcire,
giocare,
tzotzare,
tzotzire
Sentences
cussu nidu est a oos giochidos ◊ a sa pudha li at postu dóighi oos a giochire ◊ sighi a mi nàrrere proite su cucu si che andhat a giochire in nidu anzenu (A.Dettori)◊ sas pudhas criant sos oos e los giochint puru
Translations
French
couver,
féconder
English
to brood,
to fertilize
Spanish
empollar
Italian
covare,
gallare
German
ausbrüten.
giochitàre , vrb: cioghitare,
gioghitai,
gioghitare,
gioghitari,
zochitare Definition
pigare a giogu, istare a giogu
Synonyms e antonyms
abbrengulare,
agiogatzare,
agiogulare,
ciogare,
giogallitai,
imbalai,
imballacai,
ingiochetare,
ingiogaciai,
zochillare
Sentences
como ti primmas, posca mi gioghitas! ◊ su pipiu fiat gioghitendi e si boliat cuncordari un'acuiloni ◊ vio mannos e minores giochitandhe
Etymon
srd.
Translations
French
amuser
English
to amuse
Spanish
divertir,
juguetear
Italian
trastullare
German
unterhalten.
giogàe, giogài , vrb: ciogare,
giogari,
giogare,
zocare Definition
fàere calecuna cosa po ispàssiu, po passare ora, pigare gustu, chentza cabu tanti de istare faendho, o fintzes po pònnere de bona ispétzia, fàere a erríere s'àteru; pònnere una posta giogandho po bínchere; fàere brulla mala a unu, mescamente in su sensu de ndhe aprofitare, de dhi fàere male cun calecuna trassa o àteru (ma si narat fintzes po s'efetu chi faet una maladia, candho unu cumènciat a no èssere prus in sensos, perdendho atuamentos)/ ind. imp. 1ˆ p. pl. giogaemus
Synonyms e antonyms
abbrengulare,
agiogatzare,
agiogulare,
chestiare,
giochitare,
ingiogaciai,
ischeltiare
/
spassiai
| ctr.
trabagiare
Idioms
csn:
giogare a unu chei su pudhu a carrasciale = isparàrelu; giogare in manos o in ungras a unu = bènnere in posse de unu; giogare su pitzinnu = tocare, foedhare, fàere brullighedhas po dhu fàere erríere o alligrare
Sentences
asuta de is muscàrgios furint a chie ancora papandho, a chie giogandho a cartas o faendhosi un'arrallada ◊ is pipius giogant a pincaredhu, a babbus e mamas, a maistus ◊ sa mama est gioghendi su pipiu ◊ is pipius andhant a giogari ◊ giogao sèmpere in partza o in caminu a sodraos e bandhios faendho su cuagua ◊ sos pisedhos in su rodone de sas cumbessias fint gioghendhe cun cadhos de canna
2.
mi giogo su cadhu a caltas!
3.
a pugnolaras ti gioghint! ◊ si ti atrivias a faedhare su sardu in iscola, su mastru ti giogaiat a istuturradas ◊ l'ant giogadu che a su pudhu a carrasciale ◊ candu mai in dí de oi ghetant sa grida: a tui megat de ti giogai su ciorbedhu! ◊ issu si fut giogau a pipiu e abarrau est iscimprotu ◊ su babbu est gioghendisí, su mali est lómpiu a su ciorbedhu!◊ in pagos annos cussu si at gogadu su bene chi li at lassadu su babbu: bai est a lu frustare, su dinari! (B.Sini)
4.
custa tzitade puru lis est giogada in manos ◊ su dinari chi li giogaiat in farrancas no l'ispendhiat ◊ cussu fut s'únicu billetu de deximila chi mi est giogau in ungas ◊ ancu che esserat ruta in calchi pescione, prima de mi giogare suta: fateit a rúere a mie puru, s'acheta!
