Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbrutadórgiu , nm Definitzione logu a ue si nche fúliat s'àliga Sinònimos e contràrios muntonàgliu Frases tuchent deretu a muntonarju, abbrutadórgiu a sa bauneesa, si ant galu de trabicare Terminologia iscientìfica bdh Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fosse aux ordures Ingresu rubbish dump Ispagnolu vertedero Italianu mondezzàio Tedescu Müllabladeplatz.

agríle , agt: arghile Definitzione logu inue si betat su ladamíngiu o dhue at ladamíngiu meda / terras agriles = terra muntonarzina, fintzas sa terra asuta de is matas, grassa cun totu sa folla chi orruet e si púrdiat Sinònimos e contràrios aligàgiu, aligurru, ledamenàrzu, muntonàgliu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fosse à fumier Ingresu dung-hill Ispagnolu estercolero Italianu letamàio Tedescu Dunghaufen.

aligàgiu , nm: aligarzu Definitzione logu inue si betat s'àliga, su ladamíngiu; s'àliga etotu Sinònimos e contràrios agrile, aligurru, muntonàgliu / argúmene, àiga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fosse à fumier, ordures Ingresu dung-hill, rubbish Ispagnolu vertedero, estercolero, basura Italianu letamàio, spazzatura Tedescu Dunghaufen, Müll.

aligúrru , nm Definitzione logu ue si ammuntonat s'àliga, su ladamíngiu Sinònimos e contràrios agrile, aligàgiu, aligurru, muntonàgliu Tradutziones Frantzesu fosse à fumier, porcherie (fig.) Ingresu dung-hill Ispagnolu estercolero Italianu letamàio Tedescu Dunggrube.

cèa , nf: chea, cheja, gea Definitzione terrenu in paris, friscu e bonu, prus che àteru in logu bàsciu chi faet a badhe; tretu in paris, fatu a pratza o unu pagu a fossu, po dhue fàere crabone e fintzes su muntone de sa linna de fàere a crabone; calanca, fossighedhu, fossu, a logos fintzes losa, su chi si faet in campusantu po pònnere unu mortu Sinònimos e contràrios badhe / crabonalza, fogàgia, piatza 1 Maneras de nàrrere csn: sa chea de s'oju = sa calanca de s'ogru; chea de su batile = su fossitedhu de su batile; a pasare a sa chea! = apustis mortu, candho unu ch'est in sa fossa; acadhare sa chea = assentare sa linna pro la carrarzare e pònnere fogu faghindhe carbone Frases apu sonnau de cantai ispantus de ceas in frori ◊ chi no fessit ca ti apu isposau dèu fiast ancora pascendi procus me is ceas! ◊ si bidiat sa luxi de su soli calendi peri is costeras e in sa cea ◊ fiat una cea prena de matas e de tupas ◊ sa crésia de Sacàrgia est in d-una bella cea inghiriada de montixedhus (B.Erdas)◊ mama mea annaiat a messare e marrare in cussas chejas de sa màrghine 2. custos parisedhos sunt totu cheas chi che ant fatu faghindhe carbone ◊ ite cheas mi atzendhes in carres! ◊ sa linna si coghet a carbone in sa chea 3. preparesint una chea manna e in cue che ponzesint sa morta e l'assacarresint de terra ◊ custu santugristos est a lu pònnere in sa chea mia, candho apo a èssere mortu ◊ irforrade medas chejas in custa vadhe: si ant a prenare de abba! Terminologia iscientìfica slg Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu fossé, plaine encaissée, charbonnière Ingresu ditch, charcoal pit, plain Ispagnolu foso (m), zanja, carbonera Italianu fòsso, pianura incassata, carbonàia Tedescu Graben, Kohlenmeiler.

cófu , nm Definitzione genia de fossu / una funtana de c. = fossu inue essit abba Sinònimos e contràrios fósciu, tofa Frases giogaiaus a cofedhu cun pisu, matripellas e gutones ◊ faiaus unu cofu in terra po giogare a gutones ◊ cuss'intaulau est a cofos Ètimu ltn. *cofus Tradutziones Frantzesu petite cavité, fossé Ingresu ditch Ispagnolu foso, cavidad Italianu pìccolo cavo, fòsso Tedescu Graben.

foràda , nf Definitzione css. fossu, minore o mannu, tretu mannu o logu chi faet a fossu, chi dhue apaulat s'abba, madrina, fintzes tretu chentza matas in padente / min. foradedha = gari, zenia de fossighedhu pro zogare a ballinas; in sa manu serrada a punzu, si narat forada su tretu intremesu de sos ossos de búngiu (primu annugradorzu de sos pódhighes); f. de monti = cea, badhe Sinònimos e contràrios fósciu, fossada, iscarafossu, tofa / badhe / cdh. catafossu Frases at iscorrovonau, ci at ghetau is cuatru munedas e at torrau a tudai sa forada ◊ sa cracina e su làdiri unu tempus dhus fadiant me in d-una forada ◊ iat própiu e sa bia fut totu una forada ◊ pigant s'argidha de una forada de terra bianca ◊ su nudha est una forada isciundada 2. su bentu muinat intro de sas foradas ◊ su bentu no úrulat prus in sa forada ◊ sa nébida est artziendu de sa forada ◊ sa Terra est una forada de làmbrigas! 3. is piciochedhus ant fatu una forada aundi tirant sa perdixedha, gioghendi Terminologia iscientìfica slg Tradutziones Frantzesu fosse Ingresu ditch, pit Ispagnolu hoyo, fosa Italianu buca, fòssa, avvallaménto Tedescu Loch, Graben.

fósciu , nm: fossu Definitzione logu o tretu, minore o fintzes mannu, fatu coment'e a forada, prus bàsciu de su paris de inghíriu, comente abbarrat conculutzu o cofudu leandhondhe o incracandho sa cosa (terra, àteru)/ min. fossichedhu, foscedhu, fossedhu Sinònimos e contràrios forada, tofu Maneras de nàrrere csn: su f. de su gúturu = zenia de fossighedhu a s'ala de fora, in bula; fai f. (nadu de unu) = ispèndhere su dinari chi li ant fidadu; marcare a f. = a libbereto, fàghere a dépidu; fàghere a f. (nau de su logu) = èssiri unu f., abarrai a f., prus bàsciu Frases in donzi gianna at giaos, in donzi pedhe at fiancu, ne bi at riu sentza fossu ◊ su caminu est totu fossos ◊ pro prantare àrbure cheret fatu su fossu ◊ sa tramata cheret iscontza e torrada a fàghere, ca est a fossu comente bi corcamus ◊ mancai siat a màchina non podet curre in mesu a sa giarra, a su prúere e a is fòscios!◊ is piciochedhos ant fatu unu foscedhu po giogae a birillas Terminologia iscientìfica slg Ètimu ltn. fossus Tradutziones Frantzesu fossé Ingresu ditch Ispagnolu foso, zanja Italianu fòsso Tedescu Graben.

fòssa , nf Definitzione fossu mannu fatu apostadamente, prus che àteru a interrare unu mortu / min. fossedha; èssere a pes in sa f., a runcu a sa f. = béciu acanta de mòrriri Sinònimos e contràrios tofa Frases in sa fossa iscavada in campusantu terra a punzos benide a mi ghetare ◊ sa izaza de mamma prima de si che crocare faiat in sa banita una fossighedha chi cheriat narre sa sepultura Ètimu ltn. fossa Tradutziones Frantzesu fosse Ingresu trench Ispagnolu fosa Italianu fòssa Tedescu Grab.

gèa , nf: cea* Definitzione terrenu in paris, friscu e bonu, prus che àteru in tretu bàsciu chi faet a badhe; tretu fatu in paris o unu pagu a fossu po dhue fàere crabone e fintzes su muntone de sa linna de fàere a crabone; fossu Sinònimos e contràrios badhe / crabonalza, fogàgia, piatza 1 Frases no dhoi nd'at prus de geas friscas cun àcua de miza Terminologia iscientìfica slg Tradutziones Frantzesu fossé, plaine encaissée, charbonnerie Ingresu ditch, plain, enclosed, charcoal pit Ispagnolu foso, llanura encajonada, carbonera Italianu fòsso, pianura incassata, carbonàia Tedescu Graben, eingeschlossene Ebene, Kohlenmeiler.

muntonàgliu, muntonàlzu, muntonàrgiu , nm: muntonarzu, muntriaxu, muntronaxu, muntruaxu, mutonaxu Definitzione muntone mannu de ladamíngiu e mescamente de àliga, logu inue si che imbolat s'àliga e totu is cosas de fuliare; fintzes logu chentza allichidiu, chentza contivigiare, brutu, betau apare Sinònimos e contràrios abbrutadórgiu, agrile, aligàgiu, aligurru / cdh. muntinàgiu Maneras de nàrrere csn: arga de muntonarzu (nau a menisprésiu a unu) = malu, donau a fai mali, disgratziau, trevessu; ammuntonare arga de sete muntonàglios a unu = narrerendheli de onzi colore Frases su muntonàgliu est prenu de bascaràmene ◊ castiei su muntronaxu chi nc'est in custa domu! ◊ totue nos sunt carrazendhe sos muntonarzos ◊ is muntonàglios… in dógnia bidha ci passaiaus ne dhue iat unu ◊ su cómudu fiat adoru de su muntruaxu…◊ sa cosa mala a su muntonàrgiu! ◊ chi dh'emu tentu dèu, cussu capedhu iat biu su muntronaxu! 2. dontzi via lu pissichiat pro su bufu e l'ammuntonaiat arga de sete muntonàglios! ◊ arga de muntonarzu chi no est àteru, a mi che furare totu!… Sambenados e Provèrbios prb: s'àliga currit a su muntronaxu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fosse aux ordures, fumier, écurie Ingresu rubbish dump Ispagnolu basurero, vertedero Italianu mondezzàio Tedescu Schuttabladeplatz, Müllabladeplatz, schmutziger Ort, Stall.

poétu , nm Definitzione pou, putzighedhu pitichedhedhu (in logu de fognas, de cundhutos e tubbos de abba) Ètimu ctl. pouet Tradutziones Frantzesu petit puits, fosse d'écoulement à l'égoût Ingresu well Ispagnolu hoyo, pozo Italianu pozzétto Tedescu Abzugsgrube.

putzumórtu , nm Definitzione fossu serrau a ue si che betat s'iscàrrigu de unu bagnu in logu chi no dhue at fognas Frases seus fendi unu fossu po nci ponni su putzumortu ◊ candu su putzumortu est prenu tocat a dh'isbuidai a pompa Terminologia iscientìfica dmo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fosse d'aisances Ingresu cesspool Ispagnolu sumidero, fosa séptica Italianu pozzonéro Tedescu Senkgrube.

tòfa , nf, nm: tofu Sinònimos e contràrios cofu, forada, fósciu, fossa Frases su bechinu in campusantu at iscavadu sa tofa pro unu mortu ◊ sos caminos de como sunt paris, chena tzumbos e ne tofos ◊ fai una tofedha a ponni custa cassarola! ◊ ndhe aciapat de tofos s'automobbilista in custas istradas!…◊ za costat a ndhe bogare custas contonadas dae sa tofa, gosi mannas!… 2. su tofu de s'olvidu mi che cheret ingúllere intreu (A.Piras) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fosse, fossé Ingresu ditch Ispagnolu fosa, foso Italianu fòssa, fòsso Tedescu Graben.

túda , nf: tuta Definitzione su tudare, interràrgiu; fossu po interrare unu mortu Sinònimos e contràrios interru 2. finas sos mortos si trement arpilados in sa tuda, de cantu est fritu ◊ ch'est coduladu che unu sacu intro de una tuda noa chi s'interramortos aiat ammaniadu pro un'àteru cortzu Tradutziones Frantzesu fosse Ingresu grave Ispagnolu fosa Italianu fòssa Tedescu Grab.