agiustài , vrb: agiustare,
azustare Definitzione
fàere giustu, pònnere o fàere bene, méngius, una cosa, pònnere de acórdiu, adatare una cosa a un'àtera; cuncordare sa paga de unu trebballu; rfl. parare fronte a una dificurtade comente si podet: a logos, nau de is frutos e laores, lòmpere de èssere a puntu giustu po papare o arregòllere
Sinònimos e contràrios
achidare 1,
acodomai,
aconciai,
adaretzai,
adecuare,
agghitire,
arragnare,
assantai,
assetiai
Maneras de nàrrere
csn:
agiustai sa coja = dare sa peràula, fàghere s'asseguronzu; agiustai cun su maistu de linna = ammanitzàresi a mòrrere
Frases
azusta cussa cosa ca ndh'est ruindhe! ◊ bazi, za mi azusto mancari a sa sola! ◊ si nos azustamus in su prétziu ti la còmporo deo sa cosa!
2.
coment'eis agiustau, meda ti donat su meri tuu? ◊ chi agiustaus, cust'annu torraus a tenni predicadori de lussu! (A.Garau)◊ agiustant po fai e po trigu ◊ beni a teraca po su chi amus agiustadu!
3.
s'àgina non fut galu agiustada e no ndhe apo bodhiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ajuster
Ingresu
to mend
Ispagnolu
ajustar,
arreglar
Italianu
aggiustare
Tedescu
justieren.
agiustèra , nf Definitzione
su si pònnere de acórdiu po calecuna diferéntzia
Sinònimos e contràrios
agiustamentu,
agiustu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
accord,
arrangement
Ingresu
to settle a quarrel
Ispagnolu
arreglo,
avenencia
Italianu
accomodaménto di divergènze,
accòrdo
Tedescu
Vergleich.
agliagài , vrb: (a-gli-a-ga-i) alliagai
gliagai*,
liagai Definitzione
fàere a freaduras, totu a liagas
Sinònimos e contràrios
apiagare,
apragastare,
friai
2.
dh'at fata flagellai ispollada po chi su corpus siat alliagau
Tradutziones
Frantzesu
blesser,
ulcérer
Ingresu
to wound,
to ulcerate
Ispagnolu
llagar,
ulcerar
Italianu
piagare,
ulcerare
Tedescu
verwunden,
ein Geschwür erzeugen in.
aglianài , vrb Definitzione
aparigiare, fàere bene oguale / a. una dificultadi = ispiegare, fàghere a cumprèndhere una cosa
Sinònimos e contràrios
alladiae,
apalisare,
apianare,
arrepranai,
illadiare,
ispianare,
splanai
Ètimu
spn.
allanar
Tradutziones
Frantzesu
aplanir,
égaliser
Ingresu
to level,
to equalize
Ispagnolu
aplanar,
allanar
Italianu
appianare,
pareggiare
Tedescu
ebnen,
einebnen.
agnànghere , vrb: annàgghere,
annàghere,
annànghere Definitzione
pònnere una cosa cun s'àtera po fàere tot'unu, una suma, aciúnghere una cosa a un'àtera / pps. annantu, annatu, annànghiu
Sinònimos e contràrios
aciúgnere,
additzionare,
agiànghere,
ammedare,
annatare,
summai
| ctr.
bocare,
irjànghere,
leai,
miminare
Frases
donzi tantu agnanghiat linna a su furru ◊ dae tantu in tantu annàgheli custa ficumurisca a su lapiolu ◊ est a annànghere pena subra a pena ◊ si faghes gai ti annanghes disonore ◊ ndhe li annango un'àteru pagu ◊ dàemi sa valude de sa cosa annaghèndhebbi su chimbunu! ◊ si che bogas totu su chi bi amus agnantu ite bi restat?
