A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Abbreviations Legenda | Symbols Legend

còlte , nf: corte, corti Definition logu serrau, in fora, apresu a sa domo in bidha o in su sartu ue si faet fúrriu, fatu adatu a pònnere animales, o fintzes po àtera cumbénia; tretu minore prus che àteru tundhu a inghíriu de su truncu de una mata (o fintzes solu síngia tundha a cricu, in terra, giogu de piciochedhos); organísimu de giustítzia, collégiu de giuighes chi faent is dibbatimentos de gradu superiore / min. cortita; corte/i de múrghere, de mulli = mandra Synonyms e antonyms bachile, cerina, coltíglia, màndara, passiale / zirella / cortile Idioms csn: sa corte de sa Luna = zenia de cortina, bàlliu tundhu prus craru chi a notes si paret totu a inghíriu de sa Luna, a bortas astrintu e a bortas largu meda; fàghere sa corte a s'abba = mòere s'abba cun sa manu, inue est apojada, a frànghere s'arga a manera de no ndhe la umprire cun s'abba; colte reale = polatu, logu ue b'istat unu re; fai corti chena crabas = fàghere innantis su chi cheret fatu apustis, manera irballada de fàghere sas cosas Sentences sas cortes sunt prenas de pudhas e gai sa zente tenet sos obos ◊ candho torrant sos pastores a sa serra, in màgiu, faghent torra sas cortes a múlghere 2. sa luna istanote zughet sa corte ◊ fàgheli sa corte, a s'abba, e umpri! 3. a sa pitzinna che l'at giuta a colte reale ◊ sunt pagos sos chi tenent santu in corte pro si pòdere catzare dogni gustu Surnames and Proverbs smb: Corte, Cortes, Corti, Cortis, (Decortes, Degortes) / prb: benint is de monti e ci bogant is de corti Scientific Terminology srr Etymon ltn. cohorte(m) Translations French enceinte English corral Spanish corral, tribunal Italian recinto per animali, córte, alóne German Viehpferch, Gericht, Hof.

coltíglia , nf: cortígia, cortíglia, cortilla, cotilla, curtilla, cortiza Definition logu serrau, in fora, mescamente acanta a sa domo, a pònnere animales o po àtera comodidade Synonyms e antonyms colte, corrale, corratzu, cortile, iscorratu Sentences su moenti crocat in cortilla ◊ pongu sa màchina in cortígia ◊ in domu tengu cortígia a parti e àtera ◊ is cabonis funt me is cortillas ◊ su note m'ischido e ch'esso a sa cortilla ◊ sunt intrados in sa cortiza chi dhue fuit a diesegus Etymon ctl. cortilla

coltína , nf: cortina, cultina Definition sa pratza asuta de una mata, totu a inghíriu de su truncu inue orruet su frutu; s'umbra chi faent is matas, asuta; su frutu chi dhue orruet asuta de sa mata Synonyms e antonyms paltza, prassàrgia, pratzada Idioms csn: fàghere sa c. a sas àrbures = limpiai asuta de is matas; èssere a cortina (nadu de unu frutu) = a meda, in terra Sentences est abbaidendhe sas fozas sicas e mortas suta de sa coltina ◊ sa pira ruet in sa cortina ◊ sa cortina no si collit comintzendhe dae mesu, ma dae alas de fora, a s'atenta 2. sos àrbores fachent cortina ◊ in istiu cherent fatas sas cortinas pro agatare su logu netu a ndhe collire s'olia 3. ndhe apo collidu una cortina de olia ◊ sa nughe bi est a cortina, in terra Surnames and Proverbs smb: Cortina / prb: sa landhe falat a sa cortina Etymon srd. Translations French le couvert d'un arbre English Space under a tree Spanish lugar debajo de un árbol Italian lo spàzio sótto una pianta German Schatten eines Baumes.

coltivadòre, coltivadòri , nm Definition chie trebballat sa terra Synonyms e antonyms massàgiu Scientific Terminology prf.

coltivàre , vrb: curtibare Definition trebballare sa terra, mescamente prantare e contivigiare matas, laores, ortalítzia (e fintzes contivigiare àteru de genia culturale, morale).

coltivatziòne , nf: cultivascione Definition su trebballare e contivigiare cosas chi creschent in sa terra Synonyms e antonyms cultibu Sentences naro, a bos dare noa ispricascione, chi benzemus a una terra nuda chi peruna no at cultivascione.

