agiustài , vrb: agiustare,
azustare Definition
fàere giustu, pònnere o fàere bene, méngius, una cosa, pònnere de acórdiu, adatare una cosa a un'àtera; cuncordare sa paga de unu trebballu; rfl. parare fronte a una dificurtade comente si podet: a logos, nau de is frutos e laores, lòmpere de èssere a puntu giustu po papare o arregòllere
Synonyms e antonyms
achidare 1,
acodomai,
aconciai,
adaretzai,
adecuare,
agghitire,
arragnare,
assantai,
assetiai
Idioms
csn:
agiustai sa coja = dare sa peràula, fàghere s'asseguronzu; agiustai cun su maistu de linna = ammanitzàresi a mòrrere
Sentences
azusta cussa cosa ca ndh'est ruindhe! ◊ bazi, za mi azusto mancari a sa sola! ◊ si nos azustamus in su prétziu ti la còmporo deo sa cosa!
2.
coment'eis agiustau, meda ti donat su meri tuu? ◊ chi agiustaus, cust'annu torraus a tenni predicadori de lussu! (A.Garau)◊ agiustant po fai e po trigu ◊ beni a teraca po su chi amus agiustadu!
3.
s'àgina non fut galu agiustada e no ndhe apo bodhiu
Etymon
srd.
Translations
French
ajuster
English
to mend
Spanish
ajustar,
arreglar
Italian
aggiustare
German
justieren.
agiustèra , nf Definition
su si pònnere de acórdiu po calecuna diferéntzia
Synonyms e antonyms
agiustamentu,
agiustu
Etymon
srd.
Translations
French
accord,
arrangement
English
to settle a quarrel
Spanish
arreglo,
avenencia
Italian
accomodaménto di divergènze,
accòrdo
German
Vergleich.
agliagài , vrb: (a-gli-a-ga-i) alliagai
gliagai*,
liagai Definition
fàere a freaduras, totu a liagas
Synonyms e antonyms
apiagare,
apragastare,
friai
2.
dh'at fata flagellai ispollada po chi su corpus siat alliagau
Translations
French
blesser,
ulcérer
English
to wound,
to ulcerate
Spanish
llagar,
ulcerar
Italian
piagare,
ulcerare
German
verwunden,
ein Geschwür erzeugen in.
aglianài , vrb Definition
aparigiare, fàere bene oguale / a. una dificultadi = ispiegare, fàghere a cumprèndhere una cosa
Synonyms e antonyms
alladiae,
apalisare,
apianare,
arrepranai,
illadiare,
ispianare,
splanai
Etymon
spn.
allanar
Translations
French
aplanir,
égaliser
English
to level,
to equalize
Spanish
aplanar,
allanar
Italian
appianare,
pareggiare
German
ebnen,
einebnen.
agnànghere , vrb: annàgghere,
annàghere,
annànghere Definition
pònnere una cosa cun s'àtera po fàere tot'unu, una suma, aciúnghere una cosa a un'àtera / pps. annantu, annatu, annànghiu
Synonyms e antonyms
aciúgnere,
additzionare,
agiànghere,
ammedare,
annatare,
summai
| ctr.
bocare,
irjànghere,
leai,
miminare
Sentences
donzi tantu agnanghiat linna a su furru ◊ dae tantu in tantu annàgheli custa ficumurisca a su lapiolu ◊ est a annànghere pena subra a pena ◊ si faghes gai ti annanghes disonore ◊ ndhe li annango un'àteru pagu ◊ dàemi sa valude de sa cosa annaghèndhebbi su chimbunu! ◊ si che bogas totu su chi bi amus agnantu ite bi restat?
2.
raju cantu ti deghet sa cravata, issa ti paret nàschida in su tuju: sos chírrios ti arrivint a benuju forsi ca ses bascitu o l'as annata!
Etymon
srd.
Translations
French
ajouter,
joindre
English
to add,
to connect
Spanish
añadir
Italian
aggiùngere,
connèttere
German
hinzufügen,
verbinden.
agnàre , vrb: angiai,
angiari 1,
antzare,
anzare Definition
su fàere is fígios, nau de is animales: solu unu pagu a brulla o a befa si narat de sa fémina / anzare a croba = fàere duos fedos
Synonyms e antonyms
afedai
Sentences
sas berbeghes in custos meses de santandria e nadale sunt anzendhe ◊ inuve est su pudhéricu chi at antzatu s'ebba? ◊ tenit duas brebeis acanta de angiai
2.
is marxanis apostant is angionedhus apena angiaus
Etymon
ltn.
*agniare
Translations
French
mettre bas,
faire ses petits,
agneler
English
to litter
Spanish
parir
Italian
figliare
German
Junge werfen.
agónzu , nm: agunzu,
aunzu Definition
su chi (e prus de sustàntzia) si papat impare cun su pane, po dh'acumpangiare; sa cosa chi si ponet po cundhire is papares; in cobertantza, cosa chi si giaet a ccn. po ndhe tènnere calecunu praxere a dibbandha
Synonyms e antonyms
armíngiu,
cumpànigu,
incaúngiu
/
connimentu
Sentences
màndhigat a sa sola e a s'acua chivalzu chentza aunzu ◊ a chena bi aiant pulenta chene agonzu
Scientific Terminology
mng
Translations
French
ce que l'on mange avec du pain
English
smething to eat with bread
Spanish
companage,
condumio
Italian
companàtico
German
Zukost zum Brot.
agrestàre , vrb: arestai,
arestare Definition
essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha
Synonyms e antonyms
abriare,
aferare,
arestire,
arruarzare,
eremire,
imbragadinai,
imburdiri,
irratzare
/
ammugronare,
assirbonae,
azanare
| ctr.
ammasedare
Sentences
custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus
Etymon
srd.
Translations
French
rendre sauvage
English
to make wild
Spanish
volver silvestre (plantas),
salvaje (animales),
huraño (personas)
Italian
inselvatichire
German
verwildern.
agurgíre , vrb Definition
pèrdere s'abba o àere farta manna de abba, nau de erbas ma fintzes de gente
Synonyms e antonyms
allartzanai,
arruncionire,
illizare
Translations
French
déshydrater
English
to dehydrate
Spanish
deshidratar
Italian
disidratare
German
dehydratisiert werden,
austrocknen.
aguriài , vrb: agurjai,
grujai Synonyms e antonyms
agruguai,
agruinai,
agrumiai,
agulluriai,
guriai,
gurruliai,
orulare
Sentences
s'intendiat sa sirena coment'e unu cani aguriendu
Etymon
srd.
Translations
French
hurler
English
to howl
Spanish
aullar
Italian
ululare
German
heulen.
agurtíre , vrb: aortie,
aortire,
aortiri,
aultire,
aurtire,
aurtiri,
austire,
ortiri Definition
si narat de is animales, candho ndhe faent su fedu chentza lómpiu, e fintzes de erbas (laores) chi no cumprint bene su granu; foedhandho cun tzacu si narat a chie no tenet passiéntzia e bolet calecuna cosa impresse (coment'e chi tèngiat cosa chi no faet a tratènnere)
Synonyms e antonyms
abbortai,
antiri,
istrumai
/
astenare
| ctr.
achiare,
cumprire
Sentences
custa berbeghe si est aurtida, cussos fiados si sunt aurtidos
2.
no ti as a aurtire, no, si isetas unu pagu?!…◊ aurtindhe ti ses?… iseta!◊ dhus depes acumpangiai tui?… a bias no s'aortant!
Etymon
ltn.
abortire
Translations
French
avorter
English
to have a miscarriage
Spanish
abortar
Italian
abortire
German
abortieren.
airài, airàre , vrb Definition
su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda
Synonyms e antonyms
abbetiae,
acroconai,
afutare,
afuterare,
allulluriai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
| ctr.
apachiare,
asselenare
Sentences
ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu!
2.
custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore
Etymon
ctl., spn.
airar
Translations
French
se mettre en colère
English
to irritate
Spanish
irritarse,
airarse
Italian
adirare
German
sich ärgern.
aiscultàre, aiscurtàre , vrb: ascultare,
ascurtae,
ascurtai,
ascurtare,
ascurtari Definition
giare atentzione o parare s'origa a su chi s'intendhet a bíere it'est cun precisione; pònnere mente a su chi narant, o a unu, acuntentare a unu po su chi pedit / impr. ascú! (= ascurta!)
Synonyms e antonyms
acrustare,
isciurtare
Sentences
chini andat ascurtendu de muru in muru, de is malis suus no si nd'incurat ◊ no l'aiscultedas nemmancu, a issu! ◊ ascú, no mi la peses tantu arta ca mi ndhe andho, mih! ◊ intendhet ma no ascurtat, no! ◊ a issu dhu depeis ascurtae!
2.
a ti ndhe irbulas de preigare: tantu za ti ascurtat, fizu tou!…
Etymon
ltn.
a(u)scultare
Translations
French
écouter,
satisfaire
English
to listen,
to satisfy
Spanish
escuchar,
atender
Italian
ascoltare,
esaudire
German
zuhören,
erhören,
befriedigen.
aisetàre , vrb: iscetare 2 Definition
lassare passare tempus, istare fintzes a candho acontesset calecuna cosa, tènnere ibertu, isperàntzia de lòmpere a calecuna cosa o de intrare in podere de calecuna cosa, lòmpere a un'iscopu
Synonyms e antonyms
abertai,
acociare,
afilusigare,
afrimai,
aispetare,
asseare 1,
ibertare,
ispetare,
istentae,
tricare
| ctr.
andai
Sentences
sos discípulos podiant cumprèndhere chi Cristos fit su Messia chi fint aisetendhe ◊ aiseta aiseta mi ch'est passadu su tempus! ◊ tue aiseta a babbu, ca nois andhamus!
Surnames and Proverbs
prb:
chie aisetat piatu anzenu lu màndhigat fritu
Translations
French
attendre
English
to wait (for)
Spanish
esperar
Italian
aspettare
German
warten.
alabài , vrb: alabare 1,
alavare,
allabai,
labai 1 Definition
nàrrere bene de unu, nàrrere cosas a bàntidu de ccn., o chi dhi faent onore
Synonyms e antonyms
alabansare,
abantai,
laudai
| ctr.
innoriare
Sentences
siat alabadu Gesugristu! ◊ is pastoris allabànt a Deus (Ev)◊ mama santa, ses digna de èssere alabada ◊ cun músicas e càntigos alabas a Deus ◊ su síndhigu ndhe siat alavadu pro su chi at fatu pro nois!
Etymon
spn.
alabar
Translations
French
louer
English
to praise
Spanish
alabar
Italian
lodare
German
loben.
alabansàre , vrb: alabantzai,
alabantzare,
allabantzai Definition
giare alabantzas
Synonyms e antonyms
abantai,
abballansare,
alabai,
lavantzai,
laudai
| ctr.
innoriare
Sentences
bollu alabantzai is isposus ◊ dhu depu allabantzai: si fait amigu cun totus! ◊ innòi nemus si podit atriví a castigai o allabantzai a nemus
Etymon
srd.
Translations
French
faire l'éloge,
exalter
English
to commend
Spanish
encomiar,
alabar
Italian
encomiare
German
belobigen.
alamaràre , vrb Definition
pònnere o fàere alamaros, pònnere o aciúngere ccn. cosa po bellesa / a. su pane = pintai, picai su pani
Synonyms e antonyms
bordai,
obrare,
orizare
2.
alamarendhe milli pensamentos apo intramadu litos de suore (L.Mudadu)◊ sunt fozas alamaradas a perlas de lughe ◊ sa fatzada de sa chéxia est alamarada cun colunnas
Etymon
srd.
