allampàre , vrb: allampiai,
allampiare Definizione
apèrrere bene is ogos abbaidandho; arrennèscere a bíere o connòschere fintzes de atesu
Sinonimi e contrari
illampiare,
ispalpedhare
/
allampiociare,
apubai,
assebeltare,
bídere,
iscerai,
semodare
Frasi
giómpidu a s'incraradorza, ndh'at pódidu allampiare sos carabbineris ◊ in s'ispricu de su poju che allàmpio sa figura de mene etotu ◊ cudhos si fint girados a l’abbaidare allampiandhe sos ogos ◊ Tziu Missente, comente nos nche allampiabat, nos mutiat a nos cumbidare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
apercevoir
Inglese
to perceive
Spagnolo
divisar
Italiano
scòrgere,
intravedére
Tedesco
erblicken.
allampizàre , vrb: lampigiai* Sinonimi e contrari
brigliai,
grigliare,
illampizare,
illughentare,
lúchere,
lutzigare,
prellúgiri
Traduzioni
Francese
resplendir,
briller
Inglese
to shine
Spagnolo
resplandecer,
irradiar
Italiano
risplèndere,
mandare ràggi
Tedesco
strahlen.
allancài , vrb Definizione
pigare de mala manera, a s'airada
Sinonimi e contrari
abbrancai,
afarcai,
afarrancae,
aggafai,
aggarrai,
aggranfare,
agguantai
Frasi
ghetendi is farrancas a cantu poit allancat is prendhas de s'oreria ◊ agatat sa cosa, si dh'allancat e ponit in busciota ◊ chi allancu s'oreria no torru a trabballai! ◊ dus cropus de iscupeta de asegus dh'allancant
Traduzioni
Francese
attraper avidement
Inglese
to catch avidly
Spagnolo
agarrar
Italiano
afferrare avidaménte
Tedesco
gierig packen.
allancàre , vrb Definizione
su bènnere mancu de is benugos camminandho, po debbilesa, male, pecu o pesu tropu grae: si narat de àteru puru in su sensu de èssere cédiu, chentza fortzas, pèrdere fortza atrotigandho
Sinonimi e contrari
achinnae,
annaigare,
bantzicare,
iscotzinare,
istantonai,
saidare,
tambulare,
tòmbere
/
indortigare
Frasi
calchi rampu allanca allanca a calchi carignu de su bentu si movet (P.Casu)◊ est caminendhe allanca allanca pro su pesu ◊ no at tentu peruna piedade pro cudhu, candho l'at bidu allancadu in terra, insambentadu e derrutu
2.
sos puzones in su nie sunt morindhe de fàmine, abbaidendhe cun sos ojos allancados
3.
sa nae est allanchendhe e si podet segare
Traduzioni
Francese
chanceler
Inglese
to totter
Spagnolo
tambalearse
Italiano
barcollare
Tedesco
schwanken.
allaputzài , vrb: allepuciae,
allepuciai,
alleputzai,
alleputzare,
alliputzai,
ellepuciare Definizione
papare calecuna cosa, torrare in fortzas, ingrassare; bestire bene, bene cuncordaos, su si fàere bellos in contu de bestimentu
Sinonimi e contrari
allepuciri,
arrempudhire
/
addinghillai,
allepuritzare,
arrepicai 2,
assamodare,
atrigliare,
chinchinnare,
cumpòniri,
cuncodrai
Frasi
castit, su dotori, chi mi dha podit torrai a allaputzai sa piciochedha, ca est mesu iscòncia ◊ pensa a sa saludi: a trabballai gei andat bèni, ma innantis ti depis torrai a alleputzai! (I.Murgia)
2.
poneisí is capedhus e allaputzaisí bèni! ◊ funt sannoris totu bèni allaputzaus e boint èssi serbius cun totu s'arraspetu ◊ dhui fiat genti totu alliputzara, totu infrochitara ◊ e tochit, babbai, allaputzissí ca seus in festa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ragaillardir,
se pomponner,
se parer
Inglese
to dress up to make cocky (oneself)
Spagnolo
fortalecer,
acicalarse
Italiano
rinvigorire,
ringalluzzire,
attillarsi
Tedesco
stark werden,
eitel werden,
sich aufputzen.
allardàre, allardiài , vrb Definizione
pònnere lardu, ingrassare; istidhigare su lardu allutu a sa petza orrostindho, pònnere fitas de lardu a sa petza coendho; rfl. nau de ccn., su si crèdere meda / allardàresi de una cosa = abantaisí de calincuna cosa
Sinonimi e contrari
illardionare,
ingrassai,
saginai
/
istedhiare,
preutire,
untinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre de l'embonpoint
Inglese
to fatten,
to lard
Spagnolo
engordar,
mechar
Italiano
diventare pìngue,
lardellare
Tedesco
dick werden,
spicken.
