Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

apentàre , vrb Definitzione fàere cosas cun apentu, cun passione (trebballu o àteru), ma fintzes giogare; pigare calecunu bucone po asseliare su fàmene, papare Sinònimos e contràrios apassionare, apinniocare, indeletare, intertènnere Frases mancari mi apente in su pensare, sena risposta addurat cussu tou lagrimare (A.Pes)◊ s'abe si apentat a fàghere su mele ◊ mi apento a iscríere ◊ a sos zogos si bi apentant sos mannos puru ◊ cudhu massaju no ischiat apentare criatura ◊ ti mi astringhes a sinu e mi carignas, mi nínnigas, mi cantas e mi apentas (G.Sini)◊ deo, sa rosa mia, si la tenia in manu mi la tia apentare! 2. sas béstias si apentabant de lustínchinu, de rubu e de turgusa (G.Piga) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'appliquer Ingresu to apply oneself Ispagnolu aplicarse, deleitarse Italianu applicarsi, dilettarsi Tedescu sich hingeben, sich aus Liebhaberei beschäftigen.

apretàdu , pps, agt: apretau Definitzione de apretare; chi est in apretu, in bisóngiu mannu, chi dhue at presse Sinònimos e contràrios apretosu 2. su cadhu mi at leadu sa manu e mi so àpidu apretadu a mi che imbolare a terra ◊ mi so àpidu apretadu a bèndhere su bestiàmine ◊ unu si est apretadu tenet presse meda 3. sa cosa est apretada e non potzu prescindi mancu una dí ◊ no trascuris de ti curai ca sa cosa est apretada! Tradutziones Frantzesu pressé Ingresu forced by need Ispagnolu apretado, en apuros Italianu costrétto, incalzato dalla necessità Tedescu aus Notwendigkeit gezwungen.

connatzionàle, connatzionali , agt, nm Definitzione chi o chie est de sa matessi natzione Tradutziones Frantzesu compatriote Ingresu from the same country, compatriot Ispagnolu compatriota Italianu connazionale Tedescu aus demselben Lande, Landsmann.

corrigàle , nm Definitzione istugighedhu de corru, cun su tapu, po dhue pònnere su tebbacu Sinònimos e contràrios corredha, corredhu, corriscedhu Frases zughiat unu corrigale de tabbacu Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tabatière de corne Ingresu horn stuffbox Ispagnolu petaca, tabaquera Italianu tabacchièra di còrno Tedescu Schnupftabaksdose aus Horn.

corriscédhu , nm Definitzione istugighedhu de corru, cun su tapu, po dhue pònnere su tebbacu Sinònimos e contràrios corredha, corredhu, corrigale Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tabatière de corne de bœuf Ingresu ox-horn snuffbox Ispagnolu petaca de cuerno de buey Italianu tabacchièra di còrno di bue Tedescu Schnupftabaksdose aus Horn.

crobecàda , nf: crubecada Definitzione crobe, istrégiu de pramma o de fenu, cun covecu po pònnere o chistire pane, farra Frases in sa crubecada allogu símbula grussa e frégula Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu panier Ingresu basket Ispagnolu panera Italianu zana, césta di fibre di palma Tedescu Korb aus Palmenfaser.

dàe , prep: dai, dea 1 Definitzione foedhu chi si ponet ananti de númenes o pronúmenes prus che àteru inditandho s'idea de istesiare, de fàere diferéntzia (de logu e de tempus), o fintzes po inditare sa càusa / a dae Deus chi… = gràtzias a Deus chi… Sinònimos e contràrios de Frases istesiadebboche dae a mie! ◊ andhadebboche da'inoghe! ◊ dae candho che sezis? ◊ custa est cosa chi si guastat dae oe a cras ◊ da'ite si l'ant leada a si brigare? ◊ dea innoghe che depes istupare! ◊ is margianes nessunu che dhos bogat dea sa tana ◊ seo dea sèmpere amante de sa cultura sarda ◊ calecunu amigu benit dea foras ◊ issu benit dea duas a tres bortas a s'annu ◊ Nighele est grave, est dae mòrrere oe a mòrrere cras! 2. dae pisedhu a pisedha no si ndhe cumprendhet nudha! 3. a dae Deus chi sunt bibos…: no fit istau pejus si aiant àpiu bisonzu de su trapiantu? 4. est mortu dai su dispiaghere Ètimu ltn. de ab Tradutziones Frantzesu de Ingresu to, from Ispagnolu de Italianu da Tedescu von, aus, vor.

de , prep: di Definitzione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinònimos e contràrios dae Maneras de nàrrere csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frases custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Ètimu ltn. de Tradutziones Frantzesu de Ingresu of, at, to, from Ispagnolu de Italianu di, da Tedescu von, aus.

innidigàre , vrb Definitzione fàere essire o bogare de su niu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chasser, prendre du nid Ingresu to drive out Ispagnolu expulsar, desanidar Italianu scacciare, tògliere dal nido Tedescu aus dem Nest heraustreiben.

irbrofodhàre , vrb Definitzione fàere o essire a fodhe, illargare, pigare un'àtera forma prus larga Sinònimos e contràrios ilfodhonare, infodhonare, istiriolare, sciabudhai, sciadhonai, sciodhai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu déformer Ingresu to put out of shape Ispagnolu deformar Italianu sformare Tedescu aus der Form bringen.

irfurràda , nf Definitzione su irfurrare Sinònimos e contràrios iforradura, sciorrada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu défournage Ingresu output Ispagnolu hornada Italianu sfornata Tedescu Herausnehmen aus dem Backofen.

