cólvula , nf: córbula,
córvula,
cóvula,
cróbula Definition
istrégiu mannu de fenu (iscaria) a costaos artos, fungudu, téssiu a istrintu meda de pòdere aguantare fintzes sa farra: po su prus leat unos binti chimbe litros (c. de cartu)/ min. colvulita, colvita, corbuledha (chi est fintzas su cugutu de sa landhe); èssere in córvulas cun ccn. = aerebbei tratamentu, èssere in amistade
Synonyms e antonyms
colbe,
pobia
/
cdh. cólbula
Sentences
fit tres annos chentza assazare fiughíndias, issu chi si ndhe mandhigaiat una córvula a ismurzare! ◊ bi aiat mulinos chi moliant a córbula a córbula pro chie aiat carchi cartu de trídicu ◊ assupreint sas féminas a ndhe acabidare in cólvulas e canistredhas piatos, pane e dulches restados
2.
fenta si isse no la cheriat, li fit semper muzere, siat chi fint o siat chi no fint in córvulas
Surnames and Proverbs
smb:
Corbula
Scientific Terminology
stz
Etymon
ltn.
corbula
Translations
French
panier,
corbeille
English
hamper
Spanish
cesta,
canasto
Italian
còrba,
césta
German
Korb.
colvulíta , nf Definition min. de cólvula, corbuledha, crobe pitica Synonyms e antonyms corvezola, crobadhedha, crobedha Scientific Terminology stz.
còlza còglia
colzòla , nf: corjola,
corzola Definition
su corgiolu a parte de fora de is matas in su truncu e is naes; su corgiolu de su porcu, de su ghimisone
Synonyms e antonyms
iscortza,
ispuligadura,
pidhoncu,
pigiolu,
scroxu
Sentences
s'àlvure mia già no est pitzinna e giughet russa e tosta sa colzola ◊ a sas àrbures no lis cheret tocada sa corzola, ca lis faghet male ◊ s'istica, innestendhe, si ponet in s'isperradura de sa corzola
2.
corjola o corjoledha de su lardu
Scientific Terminology
rbr
Etymon
srd.
Translations
French
écorce
English
bark
Spanish
corteza
Italian
cortéccia
German
Rinde.
cólzu cóltzu
cólzu 1 cógliu
còma , nf: comma 1 Definition
is puntas prus fines de is matas, una de is tres partes de una mata (in sensu verticale), sa prus in artu
Synonyms e antonyms
carvata,
chima,
comiola,
frandha 1,
pumpulina
Idioms
csn:
pònniri sa cosa a truncu coma = cun sos runcos parte a cara a un'ala e parte a cara a s'àtera, fintzas a dortu e a rugadis, a s'irregulada; o est mamma o est carru ’e coma! = si no est una cosa… est un'àtera!
Sentences
is mànigas de su lori si depint carrigai postas a truncu-coma ◊ piga su cambu de sa parti de su truncu, no de sa coma!
2.
ndi as a bolli a cuncordai duus fuedhus a truncu coma!…
Scientific Terminology
rbr
Etymon
ltn.
coma
Translations
French
chevelure d'un arbre
English
leafage
Spanish
copa
Italian
chiòma delle piante
German
Baumkrone.
comàre, comàri , nf: domare 1,
gomai Definition
fémina chi at fatu a pardina de unu fígiu o fígia (c. de ogiusantu); si costumat a si fàere a comares e compares de santu Giuanni o àtera comaria / comare anna = annaemele
Sentences
comà, su pitzinnu bos incumandho!
