abbultzonàdu , pps, agt Definizione
de abbultzonare; chi est totu abbugnau
Sinonimi e contrari
acrocongiolau,
becosu,
bumburonau
Traduzioni
Francese
plein de bosses
Inglese
bumpy
Spagnolo
lleno de chichones
Italiano
bernoccoluto
Tedesco
voller Beulen.
aggrillàu , agt Definizione
nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca
Sinonimi e contrari
acascabellau,
dengosu,
schinitzosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui est plein de lubies
Inglese
to be full of whims
Spagnolo
soliviantado
Italiano
che ha grilli per la tèsta
Tedesco
wer Grillen im Kopf hat.
allíntzu , agt Definizione
nau de ccn., chi est o istat ibertandho o disigiandho calecuna cosa de àtere, chi si faet is contos coment'e de dha tènnere in manu
Sinonimi e contrari
apedhiosu
Frasi
fit allintzu ispetendhe a l'azuare ma b'est abbarradu male candho at bidu chi mi ndhe so andhadu! ◊ est allintzu ca li dao custa cosa,ma si fadhit! ◊ allintzu, tue, ca nachi ti pagaiant, ma mi paret chi depes ispetare ancora! ◊ allintzu, deo, ca nachi bi la faghia in duas oras: bàtoro bi ndh'apo postu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein d'espoir
Inglese
hopeful
Spagnolo
esperanzado
Italiano
speranzóso
Tedesco
hoffnungsvoll.
asserilàu , pps, agt: assirilau Definizione
de asserilare; chi est làngiu meda, nau de porcu chi giughet gremes
Sinonimi e contrari
lagnu,
marriu
Traduzioni
Francese
infesté de vers,
plein de vers
Inglese
wormy animal
Spagnolo
animal verminoso
Italiano
animale verminóso
Tedesco
Tier voller Würmer.
capedhàda , nf Definizione
saludu fatu cun su capedhu; cropu giau a capedhu, briga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand coup de chapeau,
chapeau plein
Inglese
clanger
Spagnolo
sombrerazo
Italiano
scappellata,
cappellata
Tedesco
Hutabnehmen.
chíbbalu, chíbbaru , agt: chíbberu Definizione
dhu narant pruschetotu de animales candho funt tzatzaos, prenos, e de produtos de sa terra candho essint bellos prenos, e de cosas ufradas; nau de gente, candho unu si credet unu pagu tropu o est ufrau (nau de sa natura de su mascu = arreta)
Sinonimi e contrari
imbénnidu,
introtzu,
intrusciadu,
pienu,
zibbu
/
càdriu,
crípinu,
crispu,
intreu,
téteru,
ufradu
| ctr.
acalamau,
lentu,
lenu
Modi di dire
csn:
fiadu chíbberu = animali sanu, bellu e grassu; zúghere sa fune in chíbberu = zúghere sa fune tirada, crispa; èssere chíbberu (nadu de unu pro comente faghet) = èssere intreu, crèresi tropu, èssere ammurrionadu
Frasi
zughiat sas titas chíbberas ca fit una die chena allatare ◊ tiu Antiogu fit cun ojos de braja a petus chíbberu ◊ giughet un'anca chíbbera, ofiada chi paret chi bi l'apant sulada ◊ s'ispiga chi siat bella e chíbbera e dogni ranu peset mesa líbbera!
2.
s'abba calat chíbbera e su bentu che la fuetat atesu ◊ chilco a passu chíbberu in caminu peràulas chi mi abberzant in giaru como e cras puru de sas pedras su faedhu…(G.Fiori)
3.
già sezis pagu chíbberu, oe: ite azis irmurzadu, canna de rú?! ◊ zughes sas piberistas longas e chíbberas che tudha de porcu
Etimo
ltn.
gibber, -era, -erum
Traduzioni
Francese
turgescent,
prospère,
bouffi d'orgueil,
plein de morgue
Inglese
turgid,
prosperous
Spagnolo
túrgido,
próspero,
orgulloso,
arrogante
Italiano
tùrgido,
prosperóso,
trónfio
Tedesco
prall,
blühend,
aufgeblasen.
cólimu , agt: cólumu,
cúlumu Definizione
chi est a oros, prenu prenu, nau de istrègios o misuras; cosa a meda / avb. a cólimu = a oros, prenu prenu de no bi càbere àteru: nadu de mesura podet èssere prena a cucurru (diferente de a oros, a rasu)
Sinonimi e contrari
acucuradu,
pienu
/
muntone
Frasi
a sos proite dubbiosa isetat una risposta cóluma de sustàntzia ◊ su mundhu est cólumu de peleas
2.
sas lúscias las ant pienadas a cólumu ◊ su trenu passat sempre a cólumu de zente ◊ s'arveghe zughet sas titas a cólumu de late
3.
sufrit unu cúlumu ispaventosu de males
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
plein
Inglese
full
Spagnolo
colmo
Italiano
cólmo
Tedesco
voll.
coràle, coràli , agt, nm: coriale Definizione
de su coro; nau de ccn., de coro, chi adduit luego, chi si ammostat de bona volontade, chi est de coro bonu
Sinonimi e contrari
amistantziosu,
coràbbili,
costrintu
/
abbideau,
bolenterosu
/
carrale
Modi di dire
csn:
frades coriales = frades de totuna mama e de totunu babbu; nebode c. = fizu de fizu o de fiza; connoschente, amigu, nemigu c. = chi istimat o chi ódiat forte
Frasi
tzegos, tzopos e tulidos, fertos de guta corale ◊ rejones no mi contes a revessu si est beru chi m'istimas coriale (A.Dettori)◊ retzi un'istrinta de manu, ca ti la mandho forte e coriale! ◊ no ses istétiu bonu a mandai unu saludu a s'amigu corali! ◊ est prangendu e su prantu est corali!
2.
custu pisedhu za est coriale a su cumandhu, mih: bastat de bi lu nàrrere chi andhat deretu! ◊ in su tribàgliu est forte, coriale, no tzedit mai pro istrachidúdine ◊ mancu lu présies a ti fàghere custu piaghere: tantu za l'agatas gai, coriale coriale!…
3.
l'ant piantu e atitadu che corales
Etimo
itl.
corale
Traduzioni
Francese
cardiaque,
cordial,
affectueux,
plein de bonne volonté
Inglese
cardia,
cordial
Spagnolo
cardiaco,
cordial,
dócil
Italiano
cardìaco,
cordiale,
affettüóso,
volenteróso,
dòcile
Tedesco
Herz…,
liebenswürdig,
willig.
fundhuluzósu , agt Definizione
chi giughet o faet fundhurúgiu meda
Sinonimi e contrari
fundarillosu
/
ttrs. fundharitzosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein de lie
Inglese
full of dregs
Spagnolo
borroso,
turbio
Italiano
feccióso
Tedesco
hefig.
iscucuài , vrb: iscucurai,
iscucurare,
iscucurrare,
scucurai Definizione
trantzire su cúcuru de calecuna cosa, pigare e bogare su cucurru, su chi in s'istrégiu dhu'est in prus de is oros, betare sa cosa de un'istrégiu a imbuidadura; foedhandho de is boes, iscapiare de su carru; nau de is pódhighes (de is peis), isconcare, atumbare a forte sa conca a manera de che segare carre coment'e a iscovecadura; rfl. brinchidare a cúcuru ficadu, conca a bàsciu, e fintzes pèrdere is pilos de conca / lassare a ccn. che truncu iscucuradu = firmai chentza dhi fai narri su chi fut nendi
Sinonimi e contrari
ilgavantare,
illichidare,
ismesujare,
issucurare,
sciusciai
/
igiúgnere
| ctr.
acucuai
Frasi
li prenat sas bussacas de pisellu iscucuranne unu mesu muntone ◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che ndhe iscucurrare, de sa gàrriga ◊ faghimus carchi cosa pro che iscucurrare su malumore
2.
istringhia sas dentes pro no piànghere candho mi iscucuraia sos pódhighes, andhendhe a pes nudos ◊ currimis a s'iscurtza cun sos pódhighes totu iscucurados
3.
si nc'est iscucuau in funtana ◊ issu fut imbecendi e iscucuendisí
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire écouler le trop plein,
vider
Inglese
to fill,
to take over flowing off
Spagnolo
desmochar,
descolmar
Italiano
scolmare
Tedesco
abstreichen.
isperansciàdu , agt Definizione
chi tenet bonu ibertu, chi istat isperandho, ibertandho
Sinonimi e contrari
afideadu,
isperanciosu
| ctr.
disisperadu
Frasi
sos preitiosos si mustrant chensciosos cun totu, iperansciados e moltos de fàmine
Traduzioni
Francese
plein d'espoir
Inglese
hopeful
Spagnolo
esperanzado
Italiano
speranzóso
Tedesco
hoffnungsvoll.
mesumésu , avb Definizione
in mesu giustu giustu
Sinonimi e contrari
perraberra
Frasi
si est fadhidu mesumesu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
en plein
Inglese
completely
Spagnolo
de lleno
Italiano
in pièno
Tedesco
mitten.
piénu , pps, agt, nm: plenu,
prenu Definizione
de pienare e de plèniri, cun totu is matessi significaos; chi aintru no dhue at logu ca est totu ocupau, chi no dhue cabet àteru (ma a bortas nau fintzes in su sensu de meda, es. cussu móbbile est prenu de brúere, fróbbilu!; est su logu prenu de musca, sa linna betza prena de frommiga)
Sinonimi e contrari
cenu,
prenadu
/
cólimu
/
afiancu,
atatu,
mascadu,
satzau
/
càrrigu,
frunidu,
prignu,
semenadu
| ctr.
líchidu 1,
sbuidu,
tufudu
Modi di dire
csn:
p. a ponte a ponte (nadu de isterzu)= a cucurru, a meda, a istibbu, a issacu; prenu che ou (nadu de isterzu o de chie at manigadu)= prenu ’eretu, de no càbere prus nudha; terra prena a trigu, a órgiu, a fà, o àteru = chi bi ant semenadu trigu, orzu, fae, o àteru; plenu de doloris = chi est totu dólimas, chi li dolet in totu sa carena; prenu de chentu e unu male = malu meda (nadu de ccn.); fàghere su prenu = prenare deunudotu; leare, iscúdere a punzu prenu = cun su punzu afissu o serradu; su pienu de sa Luna = candho sa Luna est tundha tundha, si bidet totu intrea; leare in prenu (iscudindhe) = fèrrere bene, de fàghere totu s'efetu
Frasi
amus prenu s'ortu a fae ◊ cuss'isterzu l'apo prenu deo ◊ ndhe apo prenu su logu, at prenu sa broca ◊ sa piata s'ibboideit coment'etotu si fit piena ◊ de custas lendhas ndhe ant prenu su logu
2.
sa die fit piena a ponte a ponte de càntigos, ballos, brincos, giogos e risos ◊ fit pienu de dépidos cun sa butega ◊ portat is manus prenas de ungas mannas ◊ su monte nostru fit prenu de onzi linna ◊ apu agatau cust'ampudha prena: is atras funt buidas ◊ sa note fit galu tépia e prena de istedhos
3.
fit arendhe e at lassadu s'aradu intro de su sulcu, in su pienu ◊ in su prenu no bi depet colare bestiàmine ca faghet dannu ◊ cussus animalis faint dannu in is terras prenas a trigu!
4.
cussos sunt tirriosos e prenos de pretesas ◊ fit unu trighínnia bellu, prenu, primariu, cumpridu ◊ fostei est sempri impressiu, sempri prenu de cosa de fai… (A.Garau)
Cognomi e Proverbi
prb:
sa brenti prena non creit a sa sbúida
Etimo
ltn.
plenus
Traduzioni
Francese
plein,
rempli,
encombré
Inglese
full,
hight,
filled
Spagnolo
lleno,
colmado,
repleto
Italiano
pièno,
cólmo,
sàturo,
brulicante,
infestato
Tedesco
voll,
erfüllt.
pinghinósu , agt Definizione
chi est totu brutu, mescamente brutu de ógiu o pingu, totu a marcos de ógiu
Sinonimi e contrari
brutu,
losingiosu,
untinadu,
untinosu
Frasi
sa giustíscia t'incantet, pinghinosa, mandrona, maca e bruta!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein de taches
Inglese
greasy
Spagnolo
salpicado de aceite
Italiano
frittellóso
Tedesco
fleckig.
podhinósu , agt Definizione
nau de farra, chi portat pódhine meda; chi est intzitziedhau
Sinonimi e contrari
fodhinosu
/
mascarosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein de son
Inglese
branny
Spagnolo
con mucho salvado
Italiano
cruscóso
Tedesco
kleiig.
poxilósu , agt: pulicosu,
puligiosu,
puligosu,
pulixosu Definizione
chi portat púlighe, chi est càrrigu prenu de púlighe
Sinonimi e contrari
cdh. puliciosu
Cognomi e Proverbi
prb:
cini si corcat cun calledhu si ndi pesat puligiosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein de puces
Inglese
flea ridden
Spagnolo
pulgoso
Italiano
pulcióso
Tedesco
flöhig.
spessiàu , agt: ispetziadu,
spetziau 1 Definizione
nau de ccn., chi est de bona ispétzia, chi ndhe tenet gana, chi in su fàere est abbistu e lestru, chi no istat duiddui, chi tenet prontesa e trassas puru; chi foedhat a boghe arta e lestru; fintzes macóciu, unu pagu macu
Sinonimi e contrari
abbilidadosu,
capaci,
disgagiadu,
gafe,
lestru,
prontu
/
macóciu
Frasi
cussu piciochedhu po istudiai est spetziau: si aconcat a su líbburu chi fait prexeri! ◊ spetziadedhus!… de a mengianu dhis bandat su semidanu! (G.Cadeddu)◊ cussu piciocu est spetziau po trabballai
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein d'aisance
Inglese
natural
Spagnolo
desenvuelto,
espabilado
Italiano
spigliato
Tedesco
unbefangen.
spiscinètu , agt Definizione
foedhandho de piciochedhu, chi est abbistu, pibirudu, chi foedhat chentza bregúngia
Sinonimi e contrari
allutinedhu,
ispabillu
Frasi
ma càstia custus piciochedhus de oi a spiscinetus chi funt: a is tempus mius fustis drommius! ◊ spiscinetu, totu afródhiu e conca modhi est, cussu!
Traduzioni
Francese
plein de vivacité
Inglese
lively
Spagnolo
avispado
Italiano
vispo
Tedesco
munter.