allampàre , vrb: allampiai,
allampiare Definition
apèrrere bene is ogos abbaidandho; arrennèscere a bíere o connòschere fintzes de atesu
Synonyms e antonyms
illampiare,
ispalpedhare
/
allampiociare,
apubai,
assebeltare,
bídere,
iscerai,
semodare
Sentences
giómpidu a s'incraradorza, ndh'at pódidu allampiare sos carabbineris ◊ in s'ispricu de su poju che allàmpio sa figura de mene etotu ◊ cudhos si fint girados a l’abbaidare allampiandhe sos ogos ◊ Tziu Missente, comente nos nche allampiabat, nos mutiat a nos cumbidare
Etymon
srd.
Translations
French
apercevoir
English
to perceive
Spanish
divisar
Italian
scòrgere,
intravedére
German
erblicken.
allampizàre , vrb: lampigiai* Synonyms e antonyms
brigliai,
grigliare,
illampizare,
illughentare,
lúchere,
lutzigare,
prellúgiri
Translations
French
resplendir,
briller
English
to shine
Spanish
resplandecer,
irradiar
Italian
risplèndere,
mandare ràggi
German
strahlen.
allancài , vrb Definition
pigare de mala manera, a s'airada
Synonyms e antonyms
abbrancai,
afarcai,
afarrancae,
aggafai,
aggarrai,
aggranfare,
agguantai
Sentences
ghetendi is farrancas a cantu poit allancat is prendhas de s'oreria ◊ agatat sa cosa, si dh'allancat e ponit in busciota ◊ chi allancu s'oreria no torru a trabballai! ◊ dus cropus de iscupeta de asegus dh'allancant
Translations
French
attraper avidement
English
to catch avidly
Spanish
agarrar
Italian
afferrare avidaménte
German
gierig packen.
allancàre , vrb Definition
su bènnere mancu de is benugos camminandho, po debbilesa, male, pecu o pesu tropu grae: si narat de àteru puru in su sensu de èssere cédiu, chentza fortzas, pèrdere fortza atrotigandho
Synonyms e antonyms
achinnae,
annaigare,
bantzicare,
iscotzinare,
istantonai,
saidare,
tambulare,
tòmbere
/
indortigare
Sentences
calchi rampu allanca allanca a calchi carignu de su bentu si movet (P.Casu)◊ est caminendhe allanca allanca pro su pesu ◊ no at tentu peruna piedade pro cudhu, candho l'at bidu allancadu in terra, insambentadu e derrutu
2.
sos puzones in su nie sunt morindhe de fàmine, abbaidendhe cun sos ojos allancados
3.
sa nae est allanchendhe e si podet segare
Translations
French
chanceler
English
to totter
Spanish
tambalearse
Italian
barcollare
German
schwanken.
allaputzài , vrb: allepuciae,
allepuciai,
alleputzai,
alleputzare,
alliputzai,
ellepuciare Definition
papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu
Synonyms e antonyms
allepuciri,
arrempudhire
/
addinghillai,
allepuritzare,
arrepicai 2,
assamodare,
atrigliare,
chinchinnare,
cumpòniri,
cuncodrai
Sentences
castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia)
2.
poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa!
Etymon
srd.
Translations
French
ragaillardir,
se pomponner,
se parer
English
to dress up to make cocky (oneself)
Spanish
fortalecer,
acicalarse
Italian
rinvigorire,
ringalluzzire,
attillarsi
German
stark werden,
eitel werden,
sich aufputzen.
allardàre, allardiài , vrb Definition
pònnere lardu, ingrassare; istidhigare su lardu allutu a sa petza orrostindho, pònnere fitas de lardu a sa petza coendho; rfl. nau de ccn., su si crèdere meda / allardàresi de una cosa = abantaisí de calincuna cosa
Synonyms e antonyms
illardionare,
ingrassai,
saginai
/
istedhiare,
preutire,
untinare
Etymon
srd.
Translations
French
prendre de l'embonpoint
English
to fatten,
to lard
Spanish
engordar,
mechar
Italian
diventare pìngue,
lardellare
German
dick werden,
spicken.
allarmài, allarmàre , vrb Definition
pònnere a sa lerta, in pentzamentu
Synonyms e antonyms
apensamentai,
spantai
Translations
French
alarmer
English
to alarm
Spanish
alarmar
Italian
allarmare
German
alarmieren.
allartzanài , vrb: allatzanai Definition
igragalare, nau de erbas segadas o patindho asciutore po farta de abba
Synonyms e antonyms
acalabiare,
acalamai,
addormicare,
agurgire,
allacanae,
allizare,
ammustiai,
arruncionire,
artanare,
calaginare,
carigai,
caugai
Sentences
sa fà frisca lassada sentza de coi si allàtzanat ◊ is froris bodhius de diora si allàtzanant
2.
si allàtzanant is bisus puru!
