colovrèdha , nf Synonyms e antonyms agilestru, alighelta, atalighelte, cabexeta, caixedha, coxueta, gilestra, lucesti, lulgeta, tilicherta, tzorompis Scientific Terminology anar, podarcis sicula cettii, podarcis tiliguerta tiliguerta, p. t. ranzii, archaeolacerta bedriagae sardoa, a. b.paessleri, a. b. ferrerae, algyroides fitzingeri.
colovrédhu colobrédhu
colovriàre colloviàre
colovriàtu , agt Definition coloviadu, chi dhi est passada sa gana a su puntu de àere coment'e àscamu, ifadu Synonyms e antonyms istomacau.
colovrinàre , vrb Definition
giare a bíere o a cumprèndhere una cosa po un'àtera, a ingannia
Synonyms e antonyms
abbovai,
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
corogliare,
furcare 1,
imbusterai,
imbuvonare,
ingannai,
ingrangugliare,
ingregai,
istusciare,
mariolare,
mariotare,
piocai,
scafai,
trampai
Sentences
si firmat finghindhe assustu tantu chi su maresciallu faghet a cumprèndhere chi est persuasu chi s'ómine no colovrinat pro nudha
Translations
French
tromper,
duper
English
to cheat
Spanish
engañar
Italian
ingannare
German
betrügen.
colóvriu collóvia
colóvru colòbra
colóvru 1, colóvrulu , nm: colóvuru 1,
corófulu,
coróvulu Definition
una genia de erba chi prantant po bellesa, po su frore / giaos de colovru
Synonyms e antonyms
cravellu
/
cdh. caróvulu,
ttsr. garóvuru
Sentences
su colóvuru grogu chi abbaimis umpare si agabbat de sicare ca l'olvido (A.Spano)◊ frorint sas tupas a ghisa de colovros ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas, colovros e sisias ◊ como divas, cantantes, ballerinas, invece de colovros e de rosas imbolant in platea mudandhinas!
Scientific Terminology
frs, Dianthus caryophyllus
Etymon
ltn.
caryophyllu(m)
Translations
French
œillet
English
carnation
Spanish
clavel
Italian
garòfano
German
Nelke.
colóvuru colòbra
colóvuru 1 caróvulu
colpadòre , agt, nm Definition chi iscudet, chi atripat, unu chi at iscutu a un’àteru Sentences su corpadore fit su fradile etotu Etymon srd.
colpàdu , pps, agt, nm: corpadu,
corpau Definition
de colpare; guastu po calecuna maladia, nau mescamente de frutuàriu chi s'intostat e sicat in calecunu tretu de su pígiu de fora, a marcu, coment'e chi apat leau cropu; nau solu de ccn., chi no est tanti giustu de conca
Synonyms e antonyms
arropau,
scutu
/
feltu,
gastu 1
Idioms
csn:
corpadu a mortu = de ndhe mòrrere; corpadu dai sos mortos = tocadu, chi lu at curpidu carchi mortu, chi lu at tocadu zente morta; èssere corpadu a… (cragu, sèmene, machine, àteru) = chi bi ndhe ant postu tropu, tantu meda de nòghere
2.
custa pira, ocannu, est totu corpada ◊ sa néspula de s'ortu meu est totu corpada, no bi ndh'at una bella ◊ de cantu ses colpadu ses ridículu! (Piras)
3.
custu laore est corpadu a sèmene: tropu carcu e no bi faghet bonu! ◊ già che ndh'at colpados, legos e mandrones!
Translations
French
frappé,
tavelé
English
rotten
Spanish
golpeado,
podrido
Italian
colpito,
guasto,
ticchiolato
German
geschlagen,
verdorben,
fleckig.
colpàre , vrb: acorpai,
corfare,
corpare,
crofare,
cropare 1 Definition
giare o calare cropos apitzu de ccn. o ccn. cosa, nau fintzes in su sensu de guastare, de lassare unu marcu coment'e de cropu; andhare, lòmpere a unu logu (avb. che + prn. la + corpare in) coment'e cosa fata impresse, currendho
Synonyms e antonyms
addobbai,
arropai,
cardare,
còrfere,
ildobbare,
irbatulare,
isciúdere
/
colpire
/
afèrrere,
imbàtere,
lòmpere
Sentences
lis at corpadu a fuste ◊ sa puntza cheret corpada a martedhu ◊ su pisedhu no at fatu a bonu e candho sa mama no ndhe at pótidu prus l'at corpadu
2.
