giampàre, giampiàre , vrb: ciumpare,
gimpare,
giompai,
giompare,
giumpai,
giumpare,
zampare Definitzione
passare a brínchidu, brinchidare po passare de una parte a s'àtera de una cosa (erriu, camminu o àteru), passare de una parte a s'àtera; si narat fintzes in su sensu de trampare, cullonare / giàmpiami su logu! = baidindi!, a fora de inoghe!
Sinònimos e contràrios
passae
/
sartai
/
ingannai
Frases
marranu chi gimpes su giannile meu! ◊ so prontu a giumpare a pes seguros su badu de custu tempus (G.Fiori)◊ giompare sos rios candho sunt prenos de abba est una bella proa! ◊ che so passadu inoghe andhendhe atesu a giampare su mare a Continente (Sale)◊ a maridu meu giumpendhe a cadhu a còscia in d-unu riu si lu pigeit s'undha
2.
su pisci de Santa Illa, dhu bendu a ispignarura, friscu, ancora giumpendi
3.
bae ca tue a mie no mi giampas!
Tradutziones
Frantzesu
traverser,
guéer,
franchir
Ingresu
to cross,
to ford
Ispagnolu
atravesar,
vadear
Italianu
attraversare,
guadare,
valicare
Tedescu
überschreiten,
durchwaten,
übersteigen (verbo inseparabile).
giangiulàre , vrb Definitzione
su tzunchiare, su lamentu chi faet su cane candho est sufrendho meda
Sinònimos e contràrios
corojare,
gruiri,
torrunzare,
turulare,
tzunchiai
Terminologia iscientìfica
bga
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
glapir
Ingresu
to squeak,
to howl
Ispagnolu
gañir
Italianu
guaiolare,
mugolare
Tedescu
winseln.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definitzione
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Sinònimos e contràrios
gannitare,
giannire
Frases
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Terminologia iscientìfica
bga
Tradutziones
Frantzesu
aboyer
Ingresu
to bark
Ispagnolu
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italianu
scagnare
Tedescu
anschlagen.
giochíre , vrb: chiochire Definitzione
arregòllere e agguantare is oos asuta in caente (binti una die) po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas e pigiones chi si cicint in pitzu
Sinònimos e contràrios
acloai,
clocire*,
cocolae,
forcire,
giocare,
tzotzare,
tzotzire
Frases
cussu nidu est a oos giochidos ◊ a sa pudha li at postu dóighi oos a giochire ◊ sighi a mi nàrrere proite su cucu si che andhat a giochire in nidu anzenu (A.Dettori)◊ sas pudhas criant sos oos e los giochint puru
Tradutziones
Frantzesu
couver,
féconder
Ingresu
to brood,
to fertilize
Ispagnolu
empollar
Italianu
covare,
gallare
Tedescu
ausbrüten.
giochitàre , vrb: cioghitare,
gioghitai,
gioghitare,
gioghitari,
zochitare Definitzione
pigare a giogu, istare a giogu
Sinònimos e contràrios
abbrengulare,
agiogatzare,
agiogulare,
ciogare,
giogallitai,
imbalai,
imballacai,
ingiochetare,
ingiogaciai,
zochillare
Frases
como ti primmas, posca mi gioghitas! ◊ su pipiu fiat gioghitendi e si boliat cuncordari un'acuiloni ◊ vio mannos e minores giochitandhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
amuser
Ingresu
to amuse
Ispagnolu
divertir,
juguetear
Italianu
trastullare
Tedescu
unterhalten.
giogàe, giogài , vrb: ciogare,
giogari,
giogare,
zocare Definitzione
fàere calecuna cosa po ispàssiu, po passare ora, pigare gustu, chentza cabu tanti de istare faendho, o fintzes po pònnere de bona ispétzia, fàere a erríere s'àteru; pònnere una posta giogandho po bínchere; fàere brulla mala a unu, mescamente in su sensu de ndhe aprofitare, de dhi fàere male cun calecuna trassa o àteru (ma si narat fintzes po s'efetu chi faet una maladia, candho unu cumènciat a no èssere prus in sensos, perdendho atuamentos)/ ind. imp. 1ˆ p. pl. giogaemus
Sinònimos e contràrios
abbrengulare,
agiogatzare,
agiogulare,
chestiare,
giochitare,
ingiogaciai,
ischeltiare
/
spassiai
| ctr.
