garronài, garronàre , vrb Definitzione
istare de una contonada a s'àtera, in giru, andhare de innòi e de inní
Sinònimos e contràrios
arrochetai,
arrociare,
arrogliai,
arruxulare,
bagamundai,
bandhulare,
bantzillare,
zirandhare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flâner
Ingresu
to loiter
Ispagnolu
callejear
Italianu
bighellonare
Tedescu
herumbummeln.
gavisàre , vrb rfl Sinònimos e contràrios
aggajare 1,
allegrare,
frogare,
gosae,
prexai
Tradutziones
Frantzesu
se réjouir
Ingresu
to rejoice
Ispagnolu
alegrarse,
regocijarse
Italianu
rallegrarsi
Tedescu
sich freuen.
gegherài , vrb: agegherai,
geregare,
giagarare,
zacarare Definitzione
bogare de mala manera, fàere fuire, pònnere in avolotu
Sinònimos e contràrios
assulurgiare,
giarigare,
ixegherai,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Frases
che l'ant giagaradu a sonos de tamburru e a frúscios ◊ mai bos giagaraia, ma cuntentu iscultaia sas bostras caras cantones (G.A.Cossu)◊ sa zente est giagarada dai pena in pena e tenet bisonzu de paghe! ◊ mi dispiaghet chi ti bida giagaradu e pessighidu! ◊ sos canes a úrulos che ant giagaradu su grodhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
effrayer,
faire fuir
Ingresu
to support escaping
Ispagnolu
echar,
hacer huir
Italianu
far fuggire
Tedescu
in die Flucht schlagen.
gelài 1, gelàre , vrb: zelare Definitzione
àere, pònnere o sentire gelu, regelu contras a unu o calecuna cosa / g. male a unu = no piàghere; pro chi eo male ti gele = mancari no ti piaga
Frases
fustei puru est istróllica, no s'iscít a chini istimat e a chini gelat: cussas puru funt fillas! ◊ "m'istimat, mi gelat" funt is fuedhus chi narant ispollendi unu frori po biri comenti arresurtat…
Ètimu
itl.
gelare
Tradutziones
Frantzesu
avoir de l'aversion contre qqn.,
antipathie
Ingresu
to feel a strong dislike
Ispagnolu
sentir antipatía
Italianu
sentire avversióne,
antipatìa,
detestare
Tedescu
gefroren,
eisig,
Eis.
genài , vrb: agenare*,
genare Definitzione
giare ifadu, fàere istrobbu
Sinònimos e contràrios
annischissai,
ifadare,
ifastizire,
infestare,
innaentare,
pibincai,
strobbai
Frases
andhant a passu lestru: no dhus genant is botinus, tanti funt iscrutzus!
Tradutziones
Frantzesu
agacer
Ingresu
to molest
Ispagnolu
molestar
Italianu
molestare
Tedescu
belästigen.
gessài , vrb: gessare,
ghessare,
ghisciare,
ghissare,
grisciare Definitzione
furriare o incrubare s'istrégiu e betare a terra su chi dhu’est, ma fintzes su essire de s'abba o cosas deasi a sumidura, a biradura de un'istrégiu tropu prenu
Sinònimos e contràrios
betae
/
besciare*,
birare,
butulai,
rebbucare 1
/
sfai,
sumire
Frases
mih chi ghissas su binu a terra! ◊ sos tubbos sont ghissanne trainos de petróliu ◊ grísciache s'abba! ◊ no che grisces su túcaru! ◊ sas mamas pianghent su sàmbene ghessau de sos fizos ◊ si as víviu tropu, a ghessare a fora, eh! ◊ li apo ghissau abba a manos a si sapunare
2.
su late si che fit ghissendhe in su fogu ◊ s'abba sàssiat sos sartos assutos candho funtanas e putos ghissant e ingrussant sos pojos e sos rios (L.Loi)
3.
sa cuba est gessendu
Sambenados e Provèrbios
prb:
si nche ghissas s'ozu, disgràssia!