zente de cussa zenia no los corpat ne sole e ne bidhia ◊ custa pira est totu corpada: no bi ndhe at una sínchera, ocannu
3.
cussu pischedhu de casu chi mi at dadu fut colpadu a giagu
4.
su maresciallu che li colpat in domo a note manna ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca inue teniat sa robba ◊ brincat e che lampu che cropat in domo de su prídiru ◊ in tres oras che l'at corpada in Núoro ◊ unu ndh'est colpadu in Bosa e cogiadu s'est
Etymon
srd.
Translations
French
frapper
English
to strike
Spanish
golpear
Italian
bàttere,
percuòtere
German
schlagen.
colparédhu , nm Definition min. de colpu, cropu de pagu contu, cropighedhu.
colpète , nm: corpete,
corpetu,
cropete,
cropeto,
cropetu,
culpete,
curpetu,
gorpete Definition
trastu de pònnere in dossu, chentza mànigas, prus che àteru de ómine
Synonyms e antonyms
gilecu
Scientific Terminology
bst
Etymon
itl.
corpetto
Translations
French
gilet
English
waistcoat
Spanish
chaleco
Italian
gilè
German
Weste.
colpíre , vrb: corpire, curpire Definition fàere dannu coment'e iscudendho, nòghere, nau prus che àteru de sa salude, de sa carena, de una mata e cosas deasi: pònnere intzimia de maladia Synonyms e antonyms atemare, intzimiai, temiare Sentences no essas dae buca de furru a fora chentza ti pònnere nudha in dossu, ca su fritu chi bi est ti curpit! ◊ su pistighinzu corpit che martedhu ◊ si proischinat a oras de calura meda curpit sas binzas.
cólpu , nm: corfu,
corpu,
crofu,
cropu Definition
sa ferta e s'istóchidu o tzàchidu chi si faet iscudendho cun calecuna cosa, móvia de botu, totu a una borta; cosa chi arrennescet bene meda prus che àteru candho est difícile / min. colparedhu, corpighedhu, cropighedhu
Synonyms e antonyms
acirrada,
acollada,
addobbu,
afracada,
afurconada,
assuprida,
ibbatulada,
irbirroncu,
isdobbiada,
lómpia,
tzacada
/
isparu,
tiru,
tzocu
/
gofu
Idioms
csn:
dare, iscarrigai, leare corpos, leare a corpos, intèndhere corpos; corpu dadu a manimbesse, a totu codhu, a rasigadura, firmu, in prenu; torrare su c. = corpare a unu chi ti at corpadu (prus che àteru, deretu, apenas retzidu deretu torradu); corpu de punnigosu, de pedra, de fuste, de farci, de ferrus = corpu dadu a punnigosu, a perda, e gai; corpu de telèfono = telefonada; corpu de balla = balla, isparu; corpu de língua = peràulas pesantes, chi ofendhent; corpu de àcua = próida, refrigada de àcua; corpu de aera = bentixedhu friscu chi cassat a unu candu est insorau; corpu de tússiu, de boxi = su tzocu o sonu chi si faghet tussindhe, faedhendhe; corpu de gagaju = zenia de brincu de sa boghe chi si faghet cun s'irguzu comente si pronúntziat sa /c/ oclusiva velare surda o fintzas sa /f/ in tzertas bidhas (es. su ’ane, sa ’astanza = su cane, sa castanza; sa ’émina, su ’ocu = sa fémina, su focu); fuedhai a cropus a cropus = brinchendhe su sonu de /c/ o de /f/ comente faghent a logos (su ’asu, sa ’émina = su casu, sa fémina); colpu de Vènere = zoghendhe a manzíngula, est candho essint paris totas bàtoro números diferentes: est sa cumbinada menzus; avb. (bènnere, fàghere, e gai) a corpu, totu a unu crofu = totu paris, a una borta, totinduna; fàghere a corpu e ista = puntu e mortu; fàghere corpu malu feri ’ene = fàghere carchi cosa de una manera irballada, pagu zusta, e andhare in bonu gai etotu; fàghere a corpu innanti = fàghere innantis, lòmpiri a ccn. logu prima de un'àteru; tratu su colpu = fatuvatu, dónnia tantis; piscare in cropu a ccn. = segudàrelu, tènnere o agatare faghindhe su dannu; in su corfu/corpu de sa messera, in corfu ’e note = in su grofu de sa messera, in su menzus messare, intremesu de noti, a note russa, a noti incrófia, a note manna
Sentences
portale mannu, s'úrtimu corfu ti lu dat sa ruspa pro sa piatza de sa libbertade ◊ aiat leadu calchi colpu de aera essendhe a fora dai su caldu a su fritu ◊ faiat andhae su fuste noischedhosu cun cropos furiosos a cantu essit ◊ a su corpu chi li at dadu lu at fatu rúere
2.