trabagiare
Maneras de nàrrere
csn:
giogare a unu chei su pudhu a carrasciale = isparàrelu; giogare in manos o in ungras a unu = bènnere in posse de unu; giogare su pitzinnu = tocare, foedhare, fàere brullighedhas po dhu fàere erríere o alligrare
Frases
asuta de is muscàrgios furint a chie ancora papandho, a chie giogandho a cartas o faendhosi un'arrallada ◊ is pipius giogant a pincaredhu, a babbus e mamas, a maistus ◊ sa mama est gioghendi su pipiu ◊ is pipius andhant a giogari ◊ giogao sèmpere in partza o in caminu a sodraos e bandhios faendho su cuagua ◊ sos pisedhos in su rodone de sas cumbessias fint gioghendhe cun cadhos de canna
2.
mi giogo su cadhu a caltas!
3.
a pugnolaras ti gioghint! ◊ si ti atrivias a faedhare su sardu in iscola, su mastru ti giogaiat a istuturradas ◊ l'ant giogadu che a su pudhu a carrasciale ◊ candu mai in dí de oi ghetant sa grida: a tui megat de ti giogai su ciorbedhu! ◊ issu si fut giogau a pipiu e abarrau est iscimprotu ◊ su babbu est gioghendisí, su mali est lómpiu a su ciorbedhu!◊ in pagos annos cussu si at gogadu su bene chi li at lassadu su babbu: bai est a lu frustare, su dinari! (B.Sini)
4.
custa tzitade puru lis est giogada in manos ◊ su dinari chi li giogaiat in farrancas no l'ispendhiat ◊ cussu fut s'únicu billetu de deximila chi mi est giogau in ungas ◊ ancu che esserat ruta in calchi pescione, prima de mi giogare suta: fateit a rúere a mie puru, s'acheta!
Ètimu
ltn.
jocare
Tradutziones
Frantzesu
jouer
Ingresu
to play
Ispagnolu
jugar
Italianu
giocare
Tedescu
spielen,
einsetzen,
jemandem einen Streich spielen.
giòmpere , vrb: ciòmpere*,
lòmpere,
zòmpere Definitzione
arribbare a unu certu puntu, a su puntu giustu, nau siat po tretu e siat po frutos, po tempus; betare farrancas a unu po dhu iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pigare, po si dha papare
Sinònimos e contràrios
abberare,
arribbai,
assuprire,
còchere
Maneras de nàrrere
csn:
giòmpere sos annos = fai is annus; giòmpere a s'intentu = lòmpiri a s'iscopu, averai unu disígiu
Frases
si no giompo a sos primos onores no mi ndhe pigo annuzu! ◊ bidet su frutu ma no giompet mai a lu coglire ◊ pustis de tantu caminu giompeint a sa tanca ◊ su "Chi nono" de sa fémina li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent!
2.
agguanta fàmine finas a giòmpere sa figu! ◊ li mancat bator meses a giòmpere sos norant'annos ◊ giompeit sos istúdios e si fateit avocadu
3.
miràdelu in sa rughe istrutu e feu, paret li siant giómpidas sas aes e no l'apant lassadu melmu intreu! (P.Casu)◊ mai li giompat bistrale a cuss'ílighe! ◊ muzere mia che ispiridada a tale vista s'est giómpida a pilos!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
mûrir,
attaquer
Ingresu
to arrive,
to ripen,
to assail
Ispagnolu
llegar,
madurar,
asaltar
Italianu
arrivare,
maturare,
assalire
Tedescu
erreichen,
ankommen,
reifen,
angreifen.
girài , vrb: girare,
girari,
zirai Definitzione
andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi
Sinònimos e contràrios
furriai,
furrietare,
ghindhare
/
arringai
Maneras de nàrrere
csn:
girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare
Frases
at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici!