2.
raju cantu ti deghet sa cravata, issa ti paret nàschida in su tuju: sos chírrios ti arrivint a benuju forsi ca ses bascitu o l'as annata!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ajouter,
joindre
Ingresu
to add,
to connect
Ispagnolu
añadir
Italianu
aggiùngere,
connèttere
Tedescu
hinzufügen,
verbinden.
agnàre , vrb: angiai,
angiari 1,
antzare,
anzare Definitzione
su fàere is fígios, nau de is animales: solu unu pagu a brulla o a befa si narat de sa fémina / anzare a croba = fàere duos fedos
Sinònimos e contràrios
afedai
Frases
sas berbeghes in custos meses de santandria e nadale sunt anzendhe ◊ inuve est su pudhéricu chi at antzatu s'ebba? ◊ tenit duas brebeis acanta de angiai
2.
is marxanis apostant is angionedhus apena angiaus
Ètimu
ltn.
*agniare
Tradutziones
Frantzesu
mettre bas,
faire ses petits,
agneler
Ingresu
to litter
Ispagnolu
parir
Italianu
figliare
Tedescu
Junge werfen.
agónzu , nm: agunzu,
aunzu Definitzione
su chi (e prus de sustàntzia) si papat impare cun su pane, po dh'acumpangiare; sa cosa chi si ponet po cundhire is papares; in cobertantza, cosa chi si giaet a ccn. po ndhe tènnere calecunu praxere a dibbandha
Sinònimos e contràrios
armíngiu,
cumpànigu,
incaúngiu
/
connimentu
Frases
màndhigat a sa sola e a s'acua chivalzu chentza aunzu ◊ a chena bi aiant pulenta chene agonzu
Terminologia iscientìfica
mng
Tradutziones
Frantzesu
ce que l'on mange avec du pain
Ingresu
smething to eat with bread
Ispagnolu
companage,
condumio
Italianu
companàtico
Tedescu
Zukost zum Brot.
agrestàre , vrb: arestai,
arestare Definitzione
essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha
Sinònimos e contràrios
abriare,
aferare,
arestire,
arruarzare,
eremire,
imbragadinai,
imburdiri,
irratzare
/
ammugronare,
assirbonae,
azanare
| ctr.
ammasedare
Frases
custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre sauvage
Ingresu
to make wild
Ispagnolu
volver silvestre (plantas),
salvaje (animales),
huraño (personas)
Italianu
inselvatichire
Tedescu
verwildern.
agurgíre , vrb Definitzione
pèrdere s'abba o àere farta manna de abba, nau de erbas ma fintzes de gente
Sinònimos e contràrios
allartzanai,
arruncionire,
illizare
Tradutziones
Frantzesu
déshydrater
Ingresu
to dehydrate
Ispagnolu
deshidratar
Italianu
disidratare
Tedescu
dehydratisiert werden,
austrocknen.
aguriài , vrb: agurjai,
grujai Sinònimos e contràrios
agruguai,
agruinai,
agrumiai,
agulluriai,
guriai,
gurruliai,
orulare
Frases
s'intendiat sa sirena coment'e unu cani aguriendu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hurler
Ingresu
to howl
Ispagnolu
aullar
Italianu
ululare
Tedescu
heulen.
agurtíre , vrb: aortie,
aortire,
aortiri,
aultire,
aurtire,
aurtiri,
austire,
ortiri Definitzione
si narat de is animales, candho ndhe faent su fedu chentza lómpiu, e fintzes de erbas (laores) chi no cumprint bene su granu; foedhandho cun tzacu si narat a chie no tenet passiéntzia e bolet calecuna cosa impresse (coment'e chi tèngiat cosa chi no faet a tratènnere)
Sinònimos e contràrios
abbortai,
antiri,
istrumai
/
astenare
| ctr.
achiare,
cumprire
Frases
custa berbeghe si est aurtida, cussos fiados si sunt aurtidos
2.
no ti as a aurtire, no, si isetas unu pagu?!…◊ aurtindhe ti ses?… iseta!◊ dhus depes acumpangiai tui?… a bias no s'aortant!
Ètimu
ltn.
abortire
Tradutziones
Frantzesu
avorter
Ingresu
to have a miscarriage
Ispagnolu
abortar
Italianu
abortire
Tedescu
abortieren.
airài, airàre , vrb Definitzione
su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
acroconai,
afutare,
afuterare,
allulluriai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
| ctr.
apachiare,
asselenare
Frases
ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu!