coltoíre , vrb: costodire, custodiri, costoire, custodire, custoire Definition pònnere a parte, chistire sa cosa a manera de dha tènnere e agatare torra, de no si guastare o àteru; partare, pònnere in logu de no si pòdere bíere si no cricandho / giogare a su costoi costoi = a cuare Synonyms e antonyms acastiai, aggolostire, aggordai, allogae, arremai 1, arremonire, asserbare, chistie, cultodiare, golloire, incungiai / cuai | ctr. foliare, frundhire Sentences contat sa zente antiga de sidhados in terra anzena custoidos ◊ sos durches si faghent e costoint a sas festas ◊ sa càriga si costoit dae istiu a zerru ◊ apipiedhare si narat candho si tenet una cosa custodia, istuzada ◊ is piciochedhus custodiant is béstias ◊ est custodia e bèni tenta 2. issa fit costoida apalas e no si bidiat ◊ sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire pro s'issàssinu chi nos aviat fatu ◊ pessighit su cumpanzu, li pítzigat banzu e fuit a si costoire Etymon ltn. custodire Translations French conserver English to preserve Spanish guardar, conservar Italian conservare, serbare, riservare German aufbewahren.

coltúmene , nm: costume, costúmene, costumi, costúmmene, custúmene Definition su bestimentu antigu de sa gente de unu logu / costúmene de dolu = de lutu, su chi si ponet pro corrutu Sentences is óminis bistiant in costúmene a sa manera antiga: berrita, coritu, ragas e cratzonis de arroda ◊ su retratu de giaja tua in costúmene antigadu totu in seda fioradu in su zostre che lu cua! (G.A.Cossu)◊ su costúmene como lu ponent petzi a carchi festa ◊ sos costumes sunt betzos e andhàntiles Etymon itl. Translations French costume régional English costume Spanish traje Italian costume (vestiàrio) German Tracht.

cóltzu , agt, nm: colzu, cortzu, corzu 1, cotzu 3 Definition foedhu chi narant po ammischinare o lastimandho a unu; foedhandho de unu mortu, s'ispaciau, sa bon'ànima; fintzes chi est totu malandhau / cortzaredhu! = siscuru!, scerau!, mischinu! Synonyms e antonyms beadu, mischinu, moltu, siscuru / malacónciu / cdh. cólciu | ctr. diciosu Sentences coltzu si andhas foressidu solu in su buscu niedhu! (P.Casu)◊ corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ corzu chie si fidat de amigos! (P.Pisurzi)◊ custu mi ammentant sa colza pitzinnia! ◊ a dolu de sas coltzas netas mias, chi mi ant a pesu in domo! 2. su colzu de tziu Istèvene, candho si agataiat, za fit ómine! ◊ s'interramortos at ammaniadu una tuda pro un'àteru corzu ◊ su colzu de babbu meu naraiat sèmpere a no fàghere male a neune 3. sa mobbília no podiat èssere prus cortza: cadrea mala, mesedha totu arroinada Etymon crsn. córciu Translations French pauvre, Dieu ait son âme, feu (f. feue) English poor (thing), latelamented Spanish el pobre Italian poverino, buonànima German arm, Selige.

cólu , nm Definition genia de istrégiu cun su fundhu totu istampau a cracu, o fintzes telu lascu, po ndhe seberare sa malesa de is lícuidos / betare, fàghere una cosa a colu a colu = a iscolomadura, abbellu abbellu coment'e colèndhela Synonyms e antonyms coladore Sentences unu colu afissu colat sa cosa menzus de unu lascu Scientific Terminology ans Etymon ltn. colum Translations French filtre English filter Spanish filtro Italian filtro German Filter.

