Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

agiustài , vrb: agiustare, azustare Definitzione fàere giustu, pònnere o fàere bene, méngius, una cosa, pònnere de acórdiu, adatare una cosa a un'àtera; cuncordare sa paga de unu trebballu; rfl. parare fronte a una dificurtade comente si podet: a logos, nau de is frutos e laores, lòmpere de èssere a puntu giustu po papare o arregòllere Sinònimos e contràrios achidare 1, acodomai, aconciai, adaretzai, adecuare, agghitire, arragnare, assantai, assetiai Maneras de nàrrere csn: agiustai sa coja = dare sa peràula, fàghere s'asseguronzu; agiustai cun su maistu de linna = ammanitzàresi a mòrrere Frases azusta cussa cosa ca ndh'est ruindhe! ◊ bazi, za mi azusto mancari a sa sola! ◊ si nos azustamus in su prétziu ti la còmporo deo sa cosa! 2. coment'eis agiustau, meda ti donat su meri tuu? ◊ chi agiustaus, cust'annu torraus a tenni predicadori de lussu! (A.Garau)◊ agiustant po fai e po trigu ◊ beni a teraca po su chi amus agiustadu! 3. s'àgina non fut galu agiustada e no ndhe apo bodhiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ajuster Ingresu to mend Ispagnolu ajustar, arreglar Italianu aggiustare Tedescu justieren.

agiustèra , nf Definitzione su si pònnere de acórdiu po calecuna diferéntzia Sinònimos e contràrios agiustamentu, agiustu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu accord, arrangement Ingresu to settle a quarrel Ispagnolu arreglo, avenencia Italianu accomodaménto di divergènze, accòrdo Tedescu Vergleich.

agliagài , vrb: (a-gli-a-ga-i) alliagai gliagai*, liagai Definitzione fàere a freaduras, totu a liagas Sinònimos e contràrios apiagare, apragastare, friai 2. dh'at fata flagellai ispollada po chi su corpus siat alliagau Tradutziones Frantzesu blesser, ulcérer Ingresu to wound, to ulcerate Ispagnolu llagar, ulcerar Italianu piagare, ulcerare Tedescu verwunden, ein Geschwür erzeugen in.

aglianài , vrb Definitzione aparigiare, fàere bene oguale / a. una dificultadi = ispiegare, fàghere a cumprèndhere una cosa Sinònimos e contràrios alladiae, apalisare, apianare, arrepranai, illadiare, ispianare, splanai Ètimu spn. allanar Tradutziones Frantzesu aplanir, égaliser Ingresu to level, to equalize Ispagnolu aplanar, allanar Italianu appianare, pareggiare Tedescu ebnen, einebnen.

agnànghere , vrb: annàgghere, annàghere, annànghere Definitzione pònnere una cosa cun s'àtera po fàere tot'unu, una suma, aciúnghere una cosa a un'àtera / pps. annantu, annatu, annànghiu Sinònimos e contràrios aciúgnere, additzionare, agiànghere, ammedare, annatare, summai | ctr. bocare, irjànghere, leai, miminare Frases donzi tantu agnanghiat linna a su furru ◊ dae tantu in tantu annàgheli custa ficumurisca a su lapiolu ◊ est a annànghere pena subra a pena ◊ si faghes gai ti annanghes disonore ◊ ndhe li annango un'àteru pagu ◊ dàemi sa valude de sa cosa annaghèndhebbi su chimbunu! ◊ si che bogas totu su chi bi amus agnantu ite bi restat? 2. raju cantu ti deghet sa cravata, issa ti paret nàschida in su tuju: sos chírrios ti arrivint a benuju forsi ca ses bascitu o l'as annata! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ajouter, joindre Ingresu to add, to connect Ispagnolu añadir Italianu aggiùngere, connèttere Tedescu hinzufügen, verbinden.

agnàre , vrb: angiai, angiari 1, antzare, anzare Definitzione su fàere is fígios, nau de is animales: solu unu pagu a brulla o a befa si narat de sa fémina / anzare a croba = fàere duos fedos Sinònimos e contràrios afedai Frases sas berbeghes in custos meses de santandria e nadale sunt anzendhe ◊ inuve est su pudhéricu chi at antzatu s'ebba? ◊ tenit duas brebeis acanta de angiai 2. is marxanis apostant is angionedhus apena angiaus Ètimu ltn. *agniare Tradutziones Frantzesu mettre bas, faire ses petits, agneler Ingresu to litter Ispagnolu parir Italianu figliare Tedescu Junge werfen.

agónzu , nm: agunzu, aunzu Definitzione su chi (e prus de sustàntzia) si papat impare cun su pane, po dh'acumpangiare; sa cosa chi si ponet po cundhire is papares; in cobertantza, cosa chi si giaet a ccn. po ndhe tènnere calecunu praxere a dibbandha Sinònimos e contràrios armíngiu, cumpànigu, incaúngiu / connimentu Frases màndhigat a sa sola e a s'acua chivalzu chentza aunzu ◊ a chena bi aiant pulenta chene agonzu Terminologia iscientìfica mng Tradutziones Frantzesu ce que l'on mange avec du pain Ingresu smething to eat with bread Ispagnolu companage, condumio Italianu companàtico Tedescu Zukost zum Brot.