2.
at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas
3.
dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau
4.
m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu
5.
cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn,
to rotate,
to revolve
Ispagnolu
girar,
rodar
Italianu
girare,
virare,
ruotare
Tedescu
wenden,
drehen,
umkreisen.
giraoltàre , vrb Sinònimos e contràrios
bandhulare,
corruntonai,
perdulare,
tzincavesare
Tradutziones
Frantzesu
vagabonder,
flâner
Ingresu
to wander
Ispagnolu
vagar
Italianu
girovagare
Tedescu
wandern.
girollàe, girollài , vrb Definitzione
andhare, istare in giru de unu logu a s'àteru
Sinònimos e contràrios
bandhulare,
bannulerare,
garronai,
perdulare,
trassigiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
errer
Ingresu
to wander
Ispagnolu
errar,
vagar
Italianu
vagare
Tedescu
wandern.
giuài , vrb: ciuare 1,
giuare,
giuari,
giuvare,
zuare Definitzione
èssere cosa de bonu, fàere bene, èssere de agiudu, serbire a calecuna cosa de bonu / giuai che sa manu de Deus = fàghere bene meda
Sinònimos e contràrios
agiadai,
ajuai,
atuai,
bàlere,
ingiuai,
proicare,
serbire,
sufragai
| ctr.
nòcere
Frases
sa strossa chi at fatu at a giuari a is funtanas ◊ faidí sa cruxi ca giuat! ◊ mancai unu arrennèsciat a guadangiai su mundu intreu, si perdit s'ànima sua a ita dhi giuat? (Ev)◊ isperaus chi is mexinas mi giuint! ◊ su tempus presente est su chi ti podet giuare ◊ ingolle su cuadhu a monte ca s'aera de monte dhi giuat!
2.
de sa ruta chi at dadu no ndhe giuat piús ◊ matratant sa limba nostra e narant chi no giuat ◊ cussas terras no rendhent e ne giuant a gràscia peruna ◊ immoi chi est béciu no ndi giuat prus a nudha
Sambenados e Provèrbios
prb:
si s'ómini no giuat no balit sa sienda
Ètimu
ltn.
iuvare
Tradutziones
Frantzesu
être utile,
servir
Ingresu
to be of use,
to be good
Ispagnolu
servir,
ser útil
Italianu
giovare
Tedescu
nützen,
gut tun.
giúchere , vrb: ciúghere,
giúghere,
zúchere Definitzione
prus che àteru, portare o àere cosa in dossu, in sa carena, o acanta meda, o in posse, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas, fintzes solu in chistionu: si narat fintzes in su sensu de s'unione inter mascu e fémina / ger. giutendhe, pps. giutu; 1ˆ p. sing. ind. pres. giutzo
Sinònimos e contràrios
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere,
gíchere,
leai,
poltare,
úgere
/
règhere
/
cadhicare,
cobèrrere,
futire
| ctr.
lassai
Maneras de nàrrere
csn:
giúghere a unu a corpos, a imbudadas, a frunzita = pigaidhu a corpus, a ispintuas, cumandaidhu de ndi fai su chi si bolit; giúghere a imbàrriu una cosa = portaidha a istrobbu; giúghere a unu a léria = pigaidhu a risu, a befa; giúghere a montovu = nomenai fatuvatu coment'e cosa de ispantu; giúghere a unu dae sa pira a sa mela = promítiri a candu una cosa a candu un'àtera tanti de dhu aguantai aspetendi ma sentza de dhu acuntentai mai, pigai in giru; giúghere a unu in buca = fuedhaindi fatuvatu (pruscatotu mali)
Frases
cust'àrbure giughet sa pruna a pileri ◊ giuto custa cosa a imbargu: menzus l'arrimo ◊ a isse lu giughent a montovu ◊ prinnedhu giuchet sas pinnias niedhas
2.
devet andhare pro che giúghere sos dochimentos ◊ in caminu Gesugristu est rutu giutèndheche sa rughe a su Calvàriu ◊ bennarzu malu si che at giutu sos betzos a s'àteru mundhu
3.
ite bos giuto, dae tzitade? - at dimandhadu su babbu a sas fizas ◊ su dinari bollu do candho mi giughides su coro de Mariedha!
4.
su naturale lu giughet a èssere de avénia cun totu ◊ ite mala fortuna chi mi at giutu! ◊ lu giughent sos dimónios
5.
niunu sa fide giutesit a mie: totu los incontresi traitores
6.
sa trae giughet sa domo
Ètimu
ltn.
ducere
Tradutziones
Frantzesu
tenir,
porter
Ingresu
to bring,
to have something on
Ispagnolu
llevar
Italianu
avére addòsso,
portare con sé
Tedescu
tragen,
mitnehmen.
giudicài, giudicàre , vrb: giuricai,
giudigare,
zudicare Definitzione
averguare, mescamente in is dibbatimentos, is acusas e is curpas, su trotu e s’arrexone cunforma a is leis e betare sa pena istabbilia, o fintzes cunsiderare ite est méngius e ite est peus; foedhare de chistiones angenas, no sèmpere ca pertocat a chie tenet ite de nàrrere, e prus che àteru po ndhe nàrrere male
Sinònimos e contràrios
afoghilare,
contularjare,
crastulai,
criticai,
lorodhare
Frases
sa zente si giudigaiat issa etotu ◊ dare consizos gratis, giudigare sunt a betada de manu de sas pessones: però àtera cosa est s'operare! (Z.Zazzu)◊ Cristus at a torrai po giudicai bonus e malus ◊ si giudichendhe ant fatu su giustu, chi los azuet Santa Malgarida! (Piredda)◊ su trebballu nostu no est de giudicare is poesias, ma de dhas fàere connòschere
2.
s'est citia po no dha giuricai sa genti ◊ a giuricai no bandat bèni, ca seus totus pecarois ◊ cussa at a portai su priogu a genugu, ma est sempri giurichendi!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
juger,
censurer
Ingresu
to judge,
to censor
Ispagnolu
juzgar,
censurar
Italianu
giudicare,
censurare
Tedescu
urteilen,
beanstanden,
kritisieren,
rügen.
giuilàre , vrb: giulare,
giuliare,
giuriare,
giuvilare,
zubilare Definitzione
betare tzérrios (po dolore, cricandho a ccn.), pigare a boghes po briga; tzerriare po fàere bènnere
Sinònimos e contràrios
abbochinare,
atzerriai,
iscramare,
iscramorare
/
ciamare,
lamai,
muntire
Frases
a nois nos giúriat sèmpere ◊ ant sighidu a giulare a boghes mannas ◊ giuilesit, siscura, primma de ispirare ◊ la chirco, la giúilo e no l'agato ◊ a boghes l'apo giuiladu
2.
lu giuilesint e recuieit luego ◊ no ti apo giuliadu pro nudha: est ca so gherrendhe cun sa morte! ◊ est giuilendhe a sa morte: Beni, acàbbami de bochire!
Ètimu
ltn.
iubilare
Tradutziones
Frantzesu
crier,
appeler,
gronder
Ingresu
to shout,
to call,
to scold
Ispagnolu
gritar,
llamar,
reprochar
Italianu
gridare,
chiamare,
sgridare
Tedescu
schreien,
rufen,
schimpfen.
giúnghere , vrb: ciúnghere,
giungi,
giúngiri,
zúnghere Definitzione
pònnere su giuale a is boes; andhare impare
Sinònimos e contràrios
ingiualare
/
acucuai,
agiobare,
agiuai,
apagiare,
azuvalare,
ingainare
| ctr.
igiúgnere
Frases
babbu m'iat fatu unu carrighedhu e po dhu tirare giunghia unu giuitedhu a giualedhu de canna ◊ a giúnghere su maschinganna, loros de figu e giuales de pramma! ◊ giuntu ant sos carrulantes ma no est die de trivàgliu, est su séichi de giannàgliu! (G.Farris)◊ meritas giuntu cun su própriu giuali!
2.
sos pisedhos, giunghèndhesi a manu apare, incomintzeint a si asciare in bolu (G.Murtas)
Ètimu
ltn.
iungere
Tradutziones
Frantzesu
atteler les bœufs au joug
Ingresu
to yoke
Ispagnolu
uncir
Italianu
aggiogare
Tedescu
einspannen.
giurài , vrb: ciurare,
giurare,
zurare Definitzione
fàere giuramentu, atrogare o negare css., assegurare su chi si narat in manera forte in pitzu de calecunu pinzos de arrispetu mannu, delicau po s'importu chi tenet o meritat (es. su santugristos) a tales chi s'àteru dhu potzat crèdere de prus; nàrrere una cosa coment'e disigiandhosi dannu si no est abberu, o fintzes po pigare una decisione cun determinu e seguresa / a./c. Giai sèmpere si narat Giuro chi…, de…
Sinònimos e contràrios
afirmai
Maneras de nàrrere
csn:
pònnere a ccn. a g. = presentare a ccn. su pinzos pro chi bi zuret subra, pretènnere chi fetat su zuramentu; giurare in fartzu, su fartzu = zurare nendhe su chi no est
Frases
a giurare mi pones? sa crapa ndhe perdes!
Ètimu
ltn.
iurare
Tradutziones
Frantzesu
jurer
Ingresu
to swear
Ispagnolu
jurar
Italianu
giurare
Tedescu
schwören.
gloriài, gloriàre , vrb rfl: aggloriai*,
groriare Definitzione
giàresi bàntidos, làudes; gosare meda de calecuna cosa, àere soddisfatzione
Sinònimos e contràrios
abantai
/
gosae,
isgloriare
Frases
cussu est bellu isceti a si gloriai!
2.
za si ndhe gróriat, no timas, cun totu sos benes chi li sunt tocados! ◊ ch'est pigadu a s'àrbure de sa cariasa… za si ndh'est groriadu! ◊ su bene chi mi at fatu lu glóriet in paradisu!
Tradutziones
Frantzesu
exalter,
glorifier
Ingresu
to exalt,
to glorify,
to boast
Ispagnolu
exaltar,
glorificar
Italianu
glorificare,
esaltare
Tedescu
verherrlichen,
sich rühmen.
godíre , vrb: gudire Definitzione
su provare praxere, cuntentesa, tènnere prexu, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male, ne pentzamentos / godiresindhe, de una cosa = irfrutuare, pònnere sa cosa, serbiresindhe
Sinònimos e contràrios
bodire,
gosai
| ctr.
patire,
sufrire
Frases
Fulana si est cojada, ma in cussa domo bi est intrada pro peleare, no pro godire!
2.
de sa domo no si ndh'est godidu nudha: est mortu apenas chi ant cambiadu ◊ cussu est fizu solu e totu su chi tenet sa famíllia si lu godit isse ◊ a bos ndhe godire cun saludu de custu mezoru!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie patit a pitzinnu godit a sa betzesa
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
se réjouir,
jouir
Ingresu
to enjoy
Ispagnolu
disfrutar
Italianu
godére
Tedescu
Freude haben.
gosàe, gosài , vrb: gosare Definitzione
su provare praxere, cuntentesa, pigare gustu in calecuna cosa, istare bene, no àere perunu male e ne pentzamentos / gosai unu bèni = serbiresindhe
Sinònimos e contràrios
bodire,
godire
| ctr.
patire,
sufrire
Frases
gosaizis e gosao in mesu a tantu alimentu ◊ a si gosai custu fillu cun alligria! ◊ como chi ses in su chelu gosendhe su reposu e sa paghe meritada, prega pro custa zente chi est restada! (S.Canu)◊ gosaisí saludi!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no patit no gosat
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
se réjouir,
jouir
Ingresu
to enjoy
Ispagnolu
disfrutar,
gozar
Italianu
godére,
usufruire
Tedescu
Freude haben,
nießbrauchen.
grariàre , vrb Definitzione
betare o fàere gràrias, istare a gràrios
Sinònimos e contràrios
grarire,
isbraulare,
ischeliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vagir
Ingresu
to wail
Ispagnolu
dar vagidos
Italianu
vagire
Tedescu
wimmern.