allarmài, allarmàre , vrb Definizione
pònnere a sa lerta, in pentzamentu
Sinonimi e contrari
apensamentai,
spantai
Traduzioni
Francese
alarmer
Inglese
to alarm
Spagnolo
alarmar
Italiano
allarmare
Tedesco
alarmieren.
allartzanài , vrb: allatzanai Definizione
igragalare, nau de erbas segadas o patindho asciutore po farta de abba
Sinonimi e contrari
acalabiare,
acalamai,
addormicare,
agurgire,
allacanae,
allizare,
ammustiai,
arruncionire,
artanare,
calaginare,
carigai,
caugai
Frasi
sa fà frisca lassada sentza de coi si allàtzanat ◊ is froris bodhius de diora si allàtzanant
2.
si allàtzanant is bisus puru!
Traduzioni
Francese
se flétrir
Inglese
to wither
Spagnolo
marchitar
Italiano
avvizzire
Tedesco
welken.
allatàe, allatài , vrb: allatare Definizione
giare su late, sa tita, giare o pònnere a súere, nau prus che àteru de gente e de animales ma si narat fintzes de mata in su sensu de giare sustentu, giare s'abba chi sa mata suspit cun is arraighinas); nau de funtana, pigare s'abba de aterue (erriu, lagu)
Sinonimi e contrari
inconai
/
amedhigare,
ammamare,
ammammarizare,
gamedhigare
| ctr.
istitai
Frasi
is trexi fillus dhus iat fatus Assunta, e issa dhus iat allataus e créscius ◊ si sa mama no portat late, si cricat un'àtera mama chi est allatandho ◊ babbu aiat chirriadu un'anzonedhu copiolu ca s'erveghe duos non los podiat allatare ◊ pícache chin tecus custu pipiu e allàtalu! ◊ s’ebba est allatandhe su pudhedru
2.
fintzas su sèmini malu, si pagu pagu dh'allatas, est prontu a pigai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
allaiter
Inglese
to nurse
Spagnolo
amamantar
Italiano
allattare
Tedesco
stillen.
allatzàre , vrb Definizione
imbodhigare a istrintu passandho totu a inghíriu
Sinonimi e contrari
abbarbigare,
inchínghere
Frasi
andho chirchendhe ratos de àrvures birdes pro mi allatzare che a sa edra (M.Portas)
Traduzioni
Francese
se cramponner,
s'enrouler
Inglese
to cling
Spagnolo
abrazarse,
estrecharse
Italiano
avvinghiarsi
Tedesco
sich anklammern.
alleàre , vrb: alliai 1 Definizione
fàere un'acórdiu po si pònnere impare po calecunu iscopu
Sinonimi e contrari
alloedhae
Traduzioni
Francese
allier
Inglese
to form an alliance
Spagnolo
aliar
Italiano
alleare
Tedesco
verbinden.
allebiàe, allebiài, allebiàre , vrb: alleviare Definizione
fàere prus lébiu unu dolore, una pena, fintzes unu pesu
Sinonimi e contrari
abbacai,
abblandai,
achedare,
aliviai,
alixerai,
allenire,
apachiare,
apasaogare,
asselenare,
asseliare,
assussegai,
illebiare,
illenare
/
illezerigare
| ctr.
ingrajai,
peorare
Frasi
portant gràtzias e consolu po allebiai dogna mali ◊ alleviare sa tribbulia, allebiare sos turmentos ◊ iscàvula làmbrigas de iscioru, allebiadí sa cuscéntzia de su malu iscinitzu!
Traduzioni
Francese
soulager
Inglese
to relieve,
to comfort
Spagnolo
aliviar
Italiano
alleviare,
risollevare
Tedesco
lindern,
mildern.
allebigiàre , vrb: allebizare,
allepizare,
allibizare Definizione
nau de erbas, pèrdere s'abba, asciutare sicandhosi; fintzes asciutare
Sinonimi e contrari
acalamai,
allacanae,
allizare,
ammalmiare,
assichillonai,
calighinare,
igragalare,
illebizare,
illizare,
marciulari,
pansiri
/
abbentai 1,
asciutai
Frasi
custu bentu de sole no li at allibizadu sa foza ◊ undhas de prumu ant allepizau su lentíschinu
2.
sa sartitza si allibizat posta in bértigas
Traduzioni
Francese
se faner,
se flétrir
Inglese
to fade
Spagnolo
marchitarse,
ajarse
Italiano
appassire
Tedesco
verwelken.
allecàre , vrb: allegae,
allegai,
allegare Definizione
foedhare bastat chi siat, foedhare de calecuna chistione, fintzes nàrrere / allegai a limba pérdia = in manera chi no si ndhe cumprendhet nudha
Sinonimi e contrari
arragionare,
chiltionare,
cuntrastare,
faedhare,
negossare
| ctr.