Translations
French
commère
English
godmother
Spanish
comadre
Italian
comare
German
Patin.
comaría, comaríu , nf, nm Definition su èssere comares, is comares Sentences po comare Zossanta sa fide de sa comaria est cantu a sa parentella ◊ a chie iscontzat custa comaria, sa cara nighedha chei sa cuculia! Etymon srd.
comasínu camasínu
combidàre , vrb: cumbidai,
cumbidare,
cumbidari,
cumbirai,
cumbitare,
cummidare Definition
su presiare gente, su dha tzerriare po dhi giare cosa a papare o a bufare, a una festa, o fintzes a fàere calecuna cosa / cumbidai a pràndiri, a ballai; pàrriri paras cumbidaus a prandi = papai a sa citia, pentzendi isceti a papai; cumbidari, combidare a… (binu, licore, durches) = dare pro cómbidu binu, licore, durches
Synonyms e antonyms
imbidai
Sentences
apo cumbidadu cudhu giòvanu a su tzilleri ◊ sa mere at mutiu sos pipios pro los cumbidare ◊ est timendu chi dha cumbideus a prandi? ◊ depu cumbidai po sa promotzioni de custu nebodi ◊ priorissa e massajas furint bogandho druches po cumbidare a totus ◊ papae custu: si dhu cumbido geo! ◊ no che ais a tènnere de cudhu licore chi mi ais cumbidau s'àtera die? ◊ s'istranzu no si che lassat andhare chentza combidadu! ◊ apu fatu imbucari is istràngius po dhus cumbidari a binu ◊ a cómbidas, Zusepí?
2.
sa visione de is momentos prus durces mi ni benit che tentacione a cummidare sa mente mia
Translations
French
inviter
English
to invite
Spanish
convidar
Italian
invitare,
offrire
German
einladen,
anbieten.
cómbidu , nm: cumbidu,
cúmbidu,
cumbiru,
cúmbitu,
cummidu Definition
su combidare, su cricare o tzerriare a ccn. po dhi giare cosa; sa cosa chi si cómbidat e chi unu, si dhu présiant e si dha presentant, si podet o depet pigare issu etotu
Synonyms e antonyms
brindhu,
imbidu
/
brindhatzina
Sentences
sas bighinas beniant a cumbidu a mi agiuare in totu su cosinzu ◊ in su cúmbidu de Antonedhu bi aiat una grefa chi no ti ndhe naro nudha! (G.Ruju)◊ a ogros cotos andhat a totu sos cúmbidos de sa bidha
2.
colade su cómbidu a sos chi benint a domo! ◊ no dhu bolis su cumbidu? ◊ a passai su cumbidu nci at a inferri a cras a merí ◊ setzidi, ca ti passaus su cumbidu de s'isposóriu de Chírigu! ◊ issu immoi essit prus pagu po no atobiai is amigus e dhis dèpiri torrai su cumbidu in su tzilleri ◊ a carrasecare andhant de domo in domo pro su cummidu
Etymon
srd.
Translations
French
invitation
English
invitation
Spanish
convite
Italian
invito
German
Einladung.
combrícula , nf Definition grefa, chedha de gente.
combustíbbile, combustíbbili , agt, nm Definition chi abbruxat, leat fogu; cosa bona po abbruxare, fàere fogu, nau pruschetotu de is materiales erricos de carbóniu (es. carbone, cherosene e àteros).
combustiòne, combustiòni , nf Definition
su abbruxamentu chi faent unas cantu cosas o materiales
Synonyms e antonyms
brujadura,
brusiamentu
Translations
French
combustion
English
burning
Spanish
combustión
Italian
combustióne
German
Verbrennung.
combutàre , vrb: compidai,
compidare,
compudai,
compudare,
cumbitare 1,
cumbutare,
cumpidare,
cumpudai,
cumpudare,
cumpudari,
cumpurai Definition
andhare a bíere comente unu, o una cosa o unu logu est o istat; cricare o tocare a bíere ite unu portat, ite dhue at in d-unu logu o istrégiu o móbbile serrau
Synonyms e antonyms
bubusare,
corrovai,
farrogai,
fodichinare
/
imbisitare
/
isprorare
Idioms
csn:
compidare su malàidu, sos betzos, su bestiàmine = andhare a bídere comente istant, comente sunt; compidare a s'ortu, a binza, a su cunzadu = andhare a bídere comente sunt, ite bi at, comente est sa cosa; compidare sas pudhas si criant = proare a bídere (tocare!) si zughent ou apunt'a fàghere; èssere, o istare, a cómpida e dassa = a s'abbàida abbàida, castiendi fatuvatu; cumbutare a minutu = compidare totu, apuntinu, donzi cosighedha, chirchendhe
Sentences
cheret compidadu a campu a bídere si su laore est bonu ◊ su babbu la picaiat sèmpere a cumbutare in campagna (A.Pau)◊ cómpida si apo serradu totu in domo! ◊ Bustianu si at fatu unu ziru pro compudare su locu, si podiat aberguare carchi cosa ◊ so torrandhe de cumbitare s'ortu ◊ andho a cumpidare sa busciaca de su mamutzone… sa meurra dhue iat fatu su niu!
