frobbíre, frobbíri , vrb Definitzione
passare ccn. cosa (pruschetotu orrobba) po ndhe suspire abba, pruine e cosas deasi, po limpiare / bonu a frobbire (nau cun tzacu de calecuna cosa) = chi no serbit a nudha si no a istrèxiri in paneri, chi est de fuliai
Sinònimos e contràrios
brobbire,
istrègere,
sciorbiri,
trèghere,
trobbire
/
limpiai
| ctr.
ifúndhere,
imbrutai
Frases
no tenes unu sodhu e chircas muzere…: ma faghe su piaghere e fróbbidi su lorodhu! ◊ frobbire su brúere, s'abba, su suore, sas làgrimas, s'ifustura, frobbire s'isterzu, sa cara, sas manos, sos murros
Ètimu
itl.t
forbire
Tradutziones
Frantzesu
déterger,
essuyer
Ingresu
to clean
Ispagnolu
deterger,
limpiar
Italianu
detèrgere
Tedescu
abwischen.
frofoài, frofroài, frofrobài, frofrolài , vrb Definitzione
si narat de sa moida chi faent s'abba e mescamente cosas cagiadas coendho candho ndhe faent essire coment’e bubburucas de vapore; in cobertantza, su istare a chistionedhu agiummai a iscúsiu / frofrobai cun sa fantasia = cúrrere cun s'immazinassione, cun su pessamentu
Sinònimos e contràrios
abbrubudhai,
chischisiai,
ischigliare,
ischiglionare,
iscusietare,
mamughiare,
pispisai,
sbrufare,
sbrufulai,
strichidhai
Frases
s'àcua est frofroendu
2.
su dotori iat aprapau su pipiu frofrobendu fuedhus chi nisciunus cumprendiat ◊ ita seis frofrobendu asuta asuta: no fiaus de acórdiu cantu si depia giai?
3.
dhis frofrobàt sa fantasia sena de riparu ◊ is arregordus frofrolant e ndi essint de is perevundus de sa memória
Tradutziones
Frantzesu
chuchoter,
grommeler
Ingresu
to talk in a low voice,
to moan,
to whisper
Ispagnolu
cuchichear,
refunfuñar
Italianu
bisbigliare,
parlottare,
mugugnare
Tedescu
murmeln.
frongíre , vrb: fronzire,
frunciri,
frungiri,
frunzire,
frunziri Definitzione
aprighizonare, atzirbisonare sa pedhe, unu bestimentu, unu frutu; fàere a pinnighedhas unu bestimentu po bellesa
Sinònimos e contràrios
acarrongiai,
afrangillonai,
aggruncire,
aggrunciulire,
ammaugionai,
apigiare,
apistizonare,
arritzonire,
arruntzai,
atavellai,
granculai,
iscrafangiai
| ctr.
istirai
Maneras de nàrrere
csn:
frungiri is murrus = fàghere sinnale chi carchi cosa no piaghet; frunziri su fronti = inchizàresi
Frases
frunzit su bruncu che lepirisposu ◊ at frungiu is murrus ◊ fiat una fémina bècia, cun sa faci frunzia ◊ seu che sa figu carigada: si sicat su tanaxi e totu si frunzit ◊ s'àcua in ora meda frunzit sa pedhi de is manus ◊ est tropu sa nuxi chi portat custa mata e ndi biu frungendisí
Ètimu
ctl.
frunzir
Tradutziones
Frantzesu
froisser,
rider
Ingresu
to wrinckle (up)
Ispagnolu
arrugar
Italianu
raggrinzire,
sgualcire
Tedescu
zerknittern.
frullanàre , vrb Definitzione
messare fenu a frullana
Sinònimos e contràrios
farciae
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faucher le foin
Ingresu
to scythe
Ispagnolu
segar,
cortar el heno
Italianu
falciare il fièno
Tedescu
heuen.
frundhàre , vrb: frundhiare,
frundiai Definitzione
tirare a passígia, iscúdere o imbolare a frundha; fuliare, betare a s'àliga
Sinònimos e contràrios
arremilai,
frumbulare,
infrundulae
/
foliai,
frundhire,
iscavulai,
sciuliai 1
2.
duos bratzos che dha sunt istesiandhe e frundhiandhe a cara a inue fut
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lancer des pierres avec la fronde
Ingresu
to sling
Ispagnolu
hondear
Italianu
frombolare
Tedescu
schleudern.