pissighit su polcavru, partit su colpu e fadhidu si l'at! ◊ a custu corpu de boxi totus si funt unius
3.
no mancat mai calchi colonellu chi est meledendhe calchi colpu de manu
4.
tratu su colpu, pigaiat su frade a montes, o su babbu, a cumpidare o a che li pigare su recatu ◊ tratu su colpu, chenaiant umpare
5.
bellu pisedhu…: a sa mama li torrat su corpu!◊ candho paret chi l'apant fata franca, lis faghet a corpu innanti e los buscat gai etotu, a sos furones ◊ sos barratzellos fachenne sa posta a sos bardaneris fint aconcatos a tratènnere fintzas a los piscare in cropu ◊ in làmpadas sa zente fit in su corpu de sa messera e no fit pessendhe a sas festas ◊ custu est su corfu de su molinzu e no fachet a pasare!
6.
bosatrus fuedhais a cropus a cropus peus de is santuidesus!
Surnames and Proverbs
prb:
a unu corpu no si ndhe segat s'àrbure
Translations
French
coup
English
strike
Spanish
golpe
Italian
cólpo,
bòtta,
percòssa
German
Schlag.
cólpus , nm: corpus,
cropus Definition
organísimu animale, mescamente sa carena de su cristianu; genia de organísimu formau de medas funtzionàrios, impiegaos, autoridades chi punnant a unu matessi impreu o iscopu (es. finantza, pulitzia)/ su corpus umanu est formau de tres partes principales: sa conca, su bustu o truncu e is arremos
Synonyms e antonyms
carena
Idioms
csn:
a corpus presente = cun su mortu in dainanti (nadu de àteru: cun sa cosa imbia, chentza bisonzu e a istrobbu); betare a c. = papai, ingúrtiri; andhare de su c. = fàghere de bisonzu; èssere isserradu de su c. = tupadu, chi no podet fàghere de bisonzu; èssiri a c. gentili = bestidu in mànigas de camisa; fàghere c. bonu (nau de cosas de papai) = fai bèni, fai istai bèni; Su Corpus de Cristos = sa festa de su Corpus Domini
Sentences
fit una fémina istrízile, bene fata de colpus ◊ li ant fatu sa missa a corpus presente ◊ a Deus incumandho colpus, coro e ànima mia ◊ seu dèu su pani biu e chini papat de su corpus miu no at a morri prus ◊ custu binu mi piaghet: faghet corpus bonu!
2.
cropus de in ca fíasta nàscia! ◊ apu nau a fuedhai a sa moda de is cristianus, corpus de chi s'at fatu cun língua e cun totu! ◊ anchi daboris a brenti dhi pighit, corpus de chi dh'at dipéndiu!
