documentatziòne , nf Definizione is paperis po documentos, is documentos Frasi devet andhare a sa comuna pro che giúghere sa documentatzione.
documéntu dochiméntu
dòda , nf: dode,
dora Definizione
is benes o trastos chi unu, mescamente sa fémina, tenet candho si cójuat; bene, interessu, cosa chi unu tenet
Sinonimi e contrari
préciu
/
cdh. dota
Modi di dire
csn:
fai sa dora a sa filla = fàghereli su netzessàriu, sos trastes pro si cojare; cantu est sa doda? = custa cosa cantu costat?, a cantu la sezis bendhindhe?
2.
onestade, tribàgliu e fratellàntzia pro lograre cunfortu sunt sas dodas ◊ ti at dadu in dode làgrimas, lutu, fàmine, orfania e marasu
Cognomi e Proverbi
prb:
bellesa est mesu doda ◊ sa bona fama est una bona doda
Etimo
itl.
dota
Traduzioni
Francese
dot
Inglese
dowry
Spagnolo
dote
Italiano
dòte
Tedesco
Mitgift,
Gabe.
doddorèdha , nf Definizione unu de is tantos númenes de sa natura de s'ómine Sinonimi e contrari cozona, doddoredha, dòrrola, minca, pichiriola, pillica, pigliona, pisseta, pitzota Terminologia scientifica crn.
dòe , bvrb Definizione boghe de su verbu dare, sa prima sing. de s'ind. pres. = dao, dongu, dòngiu.
doènna , nf, nm: duena,
duenda,
duendu,
duengu,
duèngia,
duenna Definizione
un'èssere de sa fantasia, pentzau a bortas coment'e malu, a bortas coment'e bonu; fintzes pantuma, persona làngia meda
Sinonimi e contrari
dinghellu,
fogliete,
mascatzu,
matzamurredhu,
mauredhu,
surtora
/
fada
Frasi
Castedhu de Susu est acabbau a logu de cogas e duendas ◊ is umbras si avolotant coment'e duendas malas ◊ mannai cantat che doenna ◊ no agatant sa zanna pro intrare e pregant sos duengos a lis dare azudu ◊ innòi no nci at fantàsimas e mancu duendas ◊ duenna malarita, tui mi bollis bociri!
2.
mi ndhe at furau su sentidu una duenda…
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
gnome,
lutin
Inglese
gnome,
elf,
devil
Spagnolo
gnomo,
duende
Italiano
gnòmo,
follétto,
diàvolo
Tedesco
Kobold.
dófidu , pps, nm: dólfidu, dórfiu, dórfitu Definizione de dòlere; cosa dolorosa, dolore Sinonimi e contrari dólidu, dórtziu, dóssiu, incréschidu Frasi ma mi est dófidu, mih, cussu corpu! ◊ a tie no ti at dófidu nudha de totu cussu dannu? ◊ li fint dórfitos sos chervedhos 2. aiat galu in ojos s'assuconu e in laras su rànchidu de su dófidu.
dòga dòa
dòga 1 , nf Sinonimi e contrari brunchile, cabitza, cavessa, crabistu, dogale, murrare Frasi a sos cadhos si ponet sa doga Etimo srd.
dogadórju , nm Definizione logu inue si pòdere apartare, istare in aprigu, cuare Sinonimi e contrari acucadolzu, costoidorzu, cuadorzu, remunidorzu Frasi ant acatau sas béstias in dogadorjos tuposos e conchedhas suta de sas rocas Etimo srd.
dogàle , nm: ducale,
dugale,
dugali Definizione
lobu de fune chi si ponet a su tzugu de is animales po dhos pigare; su lobu de sa fune de impicare; pagamentu grae; àteru? / pònniri a ccn. su dugali in su tzugu = leàrelu a fune, zúgherelu a cumandhu, leàrelu a bula
Sinonimi e contrari
brunchile,
cabitza,
cannoitu,
cavessa,
crabistu,
doga 1,
murrabi
/
pagamenta
Frasi
cadhu furianu, ducale cursu!
2.
su dugali est preparadu chi ti potzas impicari! ◊ li ant aparitzadu sa furca cun su dugale pro l'impicare
3.
una luche tesset prendhas chi ispóssiant e crompit milli dugales
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
licou
Inglese
halter
Spagnolo
dogal
Italiano
capèstro
Tedesco
Strick,
Strang.
dogàna , nf: dugana Definizione
ufíciu, servítziu de controllu e postu de làcana in passada inter un’istadu e s’àteru, in essia e in intrada (e deasi fintzes in portos e aeroportos), inue si controllat su tràficu de cosas e de gente; fintzes dàtziu po che bogare o intrare cosa a bèndhere
Sinonimi e contrari
cdh. duana
Frasi
s'incàrrigu in s'ofíssiu de sa dogana no dhi pragiat ◊ su casu fatitadu si mi cumpudat sa dogana est fàtzile chi mi lu secuestrent ◊ in s’Europa unida frontieras e dogana mai prus!
Etimo
ctl.
duana
Traduzioni
Francese
douane
Inglese
customs
Spagnolo
aduana
Italiano
dogana
Tedesco
Zollamt,
Zollstelle.
doganiéri , nm Definizione uficiale, guàrdia de una dogana Frasi a cudhos sos doganieris lis ant compidadu sos bagallos.
dogàre , vrb Definizione
fàere sa doa; apartare o tròchere a una bandha, apartàresi in su sensu de essire a bandhidare; bogare, leare de dossu cosa bestia
Sinonimi e contrari
addoae
/
bogare,
essire,
frànghere
/
caciare
2.
dògadi a intro de su pinnetu! ◊ oh raju, custas bacas sàrtiant su muru e benint chin nois: a ube nos dogamus?! ◊ mi dia cherrer dogare allargu, ma comente l'apo a pòdere fàchere?! ◊ candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ dogachela, cussa cosa, ca no mi serbit!
3.
a su puntu chi semus, abbarrare in domo o a mi dogare est su matessi: sa zustíssia mi chircat
4.
s'ischitzinavat pro si che dogare su nive dae supra ◊ si at dogau sa tzinta ◊ sa poesia ti ndhe dogat sa pena dae su coro ◊ sa dotrina de ogn'idea mala doganne ch'est s'acisu a sos beranos! (P.Pittalis)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre la fuite
Inglese
to sidestep,
to go into hiding
Spagnolo
apartarse,
huir,
eliminar
Italiano
scansarsi,
darsi alla latitanza,
eliminare
Tedesco
ausweichen,
flüchtig werden.
dogàu , pps, agt Definizione de dogare; nau de ccn., chi est essiu a bandhidare Sinonimi e contrari foressidu Frasi sas frusiadas de su bentu iscudiant airadas a costas de sa ladina ube fit dogau 2. addenote e addedie che ómine dogau isto pessandhe ◊ fit dogau dae una paja de annos ma mancu isse ischiat proite si fit fatu bandhiu ◊ fit zente dogada sa chi trabicabat inibe.
dóghi dòagi
doghidafàtu! , iscl Definizione genia de frastimu: sa mama chi dh'at fatu! Sinonimi e contrari cavunnàsciu! Etimo srd.
dógi dòagi
dògia , nf, nm: doza, dozu Definizione genia de dolore forte / èssere a dozos = a dolores Sinonimi e contrari dólima, dolore Frasi intendhiat dozas a sa cossa, a ube l'aiat aggarradu un'àbbile ◊ como comintzant sas dozas de sa betzesa! ◊ sos ocros sunt gàrrigos de doza chi nche ghissat a foras Terminologia scientifica mld Etimo ltn. dolium.