frundhíre , vrb: frunnire Definitzione
betare a una parte, atesu, a terra, lassare ccn. cosa chi no serbit prus; perdimentare sa cosa pigandhodha coment'e chi no costet nudha o siat de pagu importu; rfl. nau pruschetotu de fémina chentza cojuare, crocare chentza cricare contos po si giare a un'ómine, coment'e faendho pagu contu de issa etotu
Sinònimos e contràrios
foliai,
frundhare,
irbotulae,
iscavulai,
sciuliai 1
/
isperdisciare,
perdimentare
| ctr.
allogae,
collire,
conchistare
Frases
si aiat de intrare in chelu, dae su tronu sou beneitu tiat chircare de che frundhire a Deu! ◊ no l'ammito chi si frundhat su pane a su ladàmene, ca mi ammento s'apretu de su fàmene candho ischidare mi faghiat chito (A.Onano)
2.
sos pagos sodhos chi preulit los frundhit fatu de sos tzilleris! ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
jeter
Ingresu
to throw away
Ispagnolu
echar
Italianu
buttare via
Tedescu
wegwerfen,
vergeuden.
frusài, frusàre , vrb: afrusae Definitzione
pigare sa frusa, su fragu, s'arrancu; andhare aifatu de s'arrastu
Sinònimos e contràrios
acarigai,
annajare,
annàsere,
arrancai 1,
arrastai,
fiagare,
isimare,
nuscai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flairer
Ingresu
to smell
Ispagnolu
olfatear
Italianu
fiutare,
annusare
Tedescu
riechen.
fruschiàre , vrb: afruschiare,
frusciare (fru-sci-a-re)
frussiai Definitzione
bogare o fàere unu súrbiu, fàere sonu a súrbiu (a buca allomborandho is lavras, a pódhighes in buca, o cun calecuna aina de sonare)/ fruschiaresila = istare fruschiendhe unu pagu a ispàssiu
Sinònimos e contràrios
ammuinai 1,
fruscidare,
frusiai,
frusitai,
moidare,
mojire,
múere,
muizare,
suai,
sulietai,
surbiai,
zumiai
Frases
frúsciat su sede candho colat sa falche, messendhe ◊ fruschiandhe che craparzu betzu, Pirastredhu at mutiu su capu ◊ pride Porchedhu secabat sos negóssios fruschiandhesila e cantandhe
2.
sas ballas fruschiendhe in altu e bassu faghiant atapèndhesi fracassu (F.Dore)
Ètimu
ltn.
fist(u)lare
Tradutziones
Frantzesu
siffler,
grincer
Ingresu
to creak,
to whistle
Ispagnolu
silbar,
chiflar
Italianu
fischiare,
strìdere
Tedescu
pfeifen,
kreischen.
fruschinàre , vrb: afruscinai,
fruscinai,
fruscinare,
fruscinari Definitzione
mòvere, foigare lestru lestru, passare a súrbiu, istare sèmpere faendho; fintzes piscare a frúschina, ifrichire a frúscina / èssere o istare frúschina frúschina = pistighinzosu, furighedhosu
Sinònimos e contràrios
boltulare,
foigare,
frusiai,
iscabiare,
ischirchinare,
scemiai,
scoetai
/
trapassai
Frases
si frúscinat coment'e un'anguidha ◊ un'àteru cuntipitzu li fit fruschinatu in conca ◊ canno mi apo intesu sa balla franca fruschinànnemi a costatzu mi ne so brutatu ◊ su bremi est fruscinendi in terra ◊ is tziringonis fruscinendi torrant sa badhi che una pingiada de terra farrosa ◊ frúscinat sa folla a dónnia corpu de bentu ◊ su cane frúschinat sa coa candho bidet su padronu
2.
a chie no andhaiat a marrare, e lu bidiant semper andhendhe gira gira a fruscinare, li naraiant "preitzosu" ◊ portat su coru fruscinau de su dolori
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se démener,
frétiller
Ingresu
to fidget,
to wriggle
Ispagnolu
agitarse
Italianu
dimenarsi,
guizzare
Tedescu
zappeln.