Etymon
ltn.
jocare
Translations
French
jouer
English
to play
Spanish
jugar
Italian
giocare
German
spielen,
einsetzen,
jemandem einen Streich spielen.
giòmpere , vrb: ciòmpere*,
lòmpere,
zòmpere Definition
arribbare a unu certu puntu, a su puntu giustu, nau siat po tretu e siat po frutos, po tempus; betare farrancas a unu po dhu iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pigare, po si dha papare
Synonyms e antonyms
abberare,
arribbai,
assuprire,
còchere
Idioms
csn:
giòmpere sos annos = fai is annus; giòmpere a s'intentu = lòmpiri a s'iscopu, averai unu disígiu
Sentences
si no giompo a sos primos onores no mi ndhe pigo annuzu! ◊ bidet su frutu ma no giompet mai a lu coglire ◊ pustis de tantu caminu giompeint a sa tanca ◊ su "Chi nono" de sa fémina li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent!
2.
agguanta fàmine finas a giòmpere sa figu! ◊ li mancat bator meses a giòmpere sos norant'annos ◊ giompeit sos istúdios e si fateit avocadu
3.
miràdelu in sa rughe istrutu e feu, paret li siant giómpidas sas aes e no l'apant lassadu melmu intreu! (P.Casu)◊ mai li giompat bistrale a cuss'ílighe! ◊ muzere mia che ispiridada a tale vista s'est giómpida a pilos!
Translations
French
arriver,
mûrir,
attaquer
English
to arrive,
to ripen,
to assail
Spanish
llegar,
madurar,
asaltar
Italian
arrivare,
maturare,
assalire
German
erreichen,
ankommen,
reifen,
angreifen.
girài , vrb: girare,
girari,
zirai Definition
andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi
Synonyms e antonyms
furriai,
furrietare,
ghindhare
/
arringai
Idioms
csn:
girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare
Sentences
at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici!
2.
at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas
3.
dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau
4.
m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu
5.
cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu!
Etymon
itl.
Translations
French
tourner
English
to turn,
to rotate,
to revolve
Spanish
girar,
rodar
Italian
girare,
virare,
ruotare
German
wenden,
drehen,
umkreisen.
giraoltàre , vrb Synonyms e antonyms
bandhulare,
corruntonai,
perdulare,
tzincavesare
Translations
French
vagabonder,
flâner
English
to wander
Spanish
vagar
Italian
girovagare
German
wandern.
girollàe, girollài , vrb Definition
andhare, istare in giru de unu logu a s'àteru
Synonyms e antonyms
bandhulare,
bannulerare,
garronai,
perdulare,
trassigiai
Etymon
srd.
Translations
French
errer
English
to wander
Spanish
errar,
vagar
Italian
vagare
German
wandern.
giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definition
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Synonyms e antonyms
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Sentences
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Surnames and Proverbs
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Etymon
ltn.
iuvare
Translations
French
être utile,
servir
English
to be of use,
to be good
Spanish
servir,
ser útil
Italian
giovare
German
nützen,
gut tun.
giúchere , vrb: ciúghere,
giúghere,
zúchere Definition
prus che àteru, portare o àere cosa in dossu, in sa carena, o acanta meda, o in posse, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas, fintzes solu in chistionu: si narat fintzes in su sensu de s'unione inter mascu e fémina / ger. giutendhe, pps. giutu; 1ˆ p. sing. ind. pres. giutzo
Synonyms e antonyms
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere,
gíchere,
leai,
poltare,
úgere
/
règhere
/
cadhicare,
cobèrrere,
futire
| ctr.
lassai
Idioms
csn:
giúghere a unu a corpos, a imbudadas, a frunzita = pigaidhu a corpus, a ispintuas, cumandaidhu de ndi fai su chi si bolit; giúghere a imbàrriu una cosa = portaidha a istrobbu; giúghere a unu a léria = pigaidhu a risu, a befa; giúghere a montovu = nomenai fatuvatu coment'e cosa de ispantu; giúghere a unu dae sa pira a sa mela = promítiri a candu una cosa a candu un'àtera tanti de dhu aguantai aspetendi ma sentza de dhu acuntentai mai, pigai in giru; giúghere a unu in buca = fuedhaindi fatuvatu (pruscatotu mali)
Sentences
cust'àrbure giughet sa pruna a pileri ◊ giuto custa cosa a imbargu: menzus l'arrimo ◊ a isse lu giughent a montovu ◊ prinnedhu giuchet sas pinnias niedhas
2.
devet andhare pro che giúghere sos dochimentos ◊ in caminu Gesugristu est rutu giutèndheche sa rughe a su Calvàriu ◊ bennarzu malu si che at giutu sos betzos a s'àteru mundhu
3.
ite bos giuto, dae tzitade? - at dimandhadu su babbu a sas fizas ◊ su dinari bollu do candho mi giughides su coro de Mariedha!