Etymon
ltn.
corpus
Translations
French
corps
English
body
Spanish
cuerpo
Italian
còrpo
German
Körper.
còlta , nf: costa Definition
in sa carena, donniunu de is ossos longos chi de s'ischina fúrriant e si benint apare in petorras formandho sa càscia: pl., donniuna de is duas bandhas de sa carena in sensu manca/destra; foedhandho de erbas a fògia larga, sa fògia etotu mescamente su tretu de mesu, inue est prus grussa; de un'istrégiu, sa parte chi si pesat de su fundhu fintzas a is oros; logu largu meda e in calada, pala manna de unu monte / min. costizola
Synonyms e antonyms
coltazu,
fiancu
/
costalla,
crosta
/
incosta
/
costale,
costera,
cugutada,
pala,
trempada
Idioms
csn:
costas curtzas = sas costas chi no torrant a su petorru, sas prus in bassu; costas tinniadas = cannidas; rúere a costa longa = rúere a longu, de pàrrere corcadu, istiradu; costas apari = a costazu, a fiancu de pare; a costas de… = a costazu, a fiancu de…; ghetaisí una cosa de pala in costas = dae pala in codhu, lassare chi la fetat s’àteru o fintzas betare sa curpa s'unu a s'àteru; fuedhai, ríere in costas = crebare; essire dae costas = (nadu cun fele) ispèndiri de buciaca; essíreche palabala costagosta, in costas de pinnetu, de mandra = arrispúndiri ma no a tonu, fuedhendi de àteru, nàrriri chentza de nàrriri, essiri in coranta mois; parare sa costa a unu = fai s'ala o amparai a unu; costa soliana, costa umbrosa = pala de monte a cara a mesudie, a cara a su nord; andai costa costa = in logu de costera, essire in paris, andhare in paris
Sentences
est romasu cadidu chi si li contant fintzas sas costas ◊ comente est rutu si at cannidu duas costas ◊ est faladu a terra a costa longa che unu buatone!
2.
in costas si lu depiant tzacare su fogu! ◊ fipo isterjolau in terra a costa longa ◊ ca fipo istracu mi so corcatu costas a terra
3.
si su fogu est tropu artu brúsiat sas costas de s'isterzu ◊ sas costas de su sedatu si sunt segadas a fortza de lu manizare
4.
comente faghet a costa su logu, sa terra fuit a zosso ◊ in sas costas a cara a sole bi pigat pàsculu prus bonu ◊ cun sos benujos frazados giómpidos semus in chima de sa costa
5.
est andhadu a chircare costas de aldureu
6.
funt ghetendisí sa curpa de palas in costas ◊ gei as a fuedhai, mancai in costas! ◊ candho lu apo dimandhadu de sa chistione ch'est essidu pala pala, costa costa ◊ si mi fato àteros bestires, dae costas ti essit?! ◊ che ses essindhe in costas de pinnetu: torramus a su chi fipo nandhe!
Surnames and Proverbs
smb:
Costa
Scientific Terminology
crn, slg
Etymon
ltn.
costa
Translations
French
côte (anat.),
côte versant (géo.)
English
rib,
hillside
Spanish
costilla,
cuesta,
vertiente
Italian
còstola,
còsta,
pendìo alquanto estéso,
versante
German
Rippe,
Abhang.
coltàzu , nm: costàgiu,
costazu Definition
totu is costas de una parte de sa carena
Synonyms e antonyms
costíglia
/
costau,
fiancàglia,
fiancu
/
cdh. custàgliu
Idioms
csn:
dolore de costazu = infetu a prummones, prummonite, preurite; avb. a costazu = acanta, a fiancu de pare; sos costazos de su carru = costallas, costanas; drommire totu a unu costazu = drommire chentza pidinos, totu a unu surtu, bene
Sentences
sos costazos de su porcu, salidos, si faghent a piscadura ◊ su babbu fit mortu a càusa de unu dolore de costazu
2.
si sunt agatados a costazu apare e si sunt faedhados ◊ cussas famíllias istant a costazu ◊ "No ndhe tèngio, fémmina!" dhi arrespondhet aperindho sa gennighedha a costàgios po che dhu fàere essire a camminu
Surnames and Proverbs
smb:
Costaggiu
Scientific Terminology
crn
Etymon
srd.
Translations
French
côté
English
side,
ribs
Spanish
costado
Italian
costato,
fianco
German
Seite,
Rippengegend.