fruscidàre , vrb: fruscitare Definitzione
istare a fruschiedhu
Sinònimos e contràrios
afruschiare,
ammuinai 1,
frusiai,
frusitai,
moidare,
múere,
muizare,
sulietai,
sulitai,
surbiai,
zumiai
Frases
apo intesu puzones fruscitendhe e mi so frimmu a los iscultare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
siffler
Ingresu
to whistle
Ispagnolu
silbar
Italianu
fischiare,
fischiettare
Tedescu
pfeifen.
frusiài , vrb: afrusiai,
frusiare,
frusinai,
frusuai Definitzione
sonare o fàere moida coment'e a súrbiu, sonu forte de cosa movendho, friendho, orrostindho
Sinònimos e contràrios
afruschiare,
ammuinai 1,
fruscidare,
frusitai,
infrusitai,
moidare,
mojire,
múere,
muizare,
sulietai,
sulitai,
sulvare,
surbiai,
zumiai
Frases
at inténdiu un'arrisu frusiendidhi in is origas ◊ su guetu frúsiat comenti partit ◊ intendit su sànguini frusinendi in is memórias ◊ Assunta est abarrada un’ora manna batallendu: mi creis ca intendu ancora is origas frusuendu?!(M.L.Serpi)◊ is incuedhus de linna fertus a corpus de fusti frúsuant in s'àiri ◊ sa sartània de sa castàngia est in su fogu frusuendi
Ètimu
itl
Tradutziones
Frantzesu
siffler
Ingresu
to buzz,
to whistle
Ispagnolu
zumbar,
silbar
Italianu
ronzare,
sibilare
Tedescu
zischen.
frusíre , vrb Definitzione
fàere a frúsia, una genia de sonu coment'e de bentu chi movet sa fògia de is matas
Sinònimos e contràrios
frusiai*
Tradutziones
Frantzesu
bruire
Ingresu
to rustle
Ispagnolu
susurrar,
runrunear
Italianu
stormire
Tedescu
rauschen.
frusitài , vrb Definitzione
istare a frusitu
Sinònimos e contràrios
afruschiare,
fruscidare,
frusiai,
muizare,
sulietai,
sulitai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
siffloter
Ingresu
to whistle
Ispagnolu
silbar
Italianu
fischiettare
Tedescu
vor sich hin pfeifen.
frussàre , vrb Definitzione
àere a meda, nau de dinare
Frases
lampu ca ndhe frussat de sodhu, cussu, est abberu! ◊ si no frussas dinari, segundhu su logu mancu intrare ti bi lassant!
Tradutziones
Frantzesu
disposer de l'argent
Ingresu
to have plenty of money
Ispagnolu
tener dinero
Italianu
dispórre,
avére danari
Tedescu
viel Geld haben.
frustatzàre , vrb: afrustatzare Definitzione
agiummai coment'e pigare a cropos, in su sensu de giare trummentu a foedhos, brigandho a unu
Sinònimos e contràrios
isballai,
istrabatzare,
stravaciai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rudoyer,
réprimander
Ingresu
to ill-treat
Ispagnolu
echar una bronca
Italianu
strapazzare
Tedescu
strapazieren.
frutài , vrb: frutare,
frutuai,
frutuare Definitzione
batire, bogare o giare frutu, nau de matas ma fintzes de àteras cosas chi cumènciant a giare una resa (es. animales)
Sinònimos e contràrios
produire
Frases
sa mata sentza de arréxinis non podit frutuai (A.Melis)◊ tenemu centu brebeis frutuendi
2.
sos dinaris postos in banca frútuant pagu a chie bi los ponet
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fructifier,
rapporter
Ingresu
to bear fruit
Ispagnolu
fructificar,
producir
Italianu
fruttare,
fruttificare
Tedescu
Früchte bringen,
fruktifizieren,
eintragen.
fughíre , vrb: fui,
fuire,
fuiri Definitzione
andharesindhe currendho coment'e timendho ccn. cosa, istesiare impresse de unu perígulu e in calecunu logu signíficat fintzes solu cúrrere; essire de manos, nau de ccn. cosa chi si portat agguantada; nau de bestimentu, bènnere o arresurtare piticu comente unu creschet, cun su tempus / pps. fughitu; impr. futzassí!, fuassí!