4.
su naturale lu giughet a èssere de avénia cun totu ◊ ite mala fortuna chi mi at giutu! ◊ lu giughent sos dimónios
5.
niunu sa fide giutesit a mie: totu los incontresi traitores
6.
sa trae giughet sa domo
Etymon
ltn.
ducere
Translations
French
tenir,
porter
English
to bring,
to have something on
Spanish
llevar
Italian
avére addòsso,
portare con sé
German
tragen,
mitnehmen.
giudicài, giudicàre , vrb: giuricai,
giudigare,
zudicare Definition
averguare, mescamente in is dibbatimentos, is acusas e is curpas, su trotu e s’arrexone cunforma a is leis e betare sa pena istabbilia, o fintzes cunsiderare ite est méngius e ite est peus; foedhare de chistiones angenas, no sèmpere ca pertocat a chie tenet ite de nàrrere, e prus che àteru po ndhe nàrrere male
Synonyms e antonyms
afoghilare,
contularjare,
crastulai,
criticai,
lorodhare
Sentences
sa zente si giudigaiat issa etotu ◊ dare consizos gratis, giudigare sunt a betada de manu de sas pessones: però àtera cosa est s'operare! (Z.Zazzu)◊ Cristus at a torrai po giudicai bonus e malus ◊ si giudichendhe ant fatu su giustu, chi los azuet Santa Malgarida! (Piredda)◊ su trebballu nostu no est de giudicare is poesias, ma de dhas fàere connòschere
2.
s'est citia po no dha giuricai sa genti ◊ a giuricai no bandat bèni, ca seus totus pecarois ◊ cussa at a portai su priogu a genugu, ma est sempri giurichendi!
Etymon
itl.
Translations
French
juger,
censurer
English
to judge,
to censor
Spanish
juzgar,
censurar
Italian
giudicare,
censurare
German
urteilen,
beanstanden,
kritisieren,
rügen.
giuilàre , vrb: giulare,
giuliare,
giuriare,
giuvilare,
zubilare Definition
betare tzérrios (po dolore, cricandho a ccn.), pigare a boghes po briga; tzerriare po fàere bènnere
Synonyms e antonyms
abbochinare,
atzerriai,
iscramare,
iscramorare
/
ciamare,
lamai,
muntire
Sentences
a nois nos giúriat sèmpere ◊ ant sighidu a giulare a boghes mannas ◊ giuilesit, siscura, primma de ispirare ◊ la chirco, la giúilo e no l'agato ◊ a boghes l'apo giuiladu
2.
lu giuilesint e recuieit luego ◊ no ti apo giuliadu pro nudha: est ca so gherrendhe cun sa morte! ◊ est giuilendhe a sa morte: Beni, acàbbami de bochire!
Etymon
ltn.
iubilare
Translations
French
crier,
appeler,
gronder
English
to shout,
to call,
to scold
Spanish
gritar,
llamar,
reprochar
Italian
gridare,
chiamare,
sgridare
German
schreien,
rufen,
schimpfen.
giúnghere , vrb: ciúnghere,
giungi,
giúngiri,
zúnghere Definition
pònnere su giuale a is boes; andhare impare
Synonyms e antonyms
ingiualare
/
acucuai,
agiobare,
agiuai,
apagiare,
azuvalare,
ingainare
| ctr.
igiúgnere
Sentences
babbu m'iat fatu unu carrighedhu e po dhu tirare giunghia unu giuitedhu a giualedhu de canna ◊ a giúnghere su maschinganna, loros de figu e giuales de pramma! ◊ giuntu ant sos carrulantes ma no est die de trivàgliu, est su séichi de giannàgliu! (G.Farris)◊ meritas giuntu cun su própriu giuali!