Translations
French
orner
English
to adorn
Spanish
ornar
Italian
ornare
German
schmücken.
alasciài , vrb Definition
pònnere s'alàscia, frunire de mobbília una domo, un’aposentu
Synonyms e antonyms
ammobbigliare
2.
totu sa posada est alasciada cun s’arti
Etymon
srd.
Translations
French
meubler et décorer
English
to furnish
Spanish
amueblar
Italian
arredare
German
enrichten.
albinàre , vrb Definition
fàere biancu cun late de crachina
Synonyms e antonyms
illatare,
illatinare,
imbarchinai,
inalbinare,
incalchinare
Etymon
srd.
Translations
French
blanchir,
enduire de plâtre
English
to whiten,
to plaster
Spanish
enjalbegar
Italian
imbiancare,
intonacare
German
tünchen,
verputzen.
alciàre , vrb: (al-ci-a-re)
altzai,
altzare,
altziare,
anciai,
antiare,
antziai,
antziare,
arciai,
arciare,
artiai,
artiare,
artzare,
artziai,
artziare,
asciare,
atziai Definition
andhare o portare de unu logu o tretu prus bàsciu a unu prus in artu, andhare a in artu, prus in artu, fàere artu; si narat fintzes de is nues candho si firmant de pròere e si oberint unu pagu; de is prétzios si narat po incarire
Synonyms e antonyms
acadhai,
ampiai,
apicai,
apilicare,
apugiai,
fartziare,
pesai,
pigai 1
/
arteriare,
ufiare
/
illaschiare,
isclarire,
ispalaciae
/
abantai
/
mediare,
mezorare
| ctr.
abasciai,
calai,
falare
Idioms
csn:
artziare su fogu = acradiare su fogu; artziai is prétzius = incarire; artziare sa boghe = artziai sa boxi, faedhare prus in artu, fintzas a briga o pro arrennegu (si podet nàrrere fintzas de televisione, de aràdio, a manera de si pòderent intèdhere de prus); artziare in gradu = leare gradu prus artu, essire prus de importu; altzai sa conca, sa chighirista (nâdu de zente) = fàgheresi tostu, dàresi tropu importàntzia, crèresi prus importante, fàghere su barrosu
Sentences
randhas de fumu si àsciant in s'aera ◊ si sunt aciapados unu altzendhe e unu falendhe ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at antziau sos ocros a chelu ◊ atzidinci asuba de s'iscannu! ◊ s'astronavi iat pigau a artziai a sa dereta ◊ dade sa manu a mi ndhe altzare! ◊ sos fraigamuros àsciant sos muros pro fàghere sa domo ◊ fint arciandhe in sa trempa pro intrare a sa vidha ◊ in agustu soe artziata a Núgoro
2.
est proindhe, ma si àrtziat esso a campu ◊ si àltziat custa néula andhamus ◊ a manzanu fit proindhe ma a sero che at artziadu e bogadu su sole
3.
a sa muzere no li at antziau mancu ocros ◊ sos pastores àlciant s'oju e abbàidant su masone ◊ in tota die no li aiat asciadu de oju ◊ candu àrtziat su soli gei callentat!
4.
no ti arcis, ca tanti no tenis arrexoni! ◊ si àlciat e si falat, brighendhe ◊ como ti apo in manu, chi ti altzes o ti fales o carchedhes! ◊ su ti che altzare asie a sas istellas… no est moderascione!
5.
pustis de tale impresa podes fàghere mercantzia e sa tua genia artziare
6.
su salmoni dh'ant artiau de préssiu ◊ gei est artziada, custa cosa, a costai aici meda!…
Translations
French
monter,
soulever
English
to rise,
to lift
Spanish
subir,
levantar,
alzar
Italian
salire,
ascéndere,
sollevare,
innalzare
German
hinaufsteigen,
heben.