Tradutziones
Frantzesu
renverser,
déborder
Ingresu
to overflow,
to pour
Ispagnolu
verter,
derramar
Italianu
versare,
traboccare
Tedescu
gießen,
überlaufen.
geunàre , vrb: ageunare,
giaunai,
giaunare,
giaunari,
giunai,
zaunare Definitzione
abbarrare o istare chentza papare
Sinònimos e contràrios
deinare 1,
irgeunzare
| ctr.
ilgiunare,
manicare,
papae
Frases
medas bortas giaunàt, candu no agatàt nemus de dhi donai unu strónciu de pani ◊ dónnia cenarba depes giaunare po su Cristu, morte e passione
Ètimu
ltn.
jejunare
Tradutziones
Frantzesu
jeûner
Ingresu
to fast
Ispagnolu
ayunar
Italianu
digiunare
Tedescu
fasten.
ghelestiàre , vrb Definitzione
fàere o provare àscamu, ischifu, crisare
Sinònimos e contràrios
abborrèschere,
afeai,
aschiai,
grisai 1,
irdinzare,
surreschiare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
répugner
Ingresu
to disgust
Ispagnolu
repugnar
Italianu
ripugnare
Tedescu
anekeln.
gherràe, gherrài , vrb: gherrare,
gherriai Definitzione
peleare meda, fàere sacrifícios mannos mescamente trebballandho po campare, fàere cosa cun dificurtade manna; fàere gherra, iscórriu mannu de s'iscúdere e de fàere dannu; fàere gherra coment’e is militares, cun armamentos
Sinònimos e contràrios
gherredhae,
matanai,
peleai,
traballare
/
certai
Frases
funt de diora a nosu gherrendusí ca nanca seus impiasteris ◊ sa vida gherrant a dogni manera, triballant totus, mannos e minores ◊ noso colaiamus comente potiamus, totu gherrandho chin sa manu nostra ca atros trabballos no si ndhe teniat ◊ Cristos sa bida za l'at gherrada! ◊ sos cumpanzos de sartu fint gherrandhe issos puru pro sa bida ◊ seus gherrandho po nos aumentae cussos cuatro sodhos ci nos daet su mere
2.
istat in d-unu buturinu serradu chi su sole la gherrat a b'intrare
3.
ganas de gherriai teneis? ◊ cussos pisedhos innantis fint zoghendhe paris e apustis si sunt totu gherrados ◊ sos lacanarzos si sunt brigados e gherrados puru
4.
nche los ant picaos a totus, babbos, zòvanos e isposos, che bestiàmene a su masellu, a locos mai bidos e ne connotos, a gherrare frades
Ètimu
spn.
guerrear
Tradutziones
Frantzesu
lutter,
combattre
Ingresu
to war
Ispagnolu
luchar,
guerrear
Italianu
lottare,
combàttere,
guerreggiare
Tedescu
kämpfen,
ringen,
im Kriege stehe
ghetài, ghetàre, ghetàri , vrb Definitzione
lassare andhare a istràmpidu, a cropu, o imbolare de pitzu a bàsciu, de artu, fintzes faendho un’istrégiu a covecadura, a furriadura impresse de che orrúere su chi dhu’est, pròere puru; andhare de unu logu prus in artu a un'àteru prus in bàsciu (o pentzau deasi); pònnere is manos apitzu de calecuna cosa mescamente de mala manera, o fintzes su si giare a calecuna cosa de malu o pònnere cun gana meda a fàere cosa; nau de laores, giare una resa; ammostare calidades, capacidades, assimbigiare a ccn.
Sinònimos e contràrios
betae,
foliai
/
cabai,
falare
/
abbranchiare,
iscarrafiare
/
pròere
/
bufai
| ctr.
allogae,
collire
/
alciare,
ampiai
Maneras de nàrrere
csn:
ghetai de cuadhu = betare, fagher rúere dae cadhu a chie bi est sétidu; ghetai a perda = iscúdere, tragare a pedra; ghetaisí a terra = isterrigorzàresi, pònneresi corcadu in terra; ghetare, ghetai apari = betare totu a unu muntone, isordulare totu, nàrrere afaiu; ghetai su cuadhu a s'ègua, su mascu a sa fémina = dàreli su mascru a l'improssimare; ghetàresi che tzurpu in festa = pigai cosa cun asuria; ghetai una cosa in faci a unu = argumentàreli una cosa in briga; ghetare una morte a unu = ghetai sa curpa, incurpai, acusaidhu de ai bociu a ccn.; ghetaisí contras a unu = andhare o essíreli in contràriu (o fintzas trubbaresili, lòmpereli a l'iscúdere, a tzumbare e gai); ghetare labore = seminai; ghetare a unu (a su babbu, a sa mama) = assimbillai, ghetai ària a unu; ghetai apalas una cosa = daresila a pérdida, no ndhe fàghere contu; ghetai s'afetu a ccn. = pònnere amore, istima, indiosàresi de ccn.
Frases
cussa cosa ghetadha a is canis! ◊ nci ghetu is malloredhus a sa pingiada ◊ dona atentzioni ca nci ghetas custa cosa a terra! ◊ est ghetandhe abba a mojos ◊ sa noti fiat maba e su celu fiat ghetendu
2.
dae montes sos pastores ghetant a campu ◊ remonie sos canes ca soe ghetandhe a ube sezis bois!
3.
su sordau chi buscabat carchi die de lisséntzia ghetabat carchi arruncu de labore (F.Cambosu)◊ ses aici basucu de crèiri chi su dinai si potzat ghetai comenti si ghetat su fasolu, in terra
4.
unu isceti si at a ghetai contras a mimi!…◊ toca, impostadí in tali logu ca nci ghetu su cani, si agataus sirboni! ◊ s'astore petarju est a rodeu, a gràrios, prontu a si ghetare ◊ su mascu de ghia nostu si ghetàt a sa genti, chi ndi atobiàt in su mòri
5.
cussu est disisperau e si ghetat a su binu pro irmenticare ◊ saidada sa fà, nci ghetant is brobeis a su campu ◊ dónnia borta mi dhu ghetat in faci, ca nanca cussu mi at agiudau e dèu a issu no
6.
su trigu ocannu at ghetau a dexi, s'annu passau a tréixi ◊ chi dónnia moi ghetit a coranta! ◊ coment'e ómine ghetabat pacu pupa, ma fit mannu de coro ◊ in logu de iscuriu arresplendori ghetas!
7.
a chie at ghetau custa pitzinna goi balentiosa?
8.
a su fizu li ghetant sa morte de un'ómine
9.
chin cantu ghetamus apare no mediamus mai! ◊ su madiru de cussa iat ghetau s'afetu a un'àtera fémina
Ètimu
ltn.
*jectare
Tradutziones
Frantzesu
jeter,
descendre
Ingresu
to cast,
to get down
Ispagnolu
echar,
bajar
Italianu
gettare,
scéndere
Tedescu
hinunterwerfen,
herunterwerfen,
herunterkommen,
herabkommen,
hinuntergehen,
hinabgehen,
Wegweiser.
ghiài , vrb: agghiai,
ghiare Definitzione
inditare su camminu bonu, acumpangiare in su camminu giustu, cossigiare su de fàere; fintzes bogare, fàere istesiare gente o animales, imbiare
Sinònimos e contràrios
giúchere,
leai
/
mandai
Frases
su pastore fit ghiendhe sas berveghes a sa pastura ◊ su Segnore mi at ghiadu che Babbu ◊ sighi s'istiga de s'arte chi ghiat a portos de lugura! (P.Casu)◊ cherzo un'ispera de lughe chi mi ghiet ◊ at ghiadu sos sentidos mios in caminos de amore ◊ cun sa lughe de un'istedhu Deus los at ghiados a innue fit su pitzinnu
2.
su libberedhu chi ti apo nadu ti che lu ghiant issos (M.Ghiacciu)◊ ti ghio sos menzus saludos!◊ Cristos at seberau dogi apóstulos po dhos ghiare a perdicare
Ètimu
spn., ctl.
Tradutziones
Frantzesu
conduire
Ingresu
to drive
Ispagnolu
guiar
Italianu
guidare
Tedescu
führen,
leiten.
ghighinàre , vrb Definitzione
mòvere a cropu, a iscutuladura; mòvere de una parte a s'àtera o faendho fàere giros a sa cosa; dhu narant fintzes po mòvere is sentidos
Sinònimos e contràrios
chindhalare,
sachedhare,
scedassai,
trumuinare
Frases
ghighinare su chilibru, s'orju in sa canistedha ◊ bidia a mimme etotu ghighinandhe un'ispada che paladinu anticu
2.
su coro, a tzocos gurdos, mi ghíghinat sa carena ◊ s'iscabessu de sa morte tua mi at fertu ghighinandhe sos ratos de su coro
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
secouer,
agiter,
brandir
Ingresu
to shake,
to stir,
to brandish
Ispagnolu
sacudir,
agitar
Italianu
scuòtere,
agitare,
brandire
Tedescu
schütteln,
schwenken,
schwingen.
ghindhàre , vrb: chindhare* Definitzione
mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare
Sinònimos e contràrios
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
Frases
ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas
2.
su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare
Tradutziones
Frantzesu
tourner
Ingresu
to turn
Ispagnolu
volverse,
volverse loco
Italianu
voltare
Tedescu
wenden,
umwenden.
ghiràre , vrb Definitzione
coment’e acabbare su giru, torrare (o fintzes portare cosa) a su logu inue s’istat, inue si faet abbitu / ghirare sa zanna = tambare, acostai sa porta
Sinònimos e contràrios
arrefurai,
contoniai,
recoire,
recòrdere,
remuire
/
batire,
poltare
/
afacai,
tambai
| ctr.
essire,
tocai 1
Frases
pessaio chi Bore fit ghirendhe ◊ ghirandhe de un'imperju s'est firmau in s'iscopile ◊ chin isse nos semus imbénnitos ghirànnennos ◊ in domo de s'emigradu fit unu solu s'isetu: ghirare! ◊ ghiràtebbos e corcatebbonche! ◊ candho li ghiro a tardu, sa fémina s'inchietat!
2.
ghira sa zanna abbellu abbellu, ca pro s'allabentu tuo mi nche ischidas su pitzinnu
3.
amus ghiradu linna ◊ e tue nche cheres ghirare s'istégliu chin sa moto?
Ètimu
ltn.
gyrare
Tradutziones
Frantzesu
rentrer
Ingresu
to return
Ispagnolu
volver,
regresar
Italianu
rientrare,
far ritórno
Tedescu
zurückkehren.
ghirghilliàre , vrb Definitzione
erriere a iscracàlios
Sinònimos e contràrios
chighigliare,
ghirghilliare,
iscrocuedhai,
isgangagliare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rire de façon bruyante,
ricaner
Ingresu
to sneer
Ispagnolu
reirse a carcajadas
Italianu
rìdere rumorosaménte,
sghignazzare
Tedescu
laut lachen.
ghisài, ghisàre , vrb Definitzione
aprontare papares; in cobertantza, cumbinare o imbentare un’ingannu
Sinònimos e contràrios
cochinare
/
trassai
2.
sirena, ses cambiada: ghísami, edducas, su fele!
Ètimu
ctl., spn.
guisar
Tradutziones
Frantzesu
cuisiner
Ingresu
to cook
Ispagnolu
cocinar
Italianu
cucinare
Tedescu
kochen,
anzetteln.
giachíre , vrb Definitzione
istare o abbarrare crocaos
Sinònimos e contràrios
colcare
| ctr.
pesai
Frases
est dóighi oras giachendhe
Ètimu
ltn.
iacere
Tradutziones
Frantzesu
être couché
Ingresu
to lie
Ispagnolu
yacer
Italianu
giacére
Tedescu
liegen.
giaculàre , vrb Sinònimos e contràrios
isclamai,
iscramorare
Frases
"Biadu a chie torrat a domo sua!", giaculesit s'ómine serrenne sa gianna e lassenne annare sas valígias a istràmpidu ◊ sunt giaculendhe agiutóriu
Tradutziones
Frantzesu
s'exclamer
Ingresu
to exclaim
Ispagnolu
exclamar
Italianu
esclamare
Tedescu
ausrufen.
giagàre , vrb: giagrare Definitzione
betare su giagu (càgiu) a su late; cambiare cumportamentu in su sensu de si currègere, de pònnere conca, de arrexonare; brinchidare / giagare de chervedhos = callai a ciorbedhu, essiri giudisciosu
Sinònimos e contràrios
abbeladinare,
arruspiare,
cagiare,
ciacare 3,
cragare*,
pazare
Frases
ndhe falat sa labia dae sa tríbide, giagat su late e daghi morit l'isfiorit chin sa múriga
2.
cussu no giagat mai de chervedhos!
3.
ant s'aera in pag'ora oscuradu niedhas nues, in su firmamentu giagat su lampu: in cussu mamentu paret su mundhu de fogu allumadu (P.Sulis)
Tradutziones
Frantzesu
cailler
Ingresu
to curdle
Ispagnolu
cuajar
Italianu
quagliare
Tedescu
gerinnen.
giaitàre , vrb: ciaitare Definitzione
pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos
Sinònimos e contràrios
cravillai,
inclavai,
obbilai
Frases
a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe
2.
ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
clouer
Ingresu
to nail with big nails
Ispagnolu
clavar
Italianu
inchiodare con grossi chiodi
Tedescu
festnageln.