cólu 1 , nm: cú, culu Definition sa carena in su tretu de is nàdigas, a inghíriu de su pertusu, su pertusu etotu comente acabbat s'istentina: nau in cobertantza, su paneri, su bruvarinu, su trodhiadore, s'agreste, su cacadore, su palas a sole, s'assu de oros / min. culichedhu, culitu Synonyms e antonyms ciapanarju, ciapione, traseri Idioms csn: su c. de s'agu = s'ogu, s'istampixedhu de s'agu aundi si fait passai sa fia; colu de cofa = chi o chie zughet culu mannu meda; prepotenti chei su cú = chi cheret èssere acuntentadu e bastat (pro fàghere de bisonzu); c. de búlvera = letranghigurtzu, chi no tenet passiéntzia nudha, chi deretu si che àrtziat; èssere a c. apare = a iscórriu, in malas; c. de malu assentu = chi o chini no abarrat mai firmu, chi no donat conca a su trabballu, a s'istúdiu; timigulus = timegaga, chi timet meda; si li curret de c. = si dhi setzit in callu, si dhi praxit; c. de craedha = susuncu, coghedhu; avb: culuculu = ifatu, luego apustis, sichisichi; pònnere a culimpipa = imbassiados cun sa conca fintzas a terra e cun su culu a cara a in artu, a culimpípiri; donai su c. in terra = arrúiri o cairi de bonu in malu istadu; dhi fait su c. duas tres = bendit sa cera a bajoca, si est caghendhe de sa timoria; no dhi tocat sa camisa in c. = no capit in pannus, no ischit inue ndh'istare de sa cuntentesa; oh, bae, lèala in c.! = bai a pasci cocas!; andhare o torrare a culu issegus = torrai acoa; pònnere su nasu in c. a unu = no arrennèsciri a dhi fai nudha; pònniri su c. pro faci = lassare sa birgonza, parai faci; portare sa fatze che su c. = no tènniri bregúngia nudha, èssiri isfacius; dàresi carches a c. (nadu in suspu) = chi no ndi dh'importat nudha de una cosa; castiai a cul'e ogu = abbaidare cun sa coa de s'ogru, a ogros dortos, a ocru frassu, coment'e faghindhe finta de no abbaidare; leare su c. a giogu = befai, pigai in giru, pigai cosas sérias a giogu; (chèrrere a) leare su c. a cagare, no si ndi pesai su culu de sa cadira = mandronia manna, sa pretesa de is preitzosus ispaciaus; leare, pònnere su c. a banchitu = pretèndiri tropu e boghendi in brigúngia puru s'àteru, fai is prepotentis; línghere su c. a unu = avilíresi tropu; no est bonu mancu a frobbire in c. = (nadu de una cosa) chi no serbit própiu a nudha; èssiri a c. in foras, a c. in campu = a culu nudu, cun bestimenta tropu curtza, iscufusos de bestimenta; èssiri c. baratu = bèndheresi pro nudha; èssiri culu infustu = chi si agatat male pro donzi cosighedha; pàrriri tochendu in culu algenu = èssere tropu delicados, àere tropu delicadesa in su fàghere Sentences dhi lompiant is peis a cú de cumenti curriat! ◊ ti leo a purpedhas de culu! ◊ dhus pigaus a pedhi de culu e nci dhus bogaus 2. cussos sunt cuncordos, bastus chi siat a fàghere cosa chi lis curret de culu! ◊ si no est cosa chi li curret de culu no ti ndhe faghet de nudha! ◊ castiei su muntronaxu chi nc'est in custa domu: no si ndi pesant mancu su culu de sa cadira! ◊ is féminas oi essint a culu in campu e a titas foras ◊ ti nci fatzu intrai in su colu de s'agu! 3. como chi in cue ses, in cue restas: lèala in culu e… passa bonas festas! 4. pessant gai a conca furistera chi linghindhe su culu a su buzinu faghent bella frigura e carriera! Scientific Terminology crn Etymon ltn. culus Translations French cul English bum Spanish culo Italian culo German Gesäß.

colubriàre colloviàre

colubrína , nf: columbrina Definition genia de cannone.

cólubru colòbra

coluciòni collassiòne

columàre , vrb: acolumare*, culumare Definition prènnere un'istrégiu finas a oros, a cólumu, prènnere Synonyms e antonyms acucurai, acucurrumedhare, ammuntonae, pienare, plèniri | ctr. bocare, illichidare, leare 2. ue si podet culumare s'istògomo cun duos sodhos? ◊ est lúghida lumbrera chi cólumat su coro de paghe.

colúmba , nf: culumba, columma, culúmbula Definition genia de pigione fémina; foedhu chi si narat cun istima forte a fémina Sentences so intendhendhe chighígliu de columbas e de caos bolendhe in s'aera 2. est innotzente che columba 3. no ti fides, columba, ca s'astore fatu tou sas úngias est perdendhe! ◊ sa columbedha mia cun su rampu de s'olia apo mandhadu Scientific Terminology pzn Etymon ltn. columba Translations French colombe English dove Spanish paloma Italian colómba German Taube.

columbària , nf Definition genia de erba Scientific Terminology rba.

columbàriu , nm: columbraxu, culumbarju, culumbarzu Synonyms e antonyms colombera Etymon ltn. columbarium.

columbédhu , nm Definition a logos, su coromedhu de sa latuca.