demmàre , vrb Definizione demare*, ma nau po immalaidare de sa demma, de aranas Frasi canno si demmat su bestiàmene su pastore est orruvinau! 2. s'animale demmau annat in deperimentu illagnannosi sèmpere de prus finas chi si morit.
démmu , agt: demu Definizione
chi est intzimiau (nau de gente), guastu (nau de frutuàriu)
Sinonimi e contrari
malesanu,
mantzadu,
neciadu,
temadu,
tunconidu
| ctr.
líaru,
sanu,
síncaru
Frasi
pobidha mia est prena de dolores, si ch'est fata peus de un'arbeghe dema ◊ demu as a èssere tue, ca zeo no seo a cussu tretu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malsain,
véreux
Inglese
unhealthy,
maggoty
Spagnolo
malsano,
agusanado,
apolillado
Italiano
malsano,
bacato
Tedesco
kränklich,
wurmstichig.
democràticu , agt, nm: demogràticu Definizione
chi pertocat sa demogratzia, chi o chie tenