àghedu , nm: àghidu,
àidu,
àitu Definitzione
tretu de muru o de cresura largu de dhue pòdere passare gente e bestiàmene, mescamente s'intrada de cungiaos serrada a geca o àteru serru
Sinònimos e contràrios
barcaxu,
ciassu,
geca,
ingiassu,
intrada
Maneras de nàrrere
csn:
pesàreche un'àidu = serrare un'àidu a muru; apèrrere s'àidu (chistionendhe de ideas, maneras de fàghere, costumas e gai) = comintzare, iscrizeniare de comente si est fatu semper, cambiare, bogare moda noa, azuare in carchi cosa comente e faghindhe istrada, andhendhe addainanti, dendhe una possibbilidade in menzus; fàghere àidu = abbèrrere su logu, sa cresura, prus che àteru colendhe afaiu zente o animales
Frases
in s'àghedu sa zente intrabat a s'ortu a bíbere in sa funtana ◊ s'àidu serrèmalis e curemas su malàidu! ◊ fachent passibales chentz'àghidu e ne istupu
2.
sa zente zúdigat a chie aperit sos àidos ◊ chie est chi nos at apertu semper s'àghidu in s'ora de su bisonzu? ◊ s'àidu pro s'errore est sempre apertu
Sambenados e Provèrbios
prb:
àidu abbertu, cunzadu fertu!
Ètimu
ltn.
aditu(m)
Tradutziones
Frantzesu
passage,
brèche
Ingresu
passage,
breach
Ispagnolu
paso,
brecha
Italianu
varco,
bréccia
Tedescu
Durchgang,
Bresche.
barcàxu , nm: borcaxu,
bracaxu,
brecaxu,
brocaxu,
ecaxu,
ocàrgiu Definitzione
tretu apertu, apertura po passare, in d-una cresura, in d-unu muru
Sinònimos e contràrios
àghedu,
ciassu,
ingiassu
Ètimu
ltn.
*var(i)carium
Tradutziones
Frantzesu
passage
Ingresu
passage in a hedge
Ispagnolu
pasaje
Italianu
callàia
Tedescu
Durchgang.
brànu , nm Definitzione
orrugu o tretu de cosa iscrita, unas cantu errigas, parte de una pàgina, de una lítera o àteru
Tradutziones
Frantzesu
morceau,
passage
Ingresu
passage
Ispagnolu
pasaje,
pieza
Italianu
brano
Tedescu
Abschnitt.
búca , nf: buga 2,
vuca Definitzione
in sa carena de un'animale, s'imbucu o intrada de s'aparatu chi digirit s'alimentu, ue s'intrat e si màtzigat su papare e si faent giai totu is sonos de sa boghe; intrada de calecuna cosa, de calecunu logu (buca de istògomo, de forru, de sacu, de ampudha, de funtana, de foghe o de erriu, de nassa, de péntuma, de ponte, de istafa, de caragolu, de cannone, e àteru); logu istrintu, inter duas puntas de monte, duos muros, duas domos, o àteru / min. bucaredha, buchichedha, buchigedha; is partis de sa b.: is barras, sa limba, is ghinghias, trintaduas dentes, is lavras, su paladari (o chelu), s'àngula
Sinònimos e contràrios
buchera,
imbucu
/
istrintógliu
Maneras de nàrrere
csn:
is corrus de sa b. = sas calches de sas laras, ue sas laras si abbojant apare, a un'ala e àtera; buca bacada = buca pitichedha, buchita; pònniri o fai b. bella = fàghere buca bona, chi li abbarrat gustu chi piaghet (nadu de cosa de manigare); calai is sàlias de b. = coment'e leare su sabore de una cosa bona chi si abbàidat o chi si disizat; leare b., fagher b. a una cosa = abbituaisí a dha papai, a dha bufai; abarrai a b. sidhia = istare mudos, no nàrrere faedhu; portai, leare, giúghere in b. a ccn. = faedhare (male) de unu, zudigare; faisí sa b. a ludu = faedhare debbadas; èssiri buca modhi = (nadu de unu), lassàresi conchinare a donzi cosa, zusta o nono, bona o mala, (nadu de su cocoi: zúghere s'oru de sa corza, in s'ala abberta, tropu fine, chentza cumprida); fai bucas lègias = fàghere a ríere faghindhe inzestros cun sa buca, istròchere; pigai is fuedhus de b. a unu = nàrrere su chi s'àteru fit pessendhe de nàrrere; bucas mortas = zente chi no serbit a nudha; b. baralla = pessone chi faedhat afaiu; certai, fuedhai a b. manna = a boghes, cun afuta, a s'airada; b. de forru (nadu de unu)= chi faedhat a boghes, chi costumat a faedhare male; cagare a unu a b. = fàghereli birgonza manna, tropu; pònnere o betare a ccn. a b. a terra = arruinàrelu; fuedhai a b. ’e tzàpulu = faedhare coment'e a buca prena, de no cumprèndhere bene su chi si narat; iscuru che in b. = iscuriu meda, iscuriu mortu; buchemeli = annaemele, zanaemuru; maleuca (male de o a buca) = bucamala, zenia de maladia chi benit a buca a sos animales; bucamala (sa ’uca mala, sa bona ’uca)= su grodhe; b. de cani, de lioni = zenia de erba chi faghet su fiore chi assemizat a sa buca de unu cane, o de unu leone; buchedha = zenia de crobu betadu a s'animale a sa barra de fundhu, pro lu leare a fune; pagare sa buca = pagare sa contravintzione pro su dannu chi faghent sos animales manighèndhesi su laore
Frases
at fatu unu pràngiu de cosas lichitosas chi faint sparuedhai sa buca ◊ sas crocas fint sapurias chi no si catzabant dae buca! ◊ fait càschidus aici longus chi is corrus de sa buca dhi arribbant a is origas ◊ apustis manigadu, unu bículu de casu cumponet sa buca ◊ a buga aperta miro su meràculu (G.Brocca)
2.
est iscuru che in buca, che l'intrat s'iscuru in buca ◊ at abbertu sa buca che portale ◊ túpadi sa buca, lassa de nàrrere male! ◊ gei portas buca: fuedhus maus, frastimus, certus!…
3.
Pontetzu est a tres bucas ◊ so tota die in buca de furru faghindhe sa cota ◊ in sa buca de Mammuscone che at rutu polcos ◊ fit sétiu in buca de zanna
4.
cussos si no zughent in buca a calicunu no podent istare! ◊ si no lis daes nudha ti faghes leare in buca ◊ lodhe, a tie ti che cagant a buca e mancu ti ndhe sapis! ◊ a su fillu dh'acanaxat a buca manna po istudiai ◊ eandhe sàmbene a mi giúghere in buca donzunu!…
5.
in cussa buca frimmat fintzas sas màchinas, su bentu, ca colat incanaladu ◊ in cussa buca, ca est logu artu, bi tocat bentu forte
6.
apenas unu póveru istat reu che l'imbolades torra a buca a terra! ◊ s'ispesa chi ant fatu at postu a buca a terra su Comune (A.Spano)
Sambenados e Provèrbios
smb:
Bucca
/
prb:
a buca tancada no b'intrat musca
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
bucca
Tradutziones
Frantzesu
bouche,
passage,
col
Ingresu
mouth
Ispagnolu
boca
Italianu
bócca,
varco,
vàlico
Tedescu
Mund,
Durchgang.
colàda , nf: colata Definitzione
su colare, su passare; su logu inue si passat o un'iscuta de tempus, un'intrada una essia lestra a unu logu; unu tanti; una manu (de trebballu), una lómpia lestra, faendho trebballu / èssere in c. = aundi si passat o si depit passai, candu si passat, passendi
Sinònimos e contràrios
passera
/
atraessada,
passada,
trasida
Frases
a domo sua bi so intradu una colada ◊ s'ortu est in colada, a oru a caminu!, e bi so intradu nessi a compidare
2.
una colada de zente irbaia bi est in totue
3.
in binza bi cheret dadu una colada de tzapu, nessi pro s'erba meda
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
passage,
donner un coup de… (chiffon,
fer,
ect.)
Ingresu
rub,
passage,
soup
Ispagnolu
pasaje,
paso
Italianu
passata
Tedescu
Seihen.
coladólzu , nm: coladórgiu,
coladorju,
coladorzu,
coladroxu,
colatorju Definitzione
tretu o logu inue si podet passare o chi est fatu po cussu
Sinònimos e contràrios
atruessu,
passadolzu
Frases
andhant in coladorjos largos e istrintos ◊ me in cussus coladòrgius dhui timint povintzas is crobus!
2.
li dabat gherra a nche l'ingurtire pariat chi unu nodu li tancabat su coladorju
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
passage
Ingresu
passage,
footbridge
Ispagnolu
paso,
pasaje
Italianu
passàggio,
vàlico,
passerèlla
Tedescu
Durchgang,
Übergang,
Laufsteg.
coladúra , nf Definitzione
su colare: andhare de una parte a un'àtera, fàere passare una cosa po ndhe seberare sa malesa
Sinònimos e contràrios
colada
/
iscolomadura
/
grilliadura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
passage,
filtration,
filtrage
Ingresu
passage,
filtration
Ispagnolu
paso
Italianu
passàggio,
filtrazióne
Tedescu
Filtrierung.
colaméntu , nm Definitzione
su colare, su istare passandho
Sinònimos e contràrios
coladura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
transit,
passage
Ingresu
passage
Ispagnolu
tránsito,
paso
Italianu
trànsito
Tedescu
Durchgang.
gurúle , nm Definitzione
buca de logu, tretu istrintu in mesu de duos montes, de duas puntas de monte
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srdn.
