denominadòre , nm Definizione in matemàtica, númeru chi inditat in cantas partes depet èssere ispartzia una cantidade/unidades (numeradore), o est giai ispartzia (es. in is fratziones) Terminologia scientifica mtc.
denòte, denòti , nm, avb Definizione
sa parte de sa die chi istat a s'iscuru, iscurigada / a d. = candu est iscurigau
Sinonimi e contrari
note
| ctr.
die
Frasi
est denote mannu ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ est torrau a su denoti tardu ◊ cantu buscaias su denote in giru? ◊ sa luna est a denote
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nuit
Inglese
night
Spagnolo
noche
Italiano
nòtte
Tedesco
Nacht,
nachts.
densidàde, densidàdi , nf Definizione
su èssere densu, cagiau, cracu, tostau de una cosa, cunsiderandho sa cantidade de sa cosa a unidade de logu (es. abbitantes a chilómitru cuadrau)
Sinonimi e contrari
calcura
/
tipidura
Traduzioni
Francese
densité
Inglese
density
Spagnolo
densidad
Italiano
densità
Tedesco
Dichte.
dent , bvrb: tent Definizione boghe de su vrb. dèpere, 3ˆ p. pl., impreada cun àteru vrb. po fàere su tempus benidore o de possibbilidade 2. cras si dent fàghere duas profisciones ◊ che relíchias santas dent èssere postas in tecas de oro.
dentadúra , nf Definizione corona de dentes, is dentes cunsideradas po comente totus impare funt fichias in is barras Sinonimi e contrari dentalla, dentímine.
dentàle, dentàli , nf, nm, agt Definizione
su pei de s'arau, sa parte de asuta, sa chi illascinat in terra arandho e aguantat totu s’àteru: in punta portat s'abrada, de mesania apalas is origas po crocare sa terra móvia; coment'e agt. si narat de is fonemas o sonos chi si faent in o cun is dentes (/d/: [d] e [D], /t/ [t], /z/ [ʣ], /tz/ [ʦ])
Sinonimi e contrari
antabi,
bentale,
gentali
/
cdh. dintala
Frasi
su maistu de linna mi depiat arrangiai s’isteva e su dentali de s’aràdulu
Etimo
ltn.
dentale
Traduzioni
Francese
cep,
dental
Inglese
,
dental
Spagnolo
dental
Italiano
tallone,
suppòrto del vòmere,
dentale
Tedesco
Pflugbaum,
dental.
dentàlla , nf Sinonimi e contrari dentímine Etimo srd.
dènte , nf: denti Definizione
genia de arremu tostau prus de ossu (in sa persona manna funt trintaduas) fichiu a filera ororu de is barras e carragiau in su tretu prus bàsciu cun is ghinghias, in buca, adatu po matzigare su papóngiu; partes de calecuna cosa chi essint unu pagu (es. fintzes de un’orroda chi s’intrat apare cun àtera po dha fàere girare)/ sa càncara o incàsciu de sa d. = su boidedhu, in s'ossu de sa barra, ue est ficada sa dente (itl. alvèolo dentale); marrúcia = sa primu d. chi nascit a is pipius; dentes de late = marrúcias, marrulledhas, dentedhas, sas primas chi faghet sa criadura, sas chi sighindhe a crèschere si che moent e lassant nàschere sas chi durant a mannos; sa raighina de sa d. = sa punta istichia in sa càncara; corona ’e dentes = dentadura; dentes sízidas o afissas = una acanta meda a s'àtera; dentes lascas = atesu s'una de s'àtera, a perracanna; sas dentes malàidas podent èssere: niedhas, tacadas, nenciadas, caudas, altaradas (martzidas in binzias); dentes a unu palone (dentis de ananti o marras, itl. incisivi), a duos, a tres palones (is cascialis) = a una, a duas, a tres raighinas; sannitas (itl. dènti canini); denti de s'ogu (??) = dente a duos palones, itl. canino; dentis a postíciu = dentiera / min. dentutza, dentighedha / denti de cani = zenia de babbautzedhu de mare, croxiu, unu pagu a zisa de patedha minuda, chi si agatat atacada a sas rocas, itl. bàlano; denti de bècia = faisedha, písiri (Lathyrus sativus); erba de dentis = ispéliu (Plumbago europaea), erba de dente = ischidabbabbau (Datura stramonium), nasturru (Hyoxiamus niger)
Modi di dire
csn:
bogare o fàghere dentes = su nàsciri de is dentis; catzàrendhe o bogare sas dentes = tirai is dentis; iscantare sas dentes = irmoventare, mòviri is dentis; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu; ammodhiai is dentis = acorriare sas dentes; tzichirriai is dentis = arrodare dentes; intràreche in dentes (nadu de cosa de manigare) = abarrai, arrèsciri in mesu de is dentis, intr'e una denti e s'àtera; intrare in dente (faedhendhe de sa trama in su telarzu)= passai su filu in su pètini; dentes de cadhu (nadu de unu)= marrudu, chi portat dentis mannas; mostrai is dentis a unu = staidhi in faci, fàgheresi rispetare; fai is dentis a unu = mustràreli sas dentes; batire s'ànimu a pitu ’e dentes = arrennegaisí o fai arrennegai a meda; fuedhai a dentis sidhias = faedhare afindhe sas dentes, cun fele, cun arrennegu; is dentis de sa crai = in su tretu chi intrat in su friscu, comente e puntighedhas supesadas de una crae; arroda, aparíciu a dentis = zenia de ingranazu fatu cun rodas chi, unu pagu intradas apare, si moent s'una cun s'àtera; mustrare sas dentes che cane in lachedhu = acoment'e unu cani chi, candu est papendi, si ndi dhu bollint iscabbulli o pigai is àterus canis
Frasi
is dentis sunt otu de ananti, cuatru de s'ogu e binti cascialis ◊ su male de dentes faghet irbariare ◊ sa dente mantzada che cheret bogada ◊ su súciu de su limoni ammódhiat is dentis ◊ custa denti si ndi est andada a gliescas ◊ chentza dentes no si màstigat bene su mànigu ◊ mi che at essidu una dente ◊ su pipiu est faendho is primas dentighedhas ◊ mi at essidu una dente noa
2.
isceti sidhendi is dentis si podit istimai custu presenti ◊ s'abba est gai frisca chi ndhe catzat sas dentes ◊ totu cussu cunsertu chi pariat de dimónios mi batiat s'ànimu a pitu de dentes! ◊ de peta no ndhe poto manigare ca mi che intrat in dentes
3.
dhoi funt is dentis de sa crai, de s'arroda, de su pètini
Cognomi e Proverbi
smb:
Dente, Denti, Dentis
/
prb:
Deus donat su pani a chini no portat dentis ◊ innanti intrant sas dentes e posca sos parentes
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
dente(m)
Traduzioni
Francese
dent
Inglese
tooth
Spagnolo
diente
Italiano
dènte
Tedesco
Zahn.
dentedíe, denterdíe , avb: dintadí Definizione a d. = sèmpere Sinonimi e contrari arreu, continu, fatuvatu, semper Frasi su pastore agatàt una brebè morta semper aintru de sa corte una dentedie ◊ in tempus de messonzu e de arjola sa bértula tocat prena a denterdie ◊ custas sunt cosas chi podimos lígere dintedia in calichisiat giornali (P.G.Mura)◊ in dónnia locu acato paponzu, sos macarrones los apo a denterdie.
dènti dènte
déntiche , nm: déntighe,
déntixi Definizione
una genia de pische
Terminologia scientifica
psc, dentex dentex
Etimo
ltn.
dentice(m)
Traduzioni
Francese
dentex
Inglese
dentex
Spagnolo
dentón
Italiano
dèntice
Tedesco
Zahnbrasse.
déntiche 1 , agt: déntighe 1, déntigu Definizione nau de frutu chi faet corgiolu tostau, chi est modhe e faet a dh'istrecare a manu o a dhu matzigare cun is dentes; nau de unu, chi crisat is cosas de papare / méndhula déntiga o déntighe = a corza modhe, finedhedha, chi si podet segare a dentes Sinonimi e contrari déntinu / ghelestiosu, grivillosu, pullinu Etimo srd.
denticiàra , nf Definizione arretza po piscare su déntiche.
dentièra , nf Definizione
is dentes postas càmbias, firmas in d-una genia de barra postitza; fintzes corona de dentes, is dentes
Sinonimi e contrari
dentímene
2.
in faci portat prus de una frúngia e sa dentiera a giassus
Traduzioni
Francese
dentier
Inglese
denture
Spagnolo
dentadura postiza,
prótesis dental
Italiano
dentièra
Tedesco
künstliches Gebiß.
dentifríciu, dentifrítzu , nm Definizione
genia de pasta o crema chi si ponet in s'ispatzulinu a frigare in is dentes po dhas illimpiare
Traduzioni
Francese
dentifrice
Inglese
toothpaste
Spagnolo
dentífrico
Italiano
dentifrício
Tedesco
Zahnpaste,
Zahnpasta,
Zahncreme.
déntighe déntiche
déntighe 1, déntigu déntiche 1
dentilàscu , agt Definizione chi giughet is dentes lascas, atesu de pare Sinonimi e contrari dentilatzu Etimo srd.
dentilàtzu , agt Sinonimi e contrari dentilascu.