idalài, idalàri , vrb: irdalai,
isdalare,
sdalai Definizione
segare o ispuntare s’ala, is alas, fèrrere a s’ala; nau de gente, immarrire meda, pònnere o tènnere unu dolore chi no lassat camminare o trebballare
Sinonimi e contrari
iderrigari,
isalare
2.
s'àbbile fit débbile e totu isdalada ◊ soi totu irdalada, soi morendumí!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rogner les ailes
Inglese
to clip (wings)
Spagnolo
cortar las alas
Italiano
tarpare le ali
Tedesco
beschneiden.
iddoàre , vrb: ildoare,
irdoare,
irdogare,
isdoare,
sdogai Definizione
essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru
Sinonimi e contrari
cherpai,
ildeossare,
isdegorare,
isteressare
Frasi
mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu!
2.
sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever les douves,
démolir,
écraser
Inglese
to smash,
to unstave
Spagnolo
quitar las duelas,
romper,
destrozar
Italiano
sdogare,
sfracellare,
sfasciare
Tedesco
die Dauben entfernen von,
zertrümmern,
zerbrechen.
illutonàre , vrb Definizione
essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba)
Sinonimi e contrari
iscrocare 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se luxer les hanches
Inglese
to dislocate one's hips
Spagnolo
dislocar las caderas
Italiano
lussare le anche
Tedesco
sich die Hüften verrenken.
incadhàre , vrb Definizione
pònnere a cuadhissedha, pònnere una cosa in pitzu de s'àtera, mescamente nau de is cambas, de is nérbios
Sinonimi e contrari
incadhigare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
croiser,
amonceler
Inglese
to overlap,
to cross one's legs
Spagnolo
sobreponer,
cruzar las piernas
Italiano
accavallare
Tedesco
übereinanderlegen,
sich zerren.
incerài , vrb: incherare,
intzerare Definizione
pònnere sa chera, su pighe; essire in colore de chera, cambiare colore, nau de unu chi si assicat e mescamente de su laore e de is erbas chi, comente cumènciant a sicare, càmbiant colore e cumprint su granu
Sinonimi e contrari
illughidare,
inceratzae,
ingroghie,
isarbolire,
iscarugire,
istramudire,
scarafaciari,
scinisai
Frasi
su sabbateri at incerau s'ispagu
2.
su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ sa punta de su nasu, de incerada comenti fuat sempri, s'inniedhigàt ca manna dhi fut imbucada sa timoria ◊ toca, tontoni, gei coitas a incerai: cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cirer,
rendre blond,
blondir,
pâlir
Inglese
to wax,
to make fair,
to turn pale
Spagnolo
encerar,
ponerse doradas las mieses
Italiano
incerare,
imbiondire,
impallidire
Tedesco
wachsen,
gelb werden,
erbleichen.
ingurtidórgiu , nm: ingurtidorju,
ingurtidroxu,
ungutidroxu,
ingurtitorju Definizione
sa canna de su gúturu inue passat su chi si papat o bufat de buca a s'istògomo; gruta manna, buidu mannu chi che calat a fundhu in is orrocas
Sinonimi e contrari
aghentolu,
bilguzu,
gaigastolu,
gorguzu,
ingollidosu,
ingrastolu,
ingullidorzu,
ugrullu,
valgastolu
/
alguena,
garguena
/
gorovoju,
imberghidorju,
impercadorzu
Terminologia scientifica
crn, slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
œsophage,
gouffre
Inglese
esophagus,
pothole
Spagnolo
esófago,
donde afluyen las aguas
Italiano
esòfago,
inghiottitóio
Tedesco
Speiseröhre,
Schlund.
insuài , vrb: insuare Definizione
nau de is animales fémina, èssere o bènnere in more; nau de gente, pesare burdellu, pònnere avolotu
Sinonimi e contrari
assuae,
impurdedhiri,
ingrilliri,
seguzare
2.
tocat a passai sa boxi e a insuai su logu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
exciter
Inglese
to excite
Spagnolo
excitarse las hembras,
alborotar
Italiano
eccitare
Tedesco
erregen.
intechíre , vrb: integhie,
integhire,
intichire Definizione
seberare o fàere sa tega, nau de alegúmenes; nau de lana, trastes, pònnere su bobboi papalana; nau de animale fémina, essire próssima
Sinonimi e contrari
addegare
Frasi
sa fae est integhindhe ◊ su pisurtzis no at galu intechiu ◊ custu tempus at integhiu su pisu
3.
s'ebba at integhidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pousser les cosses (des légumineuses)
Inglese
to pod
Spagnolo
poner las vainas las legumbres
Italiano
méttere i baccèlli (détto delle leguminóse)
Tedesco
Hülsen ansetzen.
irgangàre , vrb: isgangare,
sgangai Definizione
segare is cannas de su gúturu o gannighinas; segare is tuledhas, genia de néulas a parte de aintru in su gúturu; segare, bogare is gangas a su pische
Sinonimi e contrari
iggannai,
ispajolare,
ispobiai,
ispojai,
sgraguenai
Frasi
aiat irgangatu una erveche e l'aiat cota a budhitu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
égorger,
opérer des amygdales
Inglese
to slit s. o.'s throat,
to cut tonsils
Spagnolo
degollar,
quitar las amígdalas
Italiano
sgozzare,
tagliare le tonsille
Tedesco
die Kehle durchschneiden,
die Mandeln entfernen.
irragàre , vrb Definizione
bogare sas ragas, is cratzones de orroda de su costumu de s'ómine; bogare sa castàngia de su scriscioni (o primu corgiolu)
Sinonimi e contrari
irraghilare,
isbragare,
isbragugliare
/
ischissonare,
iscocotare,
iscucudhare
2.
sa castanza s'irragat in campu ◊ sa castanza s'irragat e ndh'essit desesi candho est bene lómpida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever la bogue
Inglese
to husk
Spagnolo
sacar las castañas del erizo
Italiano
diricciare
Tedesco
schälen.
isalàre , vrb Definizione
segare o ispuntare is alas, fèrrere a s'ala; foedhandho de matas o de cresuras, segare de is partes de fora
Sinonimi e contrari
idalai
| ctr.
indalire
/
iscirrare
2.
soe che puzone isaladu ◊ cussu puzone no leat bolu ca est isaladu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rogner les ailes
Inglese
to clip
Spagnolo
cortar las alas
Italiano
tarpare le ali
Tedesco
beschneiden.
iscaltulàre , vrb: iscartulare Definizione
fresare su pane, segare e istacare is duos pígios de su pane de fresa; passare s'ispola in s'iscàltula
Sinonimi e contrari
fresai
Frasi
si su pane no est bene pesadu no iscàltulat bene
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
effeuiller
Inglese
to leaf through
Spagnolo
separar las dos hojas del pan
Italiano
sfogliare,
staccare le sfòglie
Tedesco
entblättern.
ischissonàre , vrb: iscrissonare,
scriscionai Definizione
bogare sa raga (ischissone) a sa castàngia, bogare sa castàngia de su corgiolu ispinosu
Sinonimi e contrari
irragare,
iscocotare,
iscucudhare
Frasi
mi pogno a iscrissonare castagna a manos límpias! ◊ est ischissonanno e bodhinno castagna
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enlever la bogue
Inglese
to husk
Spagnolo
quitar el erizo de las castañas,
escabuchar
Italiano
diricciare
Tedesco
Eßkastanien schälen.
iscussàre , vrb: scusciai Definizione
giare annestru, fàere abbituare a calecuna cosa, giare istrutzione
Sinonimi e contrari
annestrare,
domai
Traduzioni
Francese
enseigner les premiers rudiments,
dégrossir
Inglese
to brake in,
to rough-hew
Spagnolo
dar las primeras nociones
Italiano
scozzonare,
dirozzare
Tedesco
abschleifen,
verfeinern.
ispitighedhàre , vrb Definizione
fàere una segada a sa castàngia po no isciopare orrostindhodha: agiummai coment'e innasedhare (ma no importat inue est fata sa segada)
Sinonimi e contrari
ispitare,
ispitudhare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
inciser les châtaignes
Inglese
to slit
Spagnolo
hacer una incisión en la cáscara de las castañas
Italiano
castrare le castagne
Tedesco
die Kastanien einschneiden.
istecàre , vrb: istegare,
stegae Definizione
arregòllere, istacare sa tega sicada o sicandho de sa canna de sa fae, de su cannàile de su pisu, de su prisuche / istecare fàulas = contai fàulas
Sinonimi e contrari
iscoinai
2.
no credetas chi siepo contanne fàulas, ca geo no n'isteco mai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écosser
Inglese
to shell
Spagnolo
recoger las vainas de las legumbres
Italiano
sbaccellare
Tedesco
aushülsen.
las , prn: dhas* Definizione
prn. pl. fémina po personas e cosas: impreau sèmpere a cumplementu ogetu, andhat bene iscritu abandha de su vrb. si si narat innanti, e totu a unu cun su vrb. (e fintzes cun calecunu àteru elementu, mescamente avb.)
Frasi
duas melighedhas d'oro las bido e no las toco! ◊ tantu sas fainas za mi las faghes tue!…◊ custas cosas faghídelas bois! ◊ custas iscarpas leachelas!
Traduzioni
Francese
les
Inglese
them
Spagnolo
las
Italiano
le (prn.)
Tedesco
sie.
lías , prn Definizione
bi + las / che lias = bi che las, si nci dhas
Frasi
pro li fàchere corazu, ant cumintzau a che lias bestire a sa mandra, sas anzones mesulanas chi l'ant dau ◊ sas iscarpas lias fachet pònnere in s'oru de sa zanna
Traduzioni
Francese
les-lui
Inglese
it to them
Spagnolo
se las
Italiano
gliéle
Tedesco
sie,
ihm (ihr,
ihnen).
mógiu , nm, nf: moja,
moju,
moi,
mou,
moxu Definizione
istrégiu de ortigu a fundhu tundhu e costaos artos po pònnere abba, sale, po múrghere; mannu meda, a pònnere abe; mesura de istrégiu: 45 litros, de terrenos, 0,40 de étaru; tumborru de ortigu, serrau a una parte cun pedhe de cane cun duas trícias de pilu de giua de cuadhu postas a grughe, una aintru de s'àtera a sa parte de fora, cun d-un'agu punta a istúturu in mesu de dónnia trícia / min. moighedhu (a/c.: nr. "mói", ma su pl. "mòis", sa var. mou faet su pl. moos), mogiolu (istugighedhu a pònnere sale)
Sinonimi e contrari
abialzu,
bugnu,
caidhu,
casa,
moissu,
moitedhu,
tulu
/
murghijola
Modi di dire
csn:
moju apunt'a ghetare = acanta a iscussurai (nau de ccn., èssere che m. apunt'a ghetare = chíbberu, chi si creit meda); pròere o betare abba a mojos = a dellúbbiu; papai dexi mois de sali = campare meda; nci essit in coranta mois = narat cosas ispropositadas, ch'essit costa costa, pala pala, ch'essit in costas de pinnetu; fàghere sa conca che moju a unu = dàreli ifadu a fortza de faedhare meda, de li chircare chistiones e contos
Frasi
cussu tenet mojos e faghet mele meda
2.
sete mojas de farina, sete mojas de pabassa ◊ s'olia de macinai dha mesurant a mou
3.
est proghendhe, ghetandhe s'abba a mojos ◊ gei dhu scis ca seu cosa de pagu fidai: chi mi benint is cincu minutus nci essu in coranta mois! ◊ no nci at a papai dexi mois de sali! ◊ càlladi mudu, chi mi che ses faghindhe sa conca che moju! ◊ immó no nci dha tireis in centu mois, lassai is chistionis!
Cognomi e Proverbi
smb:
Moi, Mou, Moy
Terminologia scientifica
stz, mds, sjl
Etimo
ltn.
modius
Traduzioni
Francese
boisseau,
ruche
Inglese
modius,
apiary
Spagnolo
moyo,
recipiente para las medidas de capacidad,
un tercio de una hectárea
Italiano
mòggio,
alveare
Tedesco
Scheffel,
Bienenstock.
nesíre , vrb: niscire,
nisire,
nisiri,
nissire Definizione
sonare su nare, su nasu, innisire su mucu
Sinonimi e contrari
inniscire,
ischisciare,
ischiscire,
mucai,
sinire
Frasi
nesíresi su nasu ◊ sos mucadoredhos sunt fatos pro nisire ◊ nísidi su mucu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se moucher
Inglese
to blow one's nose
Spagnolo
sonarse,
limpiarse las narices
Italiano
soffiarsi il naso
Tedesco
sich schneuzen,
sich die Nase putzen.