2.
sos pisedhos, giunghèndhesi a manu apare, incomintzeint a si asciare in bolu (G.Murtas)
Etymon
ltn.
iungere
Translations
French
atteler les bœufs au joug
English
to yoke
Spanish
uncir
Italian
aggiogare
German
einspannen.
giurài , vrb: ciurare,
giurare,
zurare Definition
fàere giuramentu, atrogare o negare css., assegurare su chi si narat in manera forte in pitzu de calecunu pinzos de arrispetu mannu, delicau po s'importu chi tenet o meritat (es. su santugristos) a tales chi s'àteru dhu potzat crèdere de prus; nàrrere una cosa coment'e disigiandhosi dannu si no est abberu, o fintzes po pigare una decisione cun determinu e seguresa / a./c. Giai sèmpere si narat Giuro chi…, de…
Synonyms e antonyms
afirmai
Idioms
csn:
pònnere a ccn. a g. = presentare a ccn. su pinzos pro chi bi zuret subra, pretènnere chi fetat su zuramentu; giurare in fartzu, su fartzu = zurare nendhe su chi no est
Sentences
a giurare mi pones? sa crapa ndhe perdes!
Etymon
ltn.
iurare
Translations
French
jurer
English
to swear
Spanish
jurar
Italian
giurare
German
schwören.
gloriài, gloriàre , vrb rfl: aggloriai*,
groriare Definition
giàresi bàntidos, làudes; gosare meda de calecuna cosa, àere soddisfatzione
Synonyms e antonyms
abantai
/
gosae,
isgloriare
Sentences
cussu est bellu isceti a si gloriai!
2.
za si ndhe gróriat, no timas, cun totu sos benes chi li sunt tocados! ◊ ch'est pigadu a s'àrbure de sa cariasa… za si ndh'est groriadu! ◊ su bene chi mi at fatu lu glóriet in paradisu!
Translations
French
exalter,
glorifier
English
to exalt,
to glorify,
to boast
Spanish
exaltar,
glorificar
Italian
glorificare,
esaltare
German
verherrlichen,
sich rühmen.
godíre , vrb: gudire Definition
su provare praxere, cuntentesa, tènnere prexu, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male, ne pentzamentos / godiresindhe, de una cosa = irfrutuare, pònnere sa cosa, serbiresindhe
Synonyms e antonyms
bodire,
gosai
| ctr.
patire,
sufrire
Sentences
Fulana si est cojada, ma in cussa domo bi est intrada pro peleare, no pro godire!
2.
de sa domo no si ndh'est godidu nudha: est mortu apenas chi ant cambiadu ◊ cussu est fizu solu e totu su chi tenet sa famíllia si lu godit isse ◊ a bos ndhe godire cun saludu de custu mezoru!
Surnames and Proverbs
prb:
chie patit a pitzinnu godit a sa betzesa
Etymon
itl.
Translations
French
se réjouir,
jouir
English
to enjoy
Spanish
disfrutar
Italian
godére
German
Freude haben.
gosàe, gosài , vrb: gosare Definition
su provare praxere, cuntentesa, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male e ne pentzamentos / gosai unu bèni = serbiresindhe
Synonyms e antonyms
bodire,
godire
| ctr.
patire,
sufrire
Sentences
gosaizis e gosao in mesu a tantu alimentu ◊ a si gosai custu fillu cun alligria! ◊ como chi ses in su chelu gosendhe su reposu e sa paghe meritada, prega pro custa zente chi est restada! (S.Canu)◊ gosaisí saludi!
Surnames and Proverbs
prb:
chie no patit no gosat
Etymon
spn.
Translations
French
se réjouir,
jouir
English
to enjoy
Spanish
disfrutar,
gozar
Italian
godére,
usufruire
German
Freude haben,
nießbrauchen.
grariàre , vrb Definition
betare o fàere gràrias, istare a gràrios
Synonyms e antonyms
grarire,
isbraulare,
ischeliare
Etymon
srd.
Translations
French
vagir
English
to wail
Spanish
dar vagidos
Italian
vagire
German
wimmern.