2.
dhoi est tres oras su maresciallu cumpurendi in sa domu! ◊ eris sero bi fit totu sa zustíssia compudàndhelis su locu ◊ at intrau genti a furai a domu e mi ant cumpudau totu su logu ◊ s'èssere umanu est che un'abbissu: nisciunu in se matessi si est permissu de cumpudare finamenta a fundhu ◊ su dutore ti cómpidat totu inue ti dolet
3.
cómpidadi in busaca, in su portafollu, a bídere si zughes dinari! ◊ mi so totu compidadu ma no zuto nudha ◊ si est compidadu in dossu ca li pariat de zúghere cosa andhendhe ◊ onzunu si cúmbutat sas butzacas e collint su tantu de li prenare su serbatoju de sa binzina
4.
americanus e russus cun bellas navis ispatzialis cumpudendi funt is pianetas
5.
in sa robba no bi apo ne teracu e ne pastore: fato a cómpida e dassa deo etotu
Etymon
ltn.
*compitare
Translations
French
fouiller,
visiter,
explorer
English
to explore,
to search (in)
Spanish
fisgar,
registrar,
revisar
Italian
frugare,
perquisire,
visitare,
ispezionare,
esplorare,
controllare
German
kramen,
durchsuchen,
untersuchen,
kontrollieren.
comédia , nf: cumédia,
cummédia Definition
chistiones de sa vida, mescamente po ndhe pòdere erríere, comente dhas presentant in teatru is atores, coment'e chi siant acontessendho tandho o fintzes solu iscritas; fata de ccn. chi faet a erríere o faet acostire gente a iscurtare, a bíere po curiosidade
Sentences
sa cummédia est piàghida meda: sa zente fit totu crebendhe de su risu
2.
za l'at pesada sa cumédia, cussu tontu, pro cosas de nudha! ◊ maridu e muzere si sunt brigados: una cumédia, in carrela, chi no ti naro mancu s'àtera, totu prenu de zente!
Translations
French
comédie,
scène ridicule
English
sham
Spanish
comedia
Italian
commèdia,
scèna ridìcola
German
Lustspiel.
comedídu , agt Definition
nau de ccn., chi tenet una manera de fàere cumpria, educada
Synonyms e antonyms
benebortzedidu,
cumplimentosu
Sentences
lu tevias bídere comente fit comedidu candho li cumbeniat!
Etymon
spn.
Translations
French
aimable
English
polite
Spanish
comedido
Italian
cortése
German
höflich.
comentacòe , avb Definition
in calesisiat manera
Synonyms e antonyms
comentecasiat,
comentesisiat
Sentences
a dónnia contu fàciat comentacoe!(E.Nieddu)
Translations
French
de toute façon
English
however
Spanish
de todas formas
Italian
comùnque
German
wie auch immer.