2.
custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore
Ètimu
ctl., spn.
airar
Tradutziones
Frantzesu
se mettre en colère
Ingresu
to irritate
Ispagnolu
irritarse,
airarse
Italianu
adirare
Tedescu
sich ärgern.
aiscultàre, aiscurtàre , vrb: ascultare,
ascurtae,
ascurtai,
ascurtare,
ascurtari Definitzione
giare atentzione o parare s'origa a su chi s'intendhet a bíere it'est cun precisione; pònnere mente a su chi narant, o a unu, acuntentare a unu po su chi pedit / impr. ascú! (= ascurta!)
Sinònimos e contràrios
acrustare,
isciurtare
Frases
chini andat ascurtendu de muru in muru, de is malis suus no si nd'incurat ◊ no l'aiscultedas nemmancu, a issu! ◊ ascú, no mi la peses tantu arta ca mi ndhe andho, mih! ◊ intendhet ma no ascurtat, no! ◊ a issu dhu depeis ascurtae!
2.
a ti ndhe irbulas de preigare: tantu za ti ascurtat, fizu tou!…
Ètimu
ltn.
a(u)scultare
Tradutziones
Frantzesu
écouter,
satisfaire
Ingresu
to listen,
to satisfy
Ispagnolu
escuchar,
atender
Italianu
ascoltare,
esaudire
Tedescu
zuhören,
erhören,
befriedigen.
aisetàre , vrb: iscetare 2 Definitzione
lassare passare tempus, istare fintzes a candho acontesset calecuna cosa, tènnere ibertu, isperàntzia de lòmpere a calecuna cosa o de intrare in podere de calecuna cosa, lòmpere a un'iscopu
Sinònimos e contràrios
abertai,
acociare,
afilusigare,
afrimai,
aispetare,
asseare 1,
ibertare,
ispetare,
istentae,
tricare
| ctr.
andai
Frases
sos discípulos podiant cumprèndhere chi Cristos fit su Messia chi fint aisetendhe ◊ aiseta aiseta mi ch'est passadu su tempus! ◊ tue aiseta a babbu, ca nois andhamus!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie aisetat piatu anzenu lu màndhigat fritu
Tradutziones
Frantzesu
attendre
Ingresu
to wait (for)
Ispagnolu
esperar
Italianu
aspettare
Tedescu
warten.
alabài , vrb: alabare 1,
alavare,
allabai,
labai 1 Definitzione
nàrrere bene de unu, nàrrere cosas a bàntidu de ccn., o chi dhi faent onore
Sinònimos e contràrios
alabansare,
abantai,
laudai
| ctr.
innoriare
Frases
siat alabadu Gesugristu! ◊ is pastoris allabànt a Deus (Ev)◊ mama santa, ses digna de èssere alabada ◊ cun músicas e càntigos alabas a Deus ◊ su síndhigu ndhe siat alavadu pro su chi at fatu pro nois!
Ètimu
spn.
alabar
Tradutziones
Frantzesu
louer
Ingresu
to praise
Ispagnolu
alabar
Italianu
lodare
Tedescu
loben.
alabansàre , vrb: alabantzai,
alabantzare,
allabantzai Definitzione
giare alabantzas
Sinònimos e contràrios
abantai,
abballansare,
alabai,
lavantzai,
laudai
| ctr.
innoriare
Frases
bollu alabantzai is isposus ◊ dhu depu allabantzai: si fait amigu cun totus! ◊ innòi nemus si podit atriví a castigai o allabantzai a nemus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire l'éloge,
exalter
Ingresu
to commend
Ispagnolu
encomiar,
alabar
Italianu
encomiare
Tedescu
belobigen.
alamaràre , vrb Definitzione
pònnere o fàere alamaros, pònnere o aciúngere ccn. cosa po bellesa / a. su pane = pintai, picai su pani
Sinònimos e contràrios
bordai,
obrare,
orizare
2.