Translations
French
se flétrir
English
to wither
Spanish
marchitar
Italian
avvizzire
German
welken.
allatàe, allatài , vrb: allatare Definition
giare su late, sa tita, giare o pònnere a súere, nau prus che àteru de gente e de animales ma si narat fintzes de mata in su sensu de giare sustentu, giare s'abba chi sa mata suspit cun is arraighinas); nau de funtana, pigare s'abba de aterue (erriu, lagu)
Synonyms e antonyms
inconai
/
amedhigare,
ammamare,
ammammarizare,
gamedhigare
| ctr.
istitai
Sentences
is trexi fillus dhus iat fatus Assunta, e issa dhus iat allataus e créscius ◊ si sa mama no portat late, si cricat un'àtera mama chi est allatandho ◊ babbu aiat chirriadu un'anzonedhu copiolu ca s'erveghe duos non los podiat allatare ◊ pícache chin tecus custu pipiu e allàtalu! ◊ s’ebba est allatandhe su pudhedru
2.
fintzas su sèmini malu, si pagu pagu dh'allatas, est prontu a pigai!
Etymon
srd.
Translations
French
allaiter
English
to nurse
Spanish
amamantar
Italian
allattare
German
stillen.
allatzàre , vrb Definition
imbodhigare a istrintu passandho totu a inghíriu
Synonyms e antonyms
abbarbigare,
inchínghere
Sentences
andho chirchendhe ratos de àrvures birdes pro mi allatzare che a sa edra (M.Portas)
Translations
French
se cramponner,
s'enrouler
English
to cling
Spanish
abrazarse,
estrecharse
Italian
avvinghiarsi
German
sich anklammern.
alleàre , vrb: alliai 1 Definition
fàere un'acórdiu po si pònnere impare po calecunu iscopu
Synonyms e antonyms
alloedhae
Translations
French
allier
English
to form an alliance
Spanish
aliar
Italian
alleare
German
verbinden.
allebiàe, allebiài, allebiàre , vrb: alleviare Definition
fàere prus lébiu unu dolore, una pena, fintzes unu pesu
Synonyms e antonyms
abbacai,
abblandai,
achedare,
aliviai,
alixerai,
allenire,
apachiare,
apasaogare,
asselenare,
asseliare,
assussegai,
illebiare,
illenare
/
illezerigare
| ctr.
ingrajai,
peorare
Sentences
portant gràtzias e consolu po allebiai dogna mali ◊ alleviare sa tribbulia, allebiare sos turmentos ◊ iscàvula làmbrigas de iscioru, allebiadí sa cuscéntzia de su malu iscinitzu!
Translations
French
soulager
English
to relieve,
to comfort
Spanish
aliviar
Italian
alleviare,
risollevare
German
lindern,
mildern.
allebigiàre , vrb: allebizare,
allepizare,
allibizare Definition
nau de erbas, pèrdere s'abba, asciutare sicandhosi; fintzes asciutare
Synonyms e antonyms
acalamai,
allacanae,
allizare,
ammalmiare,
assichillonai,
calighinare,
igragalare,
illebizare,
illizare,
marciulari,
pansiri
/
abbentai 1,
asciutai
Sentences
custu bentu de sole no li at allibizadu sa foza ◊ undhas de prumu ant allepizau su lentíschinu
2.
sa sartitza si allibizat posta in bértigas
Translations
French
se faner,
se flétrir
English
to fade
Spanish
marchitarse,
ajarse
Italian
appassire
German
verwelken.
allecàre , vrb: allegae,
allegai,
allegare Definition
foedhare bastat chi siat, foedhare de calecuna chistione, fintzes nàrrere / allegai a limba pérdia = in manera chi no si ndhe cumprendhet nudha
Synonyms e antonyms
arragionare,
chiltionare,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
| ctr.
cagliare,
citire
Sentences
cussu piciochedhu allegat su tedescu ◊ allegat bèni, sa sinniora! ◊ de custu soe allegandudendhe solu cun tui ◊ candho nos intendhiat alleghendhe in sardu, su mastru nos daiat tres atzotadas
2.
su chi amus allegau mantènelu in su coro!
