frobbíre, frobbíri , vrb Definizione
passare ccn. cosa (pruschetotu orrobba) po ndhe suspire abba, pruine e cosas deasi, po limpiare / bonu a frobbire (nau cun tzacu de calecuna cosa) = chi no serbit a nudha si no a istrèxiri in paneri, chi est de fuliai
Sinonimi e contrari
brobbire,
istrègere,
sciorbiri,
trèghere,
trobbire
/
limpiai
| ctr.
ifúndhere,
imbrutai
Frasi
no tenes unu sodhu e chircas muzere…: ma faghe su piaghere e fróbbidi su lorodhu! ◊ frobbire su brúere, s'abba, su suore, sas làgrimas, s'ifustura, frobbire s'isterzu, sa cara, sas manos, sos murros
Etimo
itl.t
forbire
Traduzioni
Francese
déterger,
essuyer
Inglese
to clean
Spagnolo
deterger,
limpiar
Italiano
detèrgere
Tedesco
abwischen.
frofoài, frofroài, frofrobài, frofrolài , vrb Definizione
si narat de sa moida chi faent s'abba e mescamente cosas cagiadas coendho candho ndhe faent essire coment’e bubburucas de vapore; in cobertantza, su istare a chistionedhu agiummai a iscúsiu / frofrobai cun sa fantasia = cúrrere cun s'immazinassione, cun su pessamentu
Sinonimi e contrari
abbrubudhai,
chischisiai,
ischigliare,
ischiglionare,
iscusietare,
mamughiare,
pispisai,
sbrufare,
sbrufulai,
strichidhai
Frasi
s'àcua est frofroendu
2.
su dotori iat aprapau su pipiu frofrobendu fuedhus chi nisciunus cumprendiat ◊ ita seis frofrobendu asuta asuta: no fiaus de acórdiu cantu si depia giai?
3.
dhis frofrobàt sa fantasia sena de riparu ◊ is arregordus frofrolant e ndi essint de is perevundus de sa memória
Traduzioni
Francese
chuchoter,
grommeler
Inglese
to talk in a low voice,
to moan,
to whisper
Spagnolo
cuchichear,
refunfuñar
Italiano
bisbigliare,
parlottare,
mugugnare
Tedesco
murmeln.
frongíre , vrb: fronzire,
frunciri,
frungiri,
frunzire,
frunziri Definizione
aprighizonare, atzirbisonare sa pedhe, unu bestimentu, unu frutu; fàere a pinnighedhas unu bestimentu po bellesa
Sinonimi e contrari
acarrongiai,
afrangillonai,
aggruncire,
aggrunciulire,
ammaugionai,
apigiare,
apistizonare,
arritzonire,
arruntzai,
atavellai,
granculai,
iscrafangiai
| ctr.
istirai
Modi di dire
csn:
frungiri is murrus = fàghere sinnale chi carchi cosa no piaghet; frunziri su fronti = inchizàresi
Frasi
frunzit su bruncu che lepirisposu ◊ at frungiu is murrus ◊ fiat una fémina bècia, cun sa faci frunzia ◊ seu che sa figu carigada: si sicat su tanaxi e totu si frunzit ◊ s'àcua in ora meda frunzit sa pedhi de is manus ◊ est tropu sa nuxi chi portat custa mata e ndi biu frungendisí
Etimo
ctl.
frunzir
Traduzioni
Francese
froisser,
rider
Inglese
to wrinckle (up)
Spagnolo
arrugar
Italiano
raggrinzire,
sgualcire
Tedesco
zerknittern.
frullanàre , vrb Definizione
messare fenu a frullana
Sinonimi e contrari
farciae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faucher le foin
Inglese
to scythe
Spagnolo
segar,
cortar el heno
Italiano
falciare il fièno
Tedesco
heuen.
frundhàre , vrb: frundhiare,
frundiai Definizione
tirare a passígia, iscúdere o imbolare a frundha; fuliare, betare a s'àliga
Sinonimi e contrari
arremilai,
frumbulare,
infrundulae
/
foliai,
frundhire,
iscavulai,
sciuliai 1
2.
duos bratzos che dha sunt istesiandhe e frundhiandhe a cara a inue fut
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lancer des pierres avec la fronde
Inglese
to sling
Spagnolo
hondear
Italiano
frombolare
Tedesco
schleudern.