alamarendhe milli pensamentos apo intramadu litos de suore (L.Mudadu)◊ sunt fozas alamaradas a perlas de lughe ◊ sa fatzada de sa chéxia est alamarada cun colunnas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
orner
Ingresu
to adorn
Ispagnolu
ornar
Italianu
ornare
Tedescu
schmücken.
alasciài , vrb Definitzione
pònnere s'alàscia, frunire de mobbília una domo, un’aposentu
Sinònimos e contràrios
ammobbigliare
2.
totu sa posada est alasciada cun s’arti
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
meubler et décorer
Ingresu
to furnish
Ispagnolu
amueblar
Italianu
arredare
Tedescu
enrichten.
albinàre , vrb Definitzione
fàere biancu cun late de crachina
Sinònimos e contràrios
illatare,
illatinare,
imbarchinai,
inalbinare,
incalchinare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
blanchir,
enduire de plâtre
Ingresu
to whiten,
to plaster
Ispagnolu
enjalbegar
Italianu
imbiancare,
intonacare
Tedescu
tünchen,
verputzen.
alciàre , vrb: (al-ci-a-re)
altzai,
altzare,
altziare,
anciai,
antiare,
antziai,
antziare,
arciai,
arciare,
artiai,
artiare,
artzare,
artziai,
artziare,
asciare,
atziai Definitzione
andhare o portare de unu logu o tretu prus bàsciu a unu prus in artu, andhare a in artu, prus in artu, fàere artu; si narat fintzes de is nues candho si firmant de pròere e si oberint unu pagu; de is prétzios si narat po incarire
Sinònimos e contràrios
acadhai,
ampiai,
apicai,
apilicare,
apugiai,
fartziare,
pesai,
pigai 1
/
arteriare,
ufiare
/
illaschiare,
isclarire,
ispalaciae
/
abantai
/
mediare,
mezorare
| ctr.
abasciai,
calai,
falare
Maneras de nàrrere
csn:
artziare su fogu = acradiare su fogu; artziai is prétzius = incarire; artziare sa boghe = artziai sa boxi, faedhare prus in artu, fintzas a briga o pro arrennegu (si podet nàrrere fintzas de televisione, de aràdio, a manera de si pòderent intèdhere de prus); artziare in gradu = leare gradu prus artu, essire prus de importu; altzai sa conca, sa chighirista (nâdu de zente) = fàgheresi tostu, dàresi tropu importàntzia, crèresi prus importante, fàghere su barrosu
Frases
randhas de fumu si àsciant in s'aera ◊ si sunt aciapados unu altzendhe e unu falendhe ◊ su bentu àntziat e falat sa foza in s'àghera ◊ at antziau sos ocros a chelu ◊ atzidinci asuba de s'iscannu! ◊ s'astronavi iat pigau a artziai a sa dereta ◊ dade sa manu a mi ndhe altzare! ◊ sos fraigamuros àsciant sos muros pro fàghere sa domo ◊ fint arciandhe in sa trempa pro intrare a sa vidha ◊ in agustu soe artziata a Núgoro
2.
est proindhe, ma si àrtziat esso a campu ◊ si àltziat custa néula andhamus ◊ a manzanu fit proindhe ma a sero che at artziadu e bogadu su sole
3.
a sa muzere no li at antziau mancu ocros ◊ sos pastores àlciant s'oju e abbàidant su masone ◊ in tota die no li aiat asciadu de oju ◊ candu àrtziat su soli gei callentat!
4.
no ti arcis, ca tanti no tenis arrexoni! ◊ si àlciat e si falat, brighendhe ◊ como ti apo in manu, chi ti altzes o ti fales o carchedhes! ◊ su ti che altzare asie a sas istellas… no est moderascione!
5.
pustis de tale impresa podes fàghere mercantzia e sa tua genia artziare
6.
su salmoni dh'ant artiau de préssiu ◊ gei est artziada, custa cosa, a costai aici meda!…
Tradutziones
Frantzesu
monter,
soulever
Ingresu
to rise,
to lift
Ispagnolu
subir,
levantar,
alzar
Italianu
salire,
ascéndere,
sollevare,
innalzare
Tedescu
hinaufsteigen,
heben.