Surnames and Proverbs
prb:
chie est sàviu meda allegat pagu
Translations
French
discuter
English
to argue,
to talk
Spanish
hablar,
discutir
Italian
discórrere,
argomentare
German
reden,
argumentieren.
allegorizàre , vrb Definition
foedhare in cobertantza
Synonyms e antonyms
irbartzigare
Translations
French
allégoriser
English
to allegorize
Spanish
alegorizar
Italian
allegorizzare
German
allegorisieren.
allegràre , vrb: allergare,
alligrai,
alligrare,
allirgai Definition
provare o giare cuntentesa: candho si narat a s'àteru, bolet nàrrere fintzes chi si dhi giaet a bíere coment'e a bàntidu po calecuna cosa de bonu o de bellu chi at fatu; si narat fintzes in su sensu de pàrrere o essire prus biu, prus bellu / allegrare su passu, un'aina triballendhe = andai prus allestru, fai prus debressi, acradiare
Synonyms e antonyms
aggajare 1,
cuntentai,
frogare,
gavisare,
prexai
/
allegrutzare
| ctr.
asseriai,
dispiàchere,
intristai
Sentences
si ndh'est allegradu candho at intesu chi sa cosa fit andhada bene ◊ no mi potzu allirgai ca ses lontanu!
2.
e nachi ti che ses laureadu: mi ndhe allegro! ◊ mi ndhe allegro meda: su menzus ses resurtadu tue!
3.
cussa próida at allegradu sas àrbures, sinono fint patindhe ◊ allègrala cussa messadorza, chi mi pares drommidu!
Etymon
itl.
allegrare
Translations
French
égayer,
féliciter
English
to congratulate,
to cheer up
Spanish
alegrar,
felicitarse
Italian
rallegrare,
allietare,
esultare,
congratularsi
German
erfreuen,
sich freuen,
gratulieren.
allejàre , vrb Definition
illebiare, fàere prus lena o lébia una pena, una suferéntzia
Synonyms e antonyms
abblandai,
aliviai,
alixerai,
allebiae,
allenare,
asseliare,
assussegai,
illebiare
Sentences
bois, Deus de piedu, dazemila sa morte a mi allejare s'agonia! ◊ canto pro mi allejare carchi anneu ◊ tocos nobales de arruchidas campanas allejant làgrimas e isperas
Etymon
srd.
Translations
French
calmer,
adoucir
English
to soothe
Spanish
aliviar
Italian
lenire
German
lindern.
alleltzàre , vrb: allentzai,
allentzare Definition
pònnere a prumu, a lentza, fintzas pònnere cosa a filera dereta; pigare sa míria
Synonyms e antonyms
ammeriare 1
Etymon
srd.
Translations
French
aligner
English
to plumb
Spanish
aplomar,
alinear
Italian
méttere a piómbo,
allineare
German
abloten.
allenàre , vrb: alleniare Definition
fàere prus lena una cosa forte, mescamente una suferéntzia; lassare lasca una cosa tirada, una cosa càdria / a. sa voche = abbasciai sa boxi; a. s’andhera = andai prus abbellu
Synonyms e antonyms
abbacai,
abblandai,
abbonantzai,
allebiae,
allenire,
apachiare,
apasaogare,
asselenare,
assussegai,
illebiare,
illenare
/
abbambiai 1,
aflusciai,
allentai,
iscanzare
| ctr.
acadriare,
apretai,
incrispai
Sentences
nàdeli goi ca li allenat su dolore! ◊ pro cantu podes su patire allena! ◊ su sole allenat sa calura a s'intirinada ◊ gasi isciopesit pro tantu penare isfoghendhe in piantos e lamentos chi sa boghe deveit allenare ◊ cun custa cura sos dolores mi ant allenadu
2.
a boltas mi alleno sa chintolza ◊ si lis allenas aizu sa fune frazant totu! ◊ a pagu a pagu si allenat s'andhonzu (P.Casu)
3.
allena sa gianna!
Etymon
srd.
Translations
French
adoucir,
apaiser,
affaiblir
English
to diminish,
to soothe
Spanish
mitigar,
aliviar
Italian
mitigare,
lenire,
affievolire
German
mildern,
lindern,
schwächen.