comènte , avb, cng, prep: acomenti,
comenti,
cometi,
cumenti,
cummente Definition
foedhu chi inditat sèmpere manera, po preguntare (fintzes si no sèmpere cun intonu de dimandha), o paragone inter duas cosas cunsideradas cantepare e fintzes po nàrrere calecuna calidade inditada cun númene; podet inditare fintzes tempus in su sensu de apenas chi, candho, a manu a manu chi, fintzes de logu (in su sensu de luego apustis, passandho), un'idea de càusa (sigomente): che a dónnia àtera genia de foedhu, si podet manigiare a númene puru / a/c. in is cumplementos de paragone arrechedet sèmpere aifatu sa prep. a, o sa cng. e (meda, deosi, e andhat bene cun apòstrofo): comente a, coment'e, coment'e chi, comenti e (e po efetu de custos elementos – a de ltn. AD, e de lnt. ET – sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi benit apustis de comente no càmbiat sonu: coment'e candho = nr. comentecàndho, coment'e cherindhe = comentecheríndhe, coment'e chi = comentechí, coment'e deo = comenteddèo, coment'e festa = comentefèsta, coment'e primu = comenteprímu, coment'e retzidu = comenterretzídu, coment'e sorri = comentessòrri, coment'e tue = comentetúe, cosa chi no faet si est avb. o cng., candho imbetzes podet cambiare sa cunsonante de cuménciu de su foedhu ifatu: faedhas comente cheres = nr. comenteghères, bidimus comente triballas = comentedribàllas, comenti fais?, comente faghes? = comentivàis?, comentevàghes?, comente paret = comentebàret); comente… gai = po inditare assimbígios o una cosa chi sighit a un'àtera / bídere una cosa che…, coment'e… (+ pps) = in perígulos mannos de…, coment'e cosa fata deabberu; coment'e (+ númene)= un'ispétzia de… (númene)
Synonyms e antonyms
candho
/
che 1
Sentences
coment'istais? ◊ comente fato a sa sola? ◊ comenti fais a iscriri si no ses bellu mancu a ligi? ◊ si no mi dhu naras, comenti fatzu a dhu isciri? ◊ - comente?… torramilu a narrare ca no apo intesu bene! ◊ e comente, goi boche cherides andhare, chentza mancu bos leare su gafè?! ◊ ih, e comente: deo fato sos sacrifítzios e bois mi che ispendhides totu?! ◊ e immoi cometi feus?
2.
no isco comente fàghere ◊ comente triballas tue andhat bene ◊ sa cosa si depit fai comenti bollit fata ◊ faghe comente ischis! ◊ su sardu est sa língua nosta e dhu depeus achidiri cometi feus cun sa cosa prus bella ◊ issos ti ant a fàghere comente tue as fatu a issos ◊ comente mi azis nadu apo fatu! ◊ apompiaint a mie comente si zeo los potia libberare dae sas penas issoro ◊ currint comenti e chi siant giòvunus
3.
est diventadu torra fritu coment'e primu ◊ no fut coment'e tue babbu tou ◊ comenti e ita est custa cosa? ◊ comente a tie no bi at neune ◊ arrexonas coment'e is óminis ma no pentzas coment'e Deus ◊ no bufo: gràtzia su matessi, coment'e retzidu! ◊ cussu no fiat bonu a pintai, cument'e tui! ◊ dhue cheret corazu a tocare una píbera comente a tie! ◊◊ totus cuntziderànt a Giuanni Batista coment'e unu profeta ◊ su libbredhu de is assegnus est cumenti a dinai (F.Carlini)◊ coment'e muradore est bonu, ma coment'e ómine no balet ◊ custa cosa si leat coment'e meighina
4.
coment'e dogni riu a su mare, gasi s’ómine candho est mortu torrat a Deus ◊ gasie de ti lograre ape sa solte comente ti amo cun impignu folte!
5.
comenti est bénniu su tempus de marrai, a marrai funt andaus ◊ comente fit gai, ruet e si segat su bratzu ◊ comente fia caminendhe apo abbojadu a unu ◊ su sodhu comente intrat che essit ◊ comenti femu ligendu est bénniu s'amigu ◊ comente s'est postu a mòere carchi cosa che li est rutu totu a terra ◊ comenti intrais a sa bidha eis agatai unu burrichedhu acapiau ◊ is terras insoru furiant cumenti ci passaus de crésia ◊ comenti dh'apu iscípiu mi at fatu ispilursiri totu sa carena!
6.
so tirchiendhe de suore, comente fia tzapendhe ◊ cussu dolore est comente as fatu irfortzu
7.
no sciu su comenti
Surnames and Proverbs
prb:
comente mesuras ti ant a mesurare
Etymon
ltn.
quomo(do) + mente
Translations
French
comme,
comment
English
how
Spanish
como
Italian
cóme
German
wie.