Tradutziones
Frantzesu
passage étroit entre deux montagnes
Ingresu
gorge
Ispagnolu
desfiladero
Italianu
góla tra i monti
Tedescu
Schlucht.
impérriu , nm Definitzione
su imperriare; s'apertura de is cambas, s'arcu chi faent is cambas postas cun is peis istesiaos de pare; su passu chi si faet aperindho is cambas, coment'e giumpandho, passandho de unu tretu a s'àteru prus ainnanti
Sinònimos e contràrios
brincu,
passu
2.
est sighendi a istudiai e de maista de iscola fait s'impérriu a professoressa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
saut,
passage
Ingresu
jump,
shift
Ispagnolu
zancada
Italianu
salto,
passàggio
Tedescu
Sprung.
passàda , nf Definitzione
su passare; faina chi si faet o cosa chi si ponet o si giaet una o prus de una borta; giru, lobu de acapióngiu o àteru a inghíriu de calecuna àtera cosa; unu tanti de cosa; logu, leada, bandha
Sinònimos e contràrios
colada,
colamentu,
trasida
/
manu,
pasia
/
incropada
/
leada
Maneras de nàrrere
csn:
lassare una cosa in p. a unu = perdonaisidha, lassai a pèrdiri; fàghere a p. ereta = passai in prus de unu logu in lestresa; mi benit in p. ereta = in colada, resurtat aundi depu passai; p. de arrennegu, de corpos, de abba = cadha de fele, de airu, surra de cropos, próina manna
Frases
seus andaus a biri sa passada de sa santa ◊ no dhi apu donau una passara de nariaras ca femus in cussu logu!
2.
in custu muru bi cheret duas passadas de illatonzu pro essire menzus ◊ si miticoi no dh'ant vacinada gei mi dhi donant una passada de contravintzioni! ◊ una passada de presoni assumancu po trint'annus!…◊ dhi at donau una passada de certu! ◊ a s'úrtima passada de sa meighina li tzessesit su dolore ◊ pitica sa passada de àcua chi est preparendusí, totu custus tronus e lampus!…
3.
su loru cheret a tantas passadas in corros pro istare frimmu su zuale ◊ dhi ponit su cadenatzu a ingíriu de su tzugu, a seti passadas
4.
ocannu in s'ortu bi at una bella passada de basolu
5.
cussu est su mellus maistu de totu custas passadas
6.
dae lia lassare in passada sichis a ingrussare su trucu: ma za ghirat babbu tuo a ti la fàchere pacare!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
transit,
passage
Ingresu
rub,
passage
Ispagnolu
mano,
pasada,
paso,
tránsito
Italianu
passata,
trànsito,
passàggio
Tedescu
Vorbeigehen,
Durchgang,
Transit.
passadólzu , nm: passadórgiu,
passadorzu,
passadroxu Definitzione
logu ue si passat, prus che àteru istrintu e dificurtosu mescamente in su sartu
Sinònimos e contràrios
coladorju,
passera
/
cdh. passatógiu
Frases
est tocadu a si apostare in su passadolzu inue depiant colare sos fraitzos ◊ amus mortu sete porcrabos in chimbe passadorzos ◊ su passadroxu aprontau po monsignori fiat unu tapetu arrúbiu ◊ in s'arriu ant fatu unu passadroxu de perdas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
passage
Ingresu
passage
Ispagnolu
pasaje,
pasadizo
Italianu
passàggio
Tedescu
Durchgang.
passèra , nf Definitzione
su passare, su istare passandho, andhandho; su logu inue si passat
Sinònimos e contràrios
colada,
passadolzu
/
andhàina,
andhera
Frases
passera de màchinas ◊ unu leperedhu isfadadu dai sa passera chimentosa de totu cudha zente ndhe istupat dai sa chijura
2.
si che colat calicunu in passera, avertídelu! ◊ ti dant colore a pudhile sas fadas in passera ◊ fia in passera e mi so frimmadu un'iscuta ◊ benit sa boza de andhare, sighire tantas nues in passera ◊ nàrali chi che colet atesu e no si che fetat bídere mancu in passera
Ètimu
ctl.
passera
Tradutziones
Frantzesu
passage
Ingresu
passage
Ispagnolu
paso,
pasaje
Italianu
passàggio
Tedescu
Durchgang.