Sinònimos e contràrios
infrusai,
fúere
| ctr.
abarrai,
bènnere
Maneras de nàrrere
csn:
fuendhe, fuindhe = currindhe a tota fua; fughire a labore de pedes = fuire a tota fua; fuire dae mente = iscarèsciri; avb. fughivughi, fuivui = coment'e fuindhe, impresse meda, chentza tènnere tempus de nàrrere nudha; fughire dae pódhiches che abba currenne (nadu de carchi cosa o chistione)= che cosa chi no faghet a la muntènnere
Frases
sa pitzinna fughendhe trambucat e rughet ◊ si est fughita che gatu agreste ◊ si as boza chi duret s'allegria, fúilas sas profertas de su bundhu! ◊ nd'istuponat a foras e si fuit a s'ispentimada ◊ po ti cojai tocat a ti nci fuiri de domu ◊ no mi che fuas: tantu ti agato su matessi! ◊ no ti fuast de acanta mia! ◊ fui, odheu, no ti rughet sa màchina colendhe! ◊ cussus si furint fuius cun su dinai de su babbu ◊ su sartu fiat totu unu fui fui de lèpuris e conillus ◊ si ch’est fughidu a innedha
2.
imbucheit a cadhu fuendhe e che la ponzeit in su tanchitu in paga ora ◊ chie at carchi sodhu si est fughindhe a labore de pedes ◊ su tempus passat a cadhu fuendhe
3.
comente fia ifustu, cussa cosa mi est fuida dae manos ◊ mi est fuidu dae mente e no ti apo nadu su chi ti depia nàrrere ◊ in mesu a cosa meda, un'irballu ti podet fuire
4.
si ti fuint, custas iscarpas, las lassas a sorre tua a si las finire ◊ sa bestimenta lis fuit a sos pisedhos creschindhe
Ètimu
ltn.
fugire
Tradutziones
Frantzesu
s'enfuir,
échapper
Ingresu
to escape
Ispagnolu
huir,
escapar,
evitar
Italianu
fuggire,
scappare,
sfuggire
Tedescu
fliehen,
entgleiten.
fugíre, fugíri , vrb: fuzire Definitzione
andhare illascinandho, mòveresi o mòvere a tragu, nau mescamente de cosa chi no est firma, chi est in cosa o logu lisu; fintzes trantzire, istesiare apostadamente / fàiri su fugivugi = andhare o mòeresi a fuzidura, alliscinendi; fugire una cosa = tasire una cosa, lassàrela a tempus addainanti
Sinònimos e contràrios
allescinai,
cadriare,
illascinare,
illiscigare,
iscadriare,
iscafuzire,
istrissinare,
lascinare,
lassingiare,
lissiniri,
sfugiri
/
istregire
Frases
at fuzidu e si at fatu male ◊ so fuzidu in s'astrau ◊ faghindhe s'isterzu mi ch'est fuzidu su piatu dae manos ◊ at fugiu e ist orrutu puru
2.
o is de Cortigedha nci fugint sa diga a una parti, o cinono nci fugint s'erriu prus adhai!
Ètimu
itl.
(s)fuggire
Tradutziones
Frantzesu
glisser
Ingresu
to slide
Ispagnolu
resbalar,
deslizar
Italianu
scivolare
Tedescu
gleiten.
fulminài , vrb: fulminare,
furminare Definitzione
betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus
Sinònimos e contràrios
bochire
Frases
lampos e tronos fúlminat s'aera
2.
mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades!
3.
no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina
Tradutziones
Frantzesu
foudroyer
Ingresu
to strike with lightening
Ispagnolu
fulminare,
fundirse
Italianu
fulminare,
folgorare
Tedescu
blitzen,
auf der Stelle töten,
durchbrennen.
fumài , vrb: fumare Definitzione
bogare o fàere fumu, essire fumu; àere su vítziu de fumare
Sinònimos e contràrios
fumiai,
pipai
Frases
custu fogu petzi est fumendhe: no bi cheret tènnere ◊ sa terra arada a friscu in die de sole fumat
2.
fumendhe ti as brujadu sos primmones ◊ chi fumet, chi fumet: sa cannedha de s'anca chi si fumet!◊ si aia sighiu a fumare non fia istadu inoghe!
Ètimu
ltn.
fumare
Tradutziones
Frantzesu
fumer
Ingresu
to smoke
Ispagnolu
fumar
Italianu
fumare
Tedescu
rauchen.