Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

idalài, idalàri , vrb: irdalai, isdalare, sdalai Definitzione segare o ispuntare s’ala, is alas, fèrrere a s’ala; nau de gente, immarrire meda, pònnere o tènnere unu dolore chi no lassat camminare o trebballare Sinònimos e contràrios iderrigari, isalare 2. s'àbbile fit débbile e totu isdalada ◊ soi totu irdalada, soi morendumí! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rogner les ailes Ingresu to clip (wings) Ispagnolu cortar las alas Italianu tarpare le ali Tedescu beschneiden.

iddoàre , vrb: ildoare, irdoare, irdogare, isdoare, sdogai Definitzione essire o bogare de pare is doas (nau de carrada); nau in cobertantza, apèrrere, bogare de pare, fàere a orrugos de su cropu o de s’orruta, nau de ccn. crepare de su tzacu o de àteru Sinònimos e contràrios cherpai, ildeossare, isdegorare, isteressare Frases mai carrada apo bidu ildoendhe ◊ est a puntu de s'irdogare che una cupa, imbriacu! 2. sa gente tostada de s'errisu agiummai si dhue iddoànt candho iant inténdiu sa cosa ◊ su coro mi si fit irdoganne dae sa gana de li nàrrere chi emmo ◊ indunindunu, iscostiànnesi che pípera, su babbu si fit irdogatu: si fint pesatas sas tràchitas de sas voches (A.Pau) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enlever les douves, démolir, écraser Ingresu to smash, to unstave Ispagnolu quitar las duelas, romper, destrozar Italianu sdogare, sfracellare, sfasciare Tedescu die Dauben entfernen von, zertrümmern, zerbrechen.

illutonàre , vrb Definitzione essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba) Sinònimos e contràrios iscrocare 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se luxer les hanches Ingresu to dislocate one's hips Ispagnolu dislocar las caderas Italianu lussare le anche Tedescu sich die Hüften verrenken.

incadhàre , vrb Definitzione pònnere a cuadhissedha, pònnere una cosa in pitzu de s'àtera, mescamente nau de is cambas, de is nérbios Sinònimos e contràrios incadhigare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu croiser, amonceler Ingresu to overlap, to cross one's legs Ispagnolu sobreponer, cruzar las piernas Italianu accavallare Tedescu übereinanderlegen, sich zerren.

incerài , vrb: incherare, intzerare Definitzione pònnere sa chera, su pighe; essire in colore de chera, cambiare colore, nau de unu chi si assicat e mescamente de su laore e de is erbas chi, comente cumènciant a sicare, càmbiant colore e cumprint su granu Sinònimos e contràrios illughidare, inceratzae, ingroghie, isarbolire, iscarugire, istramudire, scarafaciari, scinisai Frases su sabbateri at incerau s'ispagu 2. su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ sa punta de su nasu, de incerada comenti fuat sempri, s'inniedhigàt ca manna dhi fut imbucada sa timoria ◊ toca, tontoni, gei coitas a incerai: cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cirer, rendre blond, blondir, pâlir Ingresu to wax, to make fair, to turn pale Ispagnolu encerar, ponerse doradas las mieses Italianu incerare, imbiondire, impallidire Tedescu wachsen, gelb werden, erbleichen.

ingurtidórgiu , nm: ingurtidorju, ingurtidroxu, ungutidroxu, ingurtitorju Definitzione sa canna de su gúturu inue passat su chi si papat o bufat de buca a s'istògomo; gruta manna, buidu mannu chi che calat a fundhu in is orrocas Sinònimos e contràrios aghentolu, bilguzu, gaigastolu, gorguzu, ingollidosu, ingrastolu, ingullidorzu, ugrullu, valgastolu / alguena, garguena / gorovoju, imberghidorju, impercadorzu Terminologia iscientìfica crn, slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu œsophage, gouffre Ingresu esophagus, pothole Ispagnolu esófago, donde afluyen las aguas Italianu esòfago, inghiottitóio Tedescu Speiseröhre, Schlund.

insuài , vrb: insuare Definitzione nau de is animales fémina, èssere o bènnere in more; nau de gente, pesare burdellu, pònnere avolotu Sinònimos e contràrios assuae, impurdedhiri, ingrilliri, seguzare 2. tocat a passai sa boxi e a insuai su logu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu exciter Ingresu to excite Ispagnolu excitarse las hembras, alborotar Italianu eccitare Tedescu erregen.

intechíre , vrb: integhie, integhire, intichire Definitzione seberare o fàere sa tega, nau de alegúmenes; nau de lana, trastes, pònnere su bobboi papalana; nau de animale fémina, essire próssima Sinònimos e contràrios addegare Frases sa fae est integhindhe ◊ su pisurtzis no at galu intechiu ◊ custu tempus at integhiu su pisu 3. s'ebba at integhidu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pousser les cosses (des légumineuses) Ingresu to pod Ispagnolu poner las vainas las legumbres Italianu méttere i baccèlli (détto delle leguminóse) Tedescu Hülsen ansetzen.

irgangàre , vrb: isgangare, sgangai Definitzione segare is cannas de su gúturu o gannighinas; segare is tuledhas, genia de néulas a parte de aintru in su gúturu; segare, bogare is gangas a su pische Sinònimos e contràrios iggannai, ispajolare, ispobiai, ispojai, sgraguenai Frases aiat irgangatu una erveche e l'aiat cota a budhitu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu égorger, opérer des amygdales Ingresu to slit s. o.'s throat, to cut tonsils Ispagnolu degollar, quitar las amígdalas Italianu sgozzare, tagliare le tonsille Tedescu die Kehle durchschneiden, die Mandeln entfernen.

irragàre , vrb Definitzione bogare sas ragas, is cratzones de orroda de su costumu de s'ómine; bogare sa castàngia de su scriscioni (o primu corgiolu) Sinònimos e contràrios irraghilare, isbragare, isbragugliare / ischissonare, iscocotare, iscucudhare 2. sa castanza s'irragat in campu ◊ sa castanza s'irragat e ndh'essit desesi candho est bene lómpida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enlever la bogue Ingresu to husk Ispagnolu sacar las castañas del erizo Italianu diricciare Tedescu schälen.

isalàre , vrb Definitzione segare o ispuntare is alas, fèrrere a s'ala; foedhandho de matas o de cresuras, segare de is partes de fora Sinònimos e contràrios idalai | ctr. indalire / iscirrare 2. soe che puzone isaladu ◊ cussu puzone no leat bolu ca est isaladu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rogner les ailes Ingresu to clip Ispagnolu cortar las alas Italianu tarpare le ali Tedescu beschneiden.

iscaltulàre , vrb: iscartulare Definitzione fresare su pane, segare e istacare is duos pígios de su pane de fresa; passare s'ispola in s'iscàltula Sinònimos e contràrios fresai Frases si su pane no est bene pesadu no iscàltulat bene Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu effeuiller Ingresu to leaf through Ispagnolu separar las dos hojas del pan Italianu sfogliare, staccare le sfòglie Tedescu entblättern.

ischissonàre , vrb: iscrissonare, scriscionai Definitzione bogare sa raga (ischissone) a sa castàngia, bogare sa castàngia de su corgiolu ispinosu Sinònimos e contràrios irragare, iscocotare, iscucudhare Frases mi pogno a iscrissonare castagna a manos límpias! ◊ est ischissonanno e bodhinno castagna Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enlever la bogue Ingresu to husk Ispagnolu quitar el erizo de las castañas, escabuchar Italianu diricciare Tedescu Eßkastanien schälen.

iscussàre , vrb: scusciai Definitzione giare annestru, fàere abbituare a calecuna cosa, giare istrutzione Sinònimos e contràrios annestrare, domai Tradutziones Frantzesu enseigner les premiers rudiments, dégrossir Ingresu to brake in, to rough-hew Ispagnolu dar las primeras nociones Italianu scozzonare, dirozzare Tedescu abschleifen, verfeinern.

ispitighedhàre , vrb Definitzione fàere una segada a sa castàngia po no isciopare orrostindhodha: agiummai coment'e innasedhare (ma no importat inue est fata sa segada) Sinònimos e contràrios ispitare, ispitudhare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu inciser les châtaignes Ingresu to slit Ispagnolu hacer una incisión en la cáscara de las castañas Italianu castrare le castagne Tedescu die Kastanien einschneiden.

istecàre , vrb: istegare, stegae Definitzione arregòllere, istacare sa tega sicada o sicandho de sa canna de sa fae, de su cannàile de su pisu, de su prisuche / istecare fàulas = contai fàulas Sinònimos e contràrios iscoinai 2. no credetas chi siepo contanne fàulas, ca geo no n'isteco mai! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu écosser Ingresu to shell Ispagnolu recoger las vainas de las legumbres Italianu sbaccellare Tedescu aushülsen.

las , prn: dhas* Definitzione prn. pl. fémina po personas e cosas: impreau sèmpere a cumplementu ogetu, andhat bene iscritu abandha de su vrb. si si narat innanti, e totu a unu cun su vrb. (e fintzes cun calecunu àteru elementu, mescamente avb.) Frases duas melighedhas d'oro las bido e no las toco! ◊ tantu sas fainas za mi las faghes tue!…◊ custas cosas faghídelas bois! ◊ custas iscarpas leachelas! Tradutziones Frantzesu les Ingresu them Ispagnolu las Italianu le (prn.) Tedescu sie.

lías , prn Definitzione bi + las / che lias = bi che las, si nci dhas Frases pro li fàchere corazu, ant cumintzau a che lias bestire a sa mandra, sas anzones mesulanas chi l'ant dau ◊ sas iscarpas lias fachet pònnere in s'oru de sa zanna Tradutziones Frantzesu les-lui Ingresu it to them Ispagnolu se las Italianu gliéle Tedescu sie, ihm (ihr, ihnen).

mógiu , nm, nf: moja, moju, moi, mou, moxu Definitzione istrégiu de ortigu a fundhu tundhu e costaos artos po pònnere abba, sale, po múrghere; mannu meda, a pònnere abe; mesura de istrégiu: 45 litros, de terrenos, 0,40 de étaru; tumborru de ortigu, serrau a una parte cun pedhe de cane cun duas trícias de pilu de giua de cuadhu postas a grughe, una aintru de s'àtera a sa parte de fora, cun d-un'agu punta a istúturu in mesu de dónnia trícia / min. moighedhu (a/c.: nr. "mói", ma su pl. "mòis", sa var. mou faet su pl. moos), mogiolu (istugighedhu a pònnere sale) Sinònimos e contràrios abialzu, bugnu, caidhu, casa, moissu, moitedhu, tulu / murghijola Maneras de nàrrere csn: moju apunt'a ghetare = acanta a iscussurai (nau de ccn., èssere che m. apunt'a ghetare = chíbberu, chi si creit meda); pròere o betare abba a mojos = a dellúbbiu; papai dexi mois de sali = campare meda; nci essit in coranta mois = narat cosas ispropositadas, ch'essit costa costa, pala pala, ch'essit in costas de pinnetu; fàghere sa conca che moju a unu = dàreli ifadu a fortza de faedhare meda, de li chircare chistiones e contos Frases cussu tenet mojos e faghet mele meda 2. sete mojas de farina, sete mojas de pabassa ◊ s'olia de macinai dha mesurant a mou 3. est proghendhe, ghetandhe s'abba a mojos ◊ gei dhu scis ca seu cosa de pagu fidai: chi mi benint is cincu minutus nci essu in coranta mois! ◊ no nci at a papai dexi mois de sali! ◊ càlladi mudu, chi mi che ses faghindhe sa conca che moju! ◊ immó no nci dha tireis in centu mois, lassai is chistionis! Sambenados e Provèrbios smb: Moi, Mou, Moy Terminologia iscientìfica stz, mds, sjl Ètimu ltn. modius Tradutziones Frantzesu boisseau, ruche Ingresu modius, apiary Ispagnolu moyo, recipiente para las medidas de capacidad, un tercio de una hectárea Italianu mòggio, alveare Tedescu Scheffel, Bienenstock.

nesíre , vrb: niscire, nisire, nisiri, nissire Definitzione sonare su nare, su nasu, innisire su mucu Sinònimos e contràrios inniscire, ischisciare, ischiscire, mucai, sinire Frases nesíresi su nasu ◊ sos mucadoredhos sunt fatos pro nisire ◊ nísidi su mucu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se moucher Ingresu to blow one's nose Ispagnolu sonarse, limpiarse las narices Italianu soffiarsi il naso Tedescu sich schneuzen, sich die Nase putzen.