aldàre , vrb: aldiare,
ardiare Definizione
castiare o chistire una cosa a manera chi no tèngiat dannu, chi no tèngiat male, chi nemos ndhe tochet
Sinonimi e contrari
aggordai*,
badrare
Frasi
fit reséssidu a che li fichire in conca chi sa puzonina si podiat aldiare in d-una manera sola: cun sas peràulas! ◊ gira, gira, furriola, atàpadi cantu cheres: de sa binza semus meres candho l'aldas tue sola! (P.Casu)
Traduzioni
Francese
préserver,
garder
Inglese
to guard,
to preserve
Spagnolo
guardar
Italiano
preservare,
custodire
Tedesco
bewahren.
alenàre , vrb: alinare Definizione
mandhare a fora su respiru, arrespirare
Sinonimi e contrari
abidai,
anidare
Frasi
aleno ervosas dulcuras furadas dae sa catassa fumosa de s'últimu tortu
2.
intendho su bentu alinendhe acurtzu meu
Etimo
ltn.
alenare
Traduzioni
Francese
respirer,
souffler
Inglese
to breathe,
to blow
Spagnolo
respirar,
soplar
Italiano
respirare,
soffiare
Tedesco
atmen,
blasen.
alentài , vrb: alentare Definizione
pònnere, giare o pigare alientu, gana, fortza, coràgiu
Sinonimi e contrari
abbiatzai,
abbibare,
abbiorare,
abiociai,
animai,
incorai,
indanimai
| ctr.
disalentai,
scorai
Etimo
spn.
alentar
Traduzioni
Francese
animer,
encourager
Inglese
to animate,
to infuse courage
Spagnolo
alentar
Italiano
animare,
infóndere coràggio
Tedesco
Mut einflößen.
algadàre , vrb: argadare,
arganai,
arganare Definizione
trebballare, pistare su linu cun s'àrgada; in cobertantza, istare abbetiandho, a gherra
Sinonimi e contrari
ogranai
Frasi
at allegau de arganai su linu
2.
ghite fistis arganandhe chin su poledhu malu a domare? (P.Pireddu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écanguer,
pétrir
Inglese
to ripple
Spagnolo
agramar
Italiano
gramolare
Tedesco
brechen.
alghentàre , vrb: arghentare Definizione
fàere in colore de prata; pònnere in su fogu a iscagiare bene e imbudhidare, nau mescamente de s'ógiu: a. s'ógiu, su mele, sa saba
Sinonimi e contrari
arrafinai,
assendrare
Frasi
sa bidhia s'arghentat a primu manzanu, la basat su sole e ch'est isparia ◊ s'ozu de lestínchinu l'amus arghentau in sa sartàghine
Etimo
ltn.
recentare
Traduzioni
Francese
dépurer,
raffiner,
réchauffer de l'huile
Inglese
to purify,
to heat the oil
Spagnolo
refinar aceite
Italiano
depurare,
raffinare,
riscaldare l'òlio
Tedesco
klären,
läutern,
das Öl aufwärmen.
aligàe , vrb: aligai,
aligare,
argare Definizione
istèrrere s'àliga, su ladamíngiu; imbrutare, fàere su logu a muntonàrgiu; fintzes pònnere sa cria, nau de bobbois chi ponent is oos in is freaduras
Sinonimi e contrari
alladamenae,
contzimare,
ladamingiare,
stercorai
/
imbratare
Frasi
at argau s'ortu, sa binza
2.
est unu doveri de no aligai e avelenai sa Terra, ca nci biveus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fumer
Inglese
to manure
Spagnolo
abonar
Italiano
concimare
Tedesco
düngen.
alimentài, alimentàre , vrb Definizione
giare o pigare alimentu, atèndhere a cosa de papare
Sinonimi e contrari
addascare,
atatamacare,
nodrigare,
sustentai,
tèrghere
Traduzioni
Francese
alimenter
Inglese
to feed
Spagnolo
alimentar
Italiano
alimentare
Tedesco
ernähren,
nährend.
alindàre , vrb: allindare Definizione
pònnere làcanas, sinnalare sa làcana; mandhare a su cunfinu
Sinonimi e contrari
allacanai 1,
allimidai,
aorare,
atremenai
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
circonscrire,
limiter
Inglese
to circumscribe,
to limit
Spagnolo
alindar,
confinar
Italiano
circoscrìvere,
limitare
Tedesco
beschränken.
aliverràre , vrb rfl Definizione
atrotigare, allacare, nau de su linnàmene friscu
Sinonimi e contrari
arrevelai,
atrotiai,
colembrai
Traduzioni
Francese
se tordre (se dit du bois frais)
Inglese
to twist
Spagnolo
alabearse
Italiano
contòrcersi (détto del legname frésco)
Tedesco
sich verkrümmen.
aliviài , vrb: alliviai,
alliviare Definizione
giare acunnortu, fàere prus lébiu unu dispraxere
Sinonimi e contrari
aconnoltare,
cufortare
/
alixerai,
allebiae,
illebiare
Frasi
alliviare sos fastizos ◊ s'isciéntzia allíviat sa suferéntzia de su mundu
Etimo
spn.
aliviar
Traduzioni
Francese
réconforter
Inglese
to console
Spagnolo
aliviar
Italiano
confortare
Tedesco
trösten.
allabentàre , vrb rfl Definizione
essire allabentaos
Sinonimi e contrari
illabentare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir bête,
s'étourdir,
se distraire
Inglese
to become careless,
fool,
reckless
Spagnolo
volverse bobo,
atolondrado
Italiano
diventare sciòcco,
sventato,
sbadato
Tedesco
leichtsinnig,
zerstreut werden.
allacanàe, allacanài , vrb: allacanare,
allecanai Definizione
si narat foedhandho de gente, animales e matas chi funt cédios, lecos, chentza fortza po mancamentu de abba, po immarritzone, o àteru, de erbas e matas chi si che fúrriant o incrubant candho faet bentu forte; trebballare cun afannu, a cantu si dha podet fàere, tribbulare meda, fintzes torrare àlidu a pelea e a sa lestra, assupandho
Sinonimi e contrari
acalamai,
addormicare,
allebigiare,
allechiai,
ammustiai,
caugai,
ifrachire,
inflachèssiri,
irdebbilitare
/
fritire,
muciare
/
acaogare,
afandhare,
afauciae,
assupai,
sufratare
Frasi
su sicori allàcanat erbas e floris ◊ seu totu allacanau de sa basca
2.
aia iscavadu sa domo allacanendhe e mi so mortu de manu mia ◊ t'ismermu e ti allàcanu! ◊ ànima e corpus mi at allacanadu lassèndhemi tristu e isconsoladu (S.Baldino)
3.
a brincos che la ponzeit in bidha, a limba fora allacanendhe che cane de catza (G.Addis)◊ sos canes fint isterrujados in s'umbra, allacanendhe a limba a fora
Traduzioni
Francese
languir,
affaiblir
Inglese
to languish,
to weaken
Spagnolo
debilitarse
Italiano
languire,
infiacchire
Tedesco
schmachten,
ermatten.
allacanài 1 , vrb: allacanare 1,
allacanari,
lacanare Definizione
tènnere is làcanas acanta de pare, nau de logu e proprietàrios; betare apare cosas foedhandho
Sinonimi e contrari
alindare,
aorare,
atremenai,
stremenai
Frasi
is terras suas allàcanant a sartu de un'àtera bidha
2.
isse est imbreacu e sos cumpantzos rident a totu su chi est allacananne ◊ unu chi iscriet, si no istat atentu, nche potet essire in contos torratos a contare o istare allacananne nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
confiner
Inglese
to border (on)
Spagnolo
lindar,
confinar
Italiano
confinare (èssere confinanti)
Tedesco
grenzen.
allacàre 1 , vrb Definizione
calare o orrúere chentza fortzas, guastare, nau de erbas
Sinonimi e contrari
allacanae,
allancare,
allagorjare,
alleventare,
ammoltighinare,
arrematai,
arrèndhere,
ilvalaxare
/
apudrigare
Traduzioni
Francese
s'affaisser
Inglese
to get disheartened
Spagnolo
abatirse
Italiano
abbiosciarsi
Tedesco
zusammenbrechen.
alladamenàe , vrb: alladaminai,
alledamenare,
alledaminare,
alletamanare,
allodaminai,
ladamenare Definizione
pònnere, betare o ispainare su ladamíngiu, ingrassare sa terra cun su ladamíngiu
Sinonimi e contrari
aligare,
atalaminai,
contzimare,
illedaminare,
ladamingiare,
stercorai,
sualare
Frasi
su bestiàmine, inue paschet, alledàminat su logu ◊ s’istercu e su pissu de sas béstias lu golliant pro alletamanare sos ortedhos ◊ terra de allodaminai no ndi teneus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fumer,
engraisser
Inglese
to dung
Spagnolo
abonar
Italiano
concimare
Tedesco
düngen.
alladiàe, alladiài , vrb: alladiare Definizione
fàere ladu, prus fine e prus largu; fàere prus ampru / èssiri o fuedhai alladiau = faedhare a sa lariedhada, illonghiendhe tropu sos sonos
Sinonimi e contrari
aglianai,
apalisare,
apianare,
arrepranai,
illadiare,
inciatire,
ispianare,
splanai
/
illalgare
| ctr.
ammurudhare,
atuturae
Frasi
sa figu de austu si fait sicai, si allàdiat, si allogat e si fait bianca de su tzúcuru
2.
a su piciochedhu no dh'istaint prus is cartzonis e sa mama si dhus at iscosius e alladiaus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aplatir
Inglese
to flatten
Spagnolo
aplastar
Italiano
appiattire
Tedesco
abplatten.
allagài , vrb: allagare Definizione
nau prus che àteru de s'abba, fàere a lagu, a paule, ammontare o prènnere de abba
Sinonimi e contrari
abbenai,
apischinare,
aundai,
inundai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
inonder
Inglese
to flood
Spagnolo
inundar
Italiano
allagare
Tedesco
überschwemmen.
allagorjàre , vrb Definizione
nau mescamente de s'erba, de is laores, ingroghire, essire guastos po s'abba a tropu; nau de gente, bènnere a malu tretu de calecuna maladia, derrúere
Sinonimi e contrari
aflusciai,
allidredhàre,
ammoltighinare,
indisichire
Traduzioni
Francese
se faner,
se flétrir
Inglese
to wilt,
to wither
Spagnolo
marchitar,
ajar
Italiano
avvizzire,
afflosciare
Tedesco
welken,
erschlaffen.
allagrociài , vrb Definizione
giare, pònnere, impromítere a meda, prus de su necessàriu, sestare in mannu
Sinonimi e contrari
abbundai
Traduzioni
Francese
exagérer
Inglese
to be free
Spagnolo
excederse
Italiano
largheggiare
Tedesco
freigebig sein.
allalgàre , vrb: allargae,
allargai,
allargare,
allarghiare,
largai Definizione
fàere largu, prus largu; rfl. istesiare, andhare prus atesu; pigare cunfidàntzia
Sinonimi e contrari
astesiai,
illalgare,
sciamplai,
stratallai
| ctr.
acoltziare,
afíere,
astrínghere
Modi di dire
csn:
allargai s'ocasioni = frànghere sas cunzunturas, a manera de no ndhe àere; allargai is parrochianus = catzàresi sos comporadores; allargaisí cun ccn. = leàresi tropu ballassa
Frasi
si est allargadu faedhendhe ◊ allarghiàtebbos, sinono non b'istamos!
2.
issu a dommo no intrat mai, su rimitanu: bae chi ti lu allargo deo! ◊ s'istupa allàrgala dae su fogu!
3.
cussu si est allargau cun filla mia: parit ca tenit idea de dha cojai ◊ in domu mia no ti allarghis meda, no!
Etimo
srd.
alargar
Traduzioni
Francese
élargir
Inglese
to enlarge
Spagnolo
ensanchar,
alejarse
Italiano
allargare
Tedesco
verbreitern.