frundhíre , vrb: frunnire Definizione
betare a una parte, atesu, a terra, lassare ccn. cosa chi no serbit prus; perdimentare sa cosa pigandhodha coment'e chi no costet nudha o siat de pagu importu; rfl. nau pruschetotu de fémina chentza cojuare, crocare chentza cricare contos po si giare a un'ómine, coment'e faendho pagu contu de issa etotu
Sinonimi e contrari
foliai,
frundhare,
irbotulae,
iscavulai,
sciuliai 1
/
isperdisciare,
perdimentare
| ctr.
allogae,
collire,
conchistare
Frasi
si aiat de intrare in chelu, dae su tronu sou beneitu tiat chircare de che frundhire a Deu! ◊ no l'ammito chi si frundhat su pane a su ladàmene, ca mi ammento s'apretu de su fàmene candho ischidare mi faghiat chito (A.Onano)
2.
sos pagos sodhos chi preulit los frundhit fatu de sos tzilleris! ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter
Inglese
to throw away
Spagnolo
echar
Italiano
buttare via
Tedesco
wegwerfen,
vergeuden.
frusài, frusàre , vrb: afrusae Definizione
pigare sa frusa, su fragu, s'arrancu; andhare aifatu de s'arrastu
Sinonimi e contrari
acarigai,
annajare,
annàsere,
arrancai 1,
arrastai,
fiagare,
isimare,
nuscai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flairer
Inglese
to smell
Spagnolo
olfatear
Italiano
fiutare,
annusare
Tedesco
riechen.
fruschiàre , vrb: afruschiare,
frusciare (fru-sci-a-re)
frussiai Definizione
bogare o fàere unu súrbiu, fàere sonu a súrbiu (a buca allomborandho is lavras, a pódhighes in buca, o cun calecuna aina de sonare)/ fruschiaresila = istare fruschiendhe unu pagu a ispàssiu
Sinonimi e contrari
ammuinai 1,
fruscidare,
frusiai,
frusitai,
moidare,
mojire,
múere,
muizare,
suai,
sulietai,
surbiai,
zumiai
Frasi
frúsciat su sede candho colat sa falche, messendhe ◊ fruschiandhe che craparzu betzu, Pirastredhu at mutiu su capu ◊ pride Porchedhu secabat sos negóssios fruschiandhesila e cantandhe
2.
sas ballas fruschiendhe in altu e bassu faghiant atapèndhesi fracassu (F.Dore)
Etimo
ltn.
fist(u)lare
Traduzioni
Francese
siffler,
grincer
Inglese
to creak,
to whistle
Spagnolo
silbar,
chiflar
Italiano
fischiare,
strìdere
Tedesco
pfeifen,
kreischen.
fruschinàre , vrb: afruscinai,
fruscinai,
fruscinare,
fruscinari Definizione
mòvere, foigare lestru lestru, passare a súrbiu, istare sèmpere faendho; fintzes piscare a frúschina, ifrichire a frúscina / èssere o istare frúschina frúschina = pistighinzosu, furighedhosu
Sinonimi e contrari
boltulare,
foigare,
frusiai,
iscabiare,
ischirchinare,
scemiai,
scoetai
/
trapassai
Frasi
si frúscinat coment'e un'anguidha ◊ un'àteru cuntipitzu li fit fruschinatu in conca ◊ canno mi apo intesu sa balla franca fruschinànnemi a costatzu mi ne so brutatu ◊ su bremi est fruscinendi in terra ◊ is tziringonis fruscinendi torrant sa badhi che una pingiada de terra farrosa ◊ frúscinat sa folla a dónnia corpu de bentu ◊ su cane frúschinat sa coa candho bidet su padronu
2.
a chie no andhaiat a marrare, e lu bidiant semper andhendhe gira gira a fruscinare, li naraiant "preitzosu" ◊ portat su coru fruscinau de su dolori
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se démener,
frétiller
Inglese
to fidget,
to wriggle
Spagnolo
agitarse
Italiano
dimenarsi,
guizzare
Tedesco
zappeln.
fruscidàre , vrb: fruscitare Definizione
istare a fruschiedhu
Sinonimi e contrari
afruschiare,
ammuinai 1,
frusiai,
frusitai,
moidare,
múere,
muizare,
sulietai,
sulitai,
surbiai,
zumiai
Frasi
apo intesu puzones fruscitendhe e mi so frimmu a los iscultare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
siffler
Inglese
to whistle
Spagnolo
silbar
Italiano
fischiare,
fischiettare
Tedesco
pfeifen.