irfurràre , vrb: isfurrare, sforrai Definitzione bogare de su forru; fintzes imbentare a cudha manera, bogare a pígiu Sinònimos e contràrios sciorrai | ctr. iforrare Frases sa mama irfurravat su pane e lillu davat, modhe e cajente 2. sa pintura moderna, o Cimabue, oe t'isfurrat tzertos istrominzos oscuros che istranos indovinzos, legos che imbreagos rue rue! 3. su gorropu impercat e irfurrat chin tràpulas, ispéntumas e nurras (L.Loi) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu retirer du four Ingresu to take out of the oven, to churn out Ispagnolu deshornar Italianu sfornare Tedescu aus dem Backofen herausnehmen.

irgrustiàre , vrb Definitzione istesiare de su grústiu (chedha) una parte de is pegos Sinònimos e contràrios iscamedhare, iscedhai, iscrobare, istagiai, istellare, istropedhare, strumai 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire sortir du troupeau Ingresu to take from the flock Ispagnolu descarriar, retazar Italianu sbrancare Tedescu aus der Herde absondern.

irmeudhàe, irmeudhàre , vrb: irmidudhare, irmiodhai, smoedhari Definitzione bogare o pèrdere su meudhu, pèrdere sa fortza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu enlever la moelle, épuiser Ingresu to weaken, to take the marrow out Ispagnolu desmeollar, debilitar Italianu smidollare Tedescu das Mark herausnehmen aus, entkräften.

irmurtíre , vrb: ismultire, ismurtire Definitzione pèrdere s'abba, nau pruschetotu de erbas e linnas (ma fintzes de casu nou, de arrescotu); fintzes coment'e prentzare, fàere pèrdere s'abba Sinònimos e contràrios addormicare, sumortire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dessécher Ingresu to dry up Ispagnolu marchitar Italianu smùngere Tedescu den ganzen Saft saugen aus.

isbusciàre , vrb: isbussiare, sbussai Definitzione bogare su dinare de sa bussa, bogare o pònnere dinare po ccn. cosa Sinònimos e contràrios ibbugiare | ctr. imbusciai 2 Frases sa domo mia paret malaita pro totu su chi devo isbussiare (G.Ruju)◊ faghe isbusciare s'últimu centésimu Tradutziones Frantzesu débourser Ingresu to pay (out) Ispagnolu desembolsar Italianu sborsare Tedescu aus dem Beutel ziehen ausgeben.

iscabadhicàre , vrb Definitzione betare o fàere orrúere de cuadhu Sinònimos e contràrios iscabadhare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu désarçonner Ingresu to unsaddle Ispagnolu derribar, desarzonar Italianu disarcionare Tedescu aus dem Sattel werfen.

iscancarài, iscancaràre , vrb: scancarai Definitzione mòvere o iscravare is càncaros a un'apertura, bogare de is grofales, bogare de pare; iscabbúllere de calecuna cosa / iscancarata de risu = iscacagliada; iscancaraisí de mandai, donai cosa = smeraisí, isperrumàresi Sinònimos e contràrios iscancaredhare, iscancaritare, isconsiminzare, spulliciae / iscabbúllere 2. fit trabballante e netu de bíssios, ma su èssere aggarrau est maladia mala a iscancarare 3. a intèndhede su teu de una mamma po su fizu che iscàncarat s'ànima ◊ papo calecuna cosa tantu po che iscancarare su fàmene 4. cussus no si funt iscancaraus mai de mandai unu moi de trigu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire sortir des gonds Ingresu to unhinge Ispagnolu desquiciar, desgoznar Italianu scardinare Tedescu aus den Angeln heben.

isconsiminzàre, isconsimizàre , vrb: iscosciomingiai, iscossiminzare, iscossimizare, iscossomingiai, iscussimintzare, iscussiminzare, scoscimingiai Definitzione bogare de pare, iscosciare, illascare, guastare male una cosa, nau mescamente de is peis o cambas de unu trastu; fàere dannu Sinònimos e contràrios destrui, dissantarare, ildeossare, irgangalistae, isbabbarrare, iscadapiare, iscunsertare, istracassare, istraessare, scannugai, scosciai | ctr. conziminare, ingrauciare Frases si che la fúrrias gai, cussa cradea l'iscossiminzas, totu! 2. donzi note l'iscrujuraiat s'àitu e chin sa robba l'iscussimintzaiat su semenatu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dégonder, disjoindre Ingresu to unhinge, to break up Ispagnolu romper, destrozar Italianu sgangherare, sconnèttere Tedescu aus den Angeln heben, aus den Fugen bringen.

iscumentàre , vrb Definitzione isconciare, betare apare (nau de màniga, èssere lasca, mòvere aintru de s'ogu de sa ferramenta) Sinònimos e contràrios irfàchere, isciasciai, isconciare, iscunsertare, isordulare | ctr. cumentare Frases sos coros cherent provaos e, candho benit, sa prova iscumentat cantu bi at ◊ irfriguraos in cada mermu, in cust’ísula nighedha che atramentu, iscumentant su rànchiu mutricore ◊ s'àinu chi t'iscumentet, a tie solu! 2. seo andhau a su ferreri po mi fàere una pariga de cotzas po mi cumentare su marrone, ca dhu tenio totu iscumentau (M.Deiana) Tradutziones Frantzesu effarer, disjoindre, défaire Ingresu to break up, to destroy, to dismay Ispagnolu deshacer Italianu sgomentare, sconnèttere, disfare Tedescu erschüttern, aus den Figen bringen, zerstören.

«« Torra a chircare