cagliare,
citire
Frasi
cussu piciochedhu allegat su tedescu ◊ allegat bèni, sa sinniora! ◊ de custu soe allegandudendhe solu cun tui ◊ candho nos intendhiat alleghendhe in sardu, su mastru nos daiat tres atzotadas
2.
su chi amus allegau mantènelu in su coro!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie est sàviu meda allegat pagu
Traduzioni
Francese
discuter
Inglese
to argue,
to talk
Spagnolo
hablar,
discutir
Italiano
discórrere,
argomentare
Tedesco
reden,
argumentieren.
allegorizàre , vrb Definizione
foedhare in cobertantza
Sinonimi e contrari
irbartzigare
Traduzioni
Francese
allégoriser
Inglese
to allegorize
Spagnolo
alegorizar
Italiano
allegorizzare
Tedesco
allegorisieren.
allegràre , vrb: allergare,
alligrai,
alligrare,
allirgai Definizione
provare o giare cuntentesa: candho si narat a s'àteru, bolet nàrrere fintzes chi si dhi giaet a bíere coment'e a bàntidu po calecuna cosa de bonu o de bellu chi at fatu; si narat fintzes in su sensu de pàrrere o essire prus biu, prus bellu / allegrare su passu, un'aina triballendhe = andai prus allestru, fai prus debressi, acradiare
Sinonimi e contrari
aggajare 1,
cuntentai,
frogare,
gavisare,
prexai
/
allegrutzare
| ctr.
asseriai,
dispiàchere,
intristai
Frasi
si ndh'est allegradu candho at intesu chi sa cosa fit andhada bene ◊ no mi potzu allirgai ca ses lontanu!
2.
e nachi ti che ses laureadu: mi ndhe allegro! ◊ mi ndhe allegro meda: su menzus ses resurtadu tue!
3.
cussa próida at allegradu sas àrbures, sinono fint patindhe ◊ allègrala cussa messadorza, chi mi pares drommidu!
Etimo
itl.
allegrare
Traduzioni
Francese
égayer,
féliciter
Inglese
to congratulate,
to cheer up
Spagnolo
alegrar,
felicitarse
Italiano
rallegrare,
allietare,
esultare,
congratularsi
Tedesco
erfreuen,
sich freuen,
gratulieren.
allejàre , vrb Definizione
illebiare, fàere prus lena o lébia una pena, una suferéntzia
Sinonimi e contrari
abblandai,
aliviai,
alixerai,
allebiae,
allenare,
asseliare,
assussegai,
illebiare
Frasi
bois, Deus de piedu, dazemila sa morte a mi allejare s'agonia! ◊ canto pro mi allejare carchi anneu ◊ tocos nobales de arruchidas campanas allejant làgrimas e isperas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
calmer,
adoucir
Inglese
to soothe
Spagnolo
aliviar
Italiano
lenire
Tedesco
lindern.
alleltzàre , vrb: allentzai,
allentzare Definizione
pònnere a prumu, a lentza, fintzas pònnere cosa a filera dereta; pigare sa míria
Sinonimi e contrari
ammeriare 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aligner
Inglese
to plumb
Spagnolo
aplomar,
alinear
Italiano
méttere a piómbo,
allineare
Tedesco
abloten.
allenàre , vrb: alleniare Definizione
fàere prus lena una cosa forte, mescamente una suferéntzia; lassare lasca una cosa tirada, una cosa càdria / a. sa voche = abbasciai sa boxi; a. s’andhera = andai prus abbellu
Sinonimi e contrari
abbacai,
abblandai,
abbonantzai,
allebiae,
allenire,
apachiare,
apasaogare,
asselenare,
assussegai,
illebiare,
illenare
/
abbambiai 1,
aflusciai,
allentai,
iscanzare
| ctr.
acadriare,
apretai,
incrispai
Frasi
nàdeli goi ca li allenat su dolore! ◊ pro cantu podes su patire allena! ◊ su sole allenat sa calura a s'intirinada ◊ gasi isciopesit pro tantu penare isfoghendhe in piantos e lamentos chi sa boghe deveit allenare ◊ cun custa cura sos dolores mi ant allenadu
2.
a boltas mi alleno sa chintolza ◊ si lis allenas aizu sa fune frazant totu! ◊ a pagu a pagu si allenat s'andhonzu (P.Casu)
3.
allena sa gianna!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
adoucir,
apaiser,
affaiblir
Inglese
to diminish,
to soothe
Spagnolo
mitigar,
aliviar
Italiano
mitigare,
lenire,
affievolire
Tedesco
mildern,
lindern,
schwächen.