agrestàre , vrb: arestai, arestare Definitzione essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha Sinònimos e contràrios abriare, aferare, arestire, arruarzare, eremire, imbragadinai, imburdiri, irratzare / ammugronare, assirbonae, azanare | ctr. ammasedare Frases custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu volver silvestre (plantas), salvaje (animales), huraño (personas) Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

agurgíre , vrb Definitzione pèrdere s'abba o àere farta manna de abba, nau de erbas ma fintzes de gente Sinònimos e contràrios allartzanai, arruncionire, illizare Tradutziones Frantzesu déshydrater Ingresu to dehydrate Ispagnolu deshidratar Italianu disidratare Tedescu dehydratisiert werden, austrocknen.

aguriài , vrb: agurjai, grujai Sinònimos e contràrios agruguai, agruinai, agrumiai, agulluriai, guriai, gurruliai, orulare Frases s'intendiat sa sirena coment'e unu cani aguriendu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hurler Ingresu to howl Ispagnolu aullar Italianu ululare Tedescu heulen.

agurtíre , vrb: aortie, aortire, aortiri, aultire, aurtire, aurtiri, austire, ortiri Definitzione si narat de is animales, candho ndhe faent su fedu chentza lómpiu, e fintzes de erbas (laores) chi no cumprint bene su granu; foedhandho cun tzacu si narat a chie no tenet passiéntzia e bolet calecuna cosa impresse (coment'e chi tèngiat cosa chi no faet a tratènnere) Sinònimos e contràrios abbortai, antiri, istrumai / astenare | ctr. achiare, cumprire Frases custa berbeghe si est aurtida, cussos fiados si sunt aurtidos 2. no ti as a aurtire, no, si isetas unu pagu?!…◊ aurtindhe ti ses?… iseta!◊ dhus depes acumpangiai tui?… a bias no s'aortant! Ètimu ltn. abortire Tradutziones Frantzesu avorter Ingresu to have a miscarriage Ispagnolu abortar Italianu abortire Tedescu abortieren.

airài, airàre , vrb Definitzione su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda Sinònimos e contràrios abbetiae, acroconai, afutare, afuterare, allulluriai, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchibberare, inchietae, incrabudhire, infelai, infuterare | ctr. apachiare, asselenare Frases ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu! 2. custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore Ètimu ctl., spn. airar Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to irritate Ispagnolu irritarse, airarse Italianu adirare Tedescu sich ärgern.

aiscultàre, aiscurtàre , vrb: ascultare, ascurtae, ascurtai, ascurtare, ascurtari Definitzione giare atentzione o parare s'origa a su chi s'intendhet a bíere it'est cun precisione; pònnere mente a su chi narant, o a unu, acuntentare a unu po su chi pedit / impr. ascú! (= ascurta!) Sinònimos e contràrios acrustare, isciurtare Frases chini andat ascurtendu de muru in muru, de is malis suus no si nd'incurat ◊ no l'aiscultedas nemmancu, a issu! ◊ ascú, no mi la peses tantu arta ca mi ndhe andho, mih! ◊ intendhet ma no ascurtat, no! ◊ a issu dhu depeis ascurtae! 2. a ti ndhe irbulas de preigare: tantu za ti ascurtat, fizu tou!… Ètimu ltn. a(u)scultare Tradutziones Frantzesu écouter, satisfaire Ingresu to listen, to satisfy Ispagnolu escuchar, atender Italianu ascoltare, esaudire Tedescu zuhören, erhören, befriedigen.

aisetàre , vrb: iscetare 2 Definitzione lassare passare tempus, istare fintzes a candho acontesset calecuna cosa, tènnere ibertu, isperàntzia de lòmpere a calecuna cosa o de intrare in podere de calecuna cosa, lòmpere a un'iscopu Sinònimos e contràrios abertai, acociare, afilusigare, afrimai, aispetare, asseare 1, ibertare, ispetare, istentae, tricare | ctr. andai Frases sos discípulos podiant cumprèndhere chi Cristos fit su Messia chi fint aisetendhe ◊ aiseta aiseta mi ch'est passadu su tempus! ◊ tue aiseta a babbu, ca nois andhamus! Sambenados e Provèrbios prb: chie aisetat piatu anzenu lu màndhigat fritu Tradutziones Frantzesu attendre Ingresu to wait (for) Ispagnolu esperar Italianu aspettare Tedescu warten.

alabài , vrb: alabare 1, alavare, allabai, labai 1 Definitzione nàrrere bene de unu, nàrrere cosas a bàntidu de ccn., o chi dhi faent onore Sinònimos e contràrios alabansare, abantai, laudai | ctr. innoriare Frases siat alabadu Gesugristu! ◊ is pastoris allabànt a Deus (Ev)◊ mama santa, ses digna de èssere alabada ◊ cun músicas e càntigos alabas a Deus ◊ su síndhigu ndhe siat alavadu pro su chi at fatu pro nois! Ètimu spn. alabar Tradutziones Frantzesu louer Ingresu to praise Ispagnolu alabar Italianu lodare Tedescu loben.

alabansàre , vrb: alabantzai, alabantzare, allabantzai Definitzione giare alabantzas Sinònimos e contràrios abantai, abballansare, alabai, lavantzai, laudai | ctr. innoriare Frases bollu alabantzai is isposus ◊ dhu depu allabantzai: si fait amigu cun totus! ◊ innòi nemus si podit atriví a castigai o allabantzai a nemus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire l'éloge, exalter Ingresu to commend Ispagnolu encomiar, alabar Italianu encomiare Tedescu belobigen.

alamaràre , vrb Definitzione pònnere o fàere alamaros, pònnere o aciúngere ccn. cosa po bellesa / a. su pane = pintai, picai su pani Sinònimos e contràrios bordai, obrare, orizare 2. alamarendhe milli pensamentos apo intramadu litos de suore (L.Mudadu)◊ sunt fozas alamaradas a perlas de lughe ◊ sa fatzada de sa chéxia est alamarada cun colunnas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu orner Ingresu to adorn Ispagnolu ornar Italianu ornare Tedescu schmücken.

alasciài , vrb Definitzione pònnere s'alàscia, frunire de mobbília una domo, un’aposentu Sinònimos e contràrios ammobbigliare 2. totu sa posada est alasciada cun s’arti Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu meubler et décorer Ingresu to furnish Ispagnolu amueblar Italianu arredare Tedescu enrichten.

albinàre , vrb Definitzione fàere biancu cun late de crachina Sinònimos e contràrios illatare, illatinare, imbarchinai, inalbinare, incalchinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu blanchir, enduire de plâtre Ingresu to whiten, to plaster Ispagnolu enjalbegar Italianu imbiancare, intonacare Tedescu tünchen, verputzen.

alciàre , vrb: (al-ci-a-re) altzai, altzare, altziare, anciai, antiare, antziai, antziare, arciai, arciare, artiai, artiare, artzare, artziai, artziare, asciare, atziai Definitzione andhare o portare de unu logu o tretu prus bàsciu a unu prus in artu, andhare a in artu, prus in artu, fàere artu; si narat fintzes de is nues candho si firmant de pròere e si oberint unu pagu; de is prétzios si narat po incarire Sinònimos e contràrios acadhai, ampiai, apicai, apilicare, apugiai, fartziare, pesai, pigai 1 / arteriare, ufiare / illaschiare, isclarire, ispalaciae / abantai / mediare, mezorare | ctr. abasciai, calai, falare Maneras de nàrrere csn: artziare su fogu = acradiare su fogu; artziai is prétzius = incarire; artziare sa boghe = artziai sa boxi, faedhare prus in artu, fintzas a briga o pro arrennegu (si podet nàrrere fintzas de televisione, de aràdio, a manera de si pòderent intèdhere de prus); artziare in gradu = leare gradu prus artu, essire prus de importu; altzai sa conca, sa chighirista (nâdu de zente) = fàgheresi tostu, dàresi tropu importàntzia, crèresi prus importante, fàghere su barrosu Frases randhas de fumu si àsciant in s'aera ◊ si sunt aciapados unu altzendhe e unu falendhe ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at antziau sos ocros a chelu ◊ atzidinci asuba de s'iscannu! ◊ s'astronavi iat pigau a artziai a sa dereta ◊ dade sa manu a mi ndhe altzare! ◊ sos fraigamuros àsciant sos muros pro fàghere sa domo ◊ fint arciandhe in sa trempa pro intrare a sa vidha ◊ in agustu soe artziata a Núgoro 2. est proindhe, ma si àrtziat esso a campu ◊ si àltziat custa néula andhamus ◊ a manzanu fit proindhe ma a sero che at artziadu e bogadu su sole 3. a sa muzere no li at antziau mancu ocros ◊ sos pastores àlciant s'oju e abbàidant su masone ◊ in tota die no li aiat asciadu de oju ◊ candu àrtziat su soli gei callentat! 4. no ti arcis, ca tanti no tenis arrexoni! ◊ si àlciat e si falat, brighendhe ◊ como ti apo in manu, chi ti altzes o ti fales o carchedhes! ◊ su ti che altzare asie a sas istellas… no est moderascione! 5. pustis de tale impresa podes fàghere mercantzia e sa tua genia artziare 6. su salmoni dh'ant artiau de préssiu ◊ gei est artziada, custa cosa, a costai aici meda!… Tradutziones Frantzesu monter, soulever Ingresu to rise, to lift Ispagnolu subir, levantar, alzar Italianu salire, ascéndere, sollevare, innalzare Tedescu hinaufsteigen, heben.

«« Torra a chircare