frusiài , vrb: afrusiai,
frusiare,
frusinai,
frusuai Definizione
sonare o fàere moida coment'e a súrbiu, sonu forte de cosa movendho, friendho, orrostindho
Sinonimi e contrari
afruschiare,
ammuinai 1,
fruscidare,
frusitai,
infrusitai,
moidare,
mojire,
múere,
muizare,
sulietai,
sulitai,
sulvare,
surbiai,
zumiai
Frasi
at inténdiu un'arrisu frusiendidhi in is origas ◊ su guetu frúsiat comenti partit ◊ intendit su sànguini frusinendi in is memórias ◊ Assunta est abarrada un’ora manna batallendu: mi creis ca intendu ancora is origas frusuendu?!(M.L.Serpi)◊ is incuedhus de linna fertus a corpus de fusti frúsuant in s'àiri ◊ sa sartània de sa castàngia est in su fogu frusuendi
Etimo
itl
Traduzioni
Francese
siffler
Inglese
to buzz,
to whistle
Spagnolo
zumbar,
silbar
Italiano
ronzare,
sibilare
Tedesco
zischen.
frusíre , vrb Definizione
fàere a frúsia, una genia de sonu coment'e de bentu chi movet sa fògia de is matas
Sinonimi e contrari
frusiai*
Traduzioni
Francese
bruire
Inglese
to rustle
Spagnolo
susurrar,
runrunear
Italiano
stormire
Tedesco
rauschen.
frusitài , vrb Definizione
istare a frusitu
Sinonimi e contrari
afruschiare,
fruscidare,
frusiai,
muizare,
sulietai,
sulitai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
siffloter
Inglese
to whistle
Spagnolo
silbar
Italiano
fischiettare
Tedesco
vor sich hin pfeifen.
frussàre , vrb Definizione
àere a meda, nau de dinare
Frasi
lampu ca ndhe frussat de sodhu, cussu, est abberu! ◊ si no frussas dinari, segundhu su logu mancu intrare ti bi lassant!
Traduzioni
Francese
disposer de l'argent
Inglese
to have plenty of money
Spagnolo
tener dinero
Italiano
dispórre,
avére danari
Tedesco
viel Geld haben.
frustatzàre , vrb: afrustatzare Definizione
agiummai coment'e pigare a cropos, in su sensu de giare trummentu a foedhos, brigandho a unu
Sinonimi e contrari
isballai,
istrabatzare,
stravaciai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rudoyer,
réprimander
Inglese
to ill-treat
Spagnolo
echar una bronca
Italiano
strapazzare
Tedesco
strapazieren.
frutài , vrb: frutare,
frutuai,
frutuare Definizione
batire, bogare o giare frutu, nau de matas ma fintzes de àteras cosas chi cumènciant a giare una resa (es. animales)
Sinonimi e contrari
produire
Frasi
sa mata sentza de arréxinis non podit frutuai (A.Melis)◊ tenemu centu brebeis frutuendi
2.
sos dinaris postos in banca frútuant pagu a chie bi los ponet
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fructifier,
rapporter
Inglese
to bear fruit
Spagnolo
fructificar,
producir
Italiano
fruttare,
fruttificare
Tedesco
Früchte bringen,
fruktifizieren,
eintragen.
fughíre , vrb: fui,
fuire,
fuiri Definizione
andharesindhe currendho coment'e timendho ccn. cosa, istesiare impresse de unu perígulu e in calecunu logu signíficat fintzes solu cúrrere; essire de manos, nau de ccn. cosa chi si portat agguantada; nau de bestimentu, bènnere o arresurtare piticu comente unu creschet, cun su tempus / pps. fughitu; impr. futzassí!, fuassí!
Sinonimi e contrari
infrusai,
fúere
| ctr.
abarrai,
bènnere
Modi di dire
csn:
fuendhe, fuindhe = currindhe a tota fua; fughire a labore de pedes = fuire a tota fua; fuire dae mente = iscarèsciri; avb. fughivughi, fuivui = coment'e fuindhe, impresse meda, chentza tènnere tempus de nàrrere nudha; fughire dae pódhiches che abba currenne (nadu de carchi cosa o chistione)= che cosa chi no faghet a la muntènnere
Frasi
sa pitzinna fughendhe trambucat e rughet ◊ si est fughita che gatu agreste ◊ si as boza chi duret s'allegria, fúilas sas profertas de su bundhu! ◊ nd'istuponat a foras e si fuit a s'ispentimada ◊ po ti cojai tocat a ti nci fuiri de domu ◊ no mi che fuas: tantu ti agato su matessi! ◊ no ti fuast de acanta mia! ◊ fui, odheu, no ti rughet sa màchina colendhe! ◊ cussus si furint fuius cun su dinai de su babbu ◊ su sartu fiat totu unu fui fui de lèpuris e conillus ◊ si ch’est fughidu a innedha
2.
imbucheit a cadhu fuendhe e che la ponzeit in su tanchitu in paga ora ◊ chie at carchi sodhu si est fughindhe a labore de pedes ◊ su tempus passat a cadhu fuendhe
3.
comente fia ifustu, cussa cosa mi est fuida dae manos ◊ mi est fuidu dae mente e no ti apo nadu su chi ti depia nàrrere ◊ in mesu a cosa meda, un'irballu ti podet fuire
4.
si ti fuint, custas iscarpas, las lassas a sorre tua a si las finire ◊ sa bestimenta lis fuit a sos pisedhos creschindhe
Etimo
ltn.
fugire
Traduzioni
Francese
s'enfuir,
échapper
Inglese
to escape
Spagnolo
huir,
escapar,
evitar
Italiano
fuggire,
scappare,
sfuggire
Tedesco
fliehen,
entgleiten.
fugíre, fugíri , vrb: fuzire Definizione
andhare illascinandho, mòveresi o mòvere a tragu, nau mescamente de cosa chi no est firma, chi est in cosa o logu lisu; fintzes trantzire, istesiare apostadamente / fàiri su fugivugi = andhare o mòeresi a fuzidura, alliscinendi; fugire una cosa = tasire una cosa, lassàrela a tempus addainanti
Sinonimi e contrari
allescinai,
cadriare,
illascinare,
illiscigare,
iscadriare,
iscafuzire,
istrissinare,
lascinare,
lassingiare,
lissiniri,
sfugiri
/
istregire
Frasi
at fuzidu e si at fatu male ◊ so fuzidu in s'astrau ◊ faghindhe s'isterzu mi ch'est fuzidu su piatu dae manos ◊ at fugiu e ist orrutu puru
2.
o is de Cortigedha nci fugint sa diga a una parti, o cinono nci fugint s'erriu prus adhai!
Etimo
itl.
(s)fuggire
Traduzioni
Francese
glisser
Inglese
to slide
Spagnolo
resbalar,
deslizar
Italiano
scivolare
Tedesco
gleiten.
fulminài , vrb: fulminare,
furminare Definizione
betare fúlmines, lampos, fèrrere a fúlmine, abbasciare arrajos; bochíere comente faet su lampu in tempus de unu sinnu; foedhandho de lampadinas, abbruxare, segare su filighedhu chi s'inchendhet candho passat sa currente, ispaciare, no allúere prus
Sinonimi e contrari
bochire
Frasi
lampos e tronos fúlminat s'aera
2.
mi fúlminet su chelu si mai l'apo connotu cust'ómine chi nades!
3.
no che at lughe ca s'est furminada sa lampadina
Traduzioni
Francese
foudroyer
Inglese
to strike with lightening
Spagnolo
fulminare,
fundirse
Italiano
fulminare,
folgorare
Tedesco
blitzen,
auf der Stelle töten,
durchbrennen.
fumài , vrb: fumare Definizione
bogare o fàere fumu, essire fumu; àere su vítziu de fumare
Sinonimi e contrari
fumiai,
pipai
Frasi
custu fogu petzi est fumendhe: no bi cheret tènnere ◊ sa terra arada a friscu in die de sole fumat
2.
fumendhe ti as brujadu sos primmones ◊ chi fumet, chi fumet: sa cannedha de s'anca chi si fumet!◊ si aia sighiu a fumare non fia istadu inoghe!
Etimo
ltn.
fumare
Traduzioni
Francese
fumer
Inglese
to smoke
Spagnolo
fumar
Italiano
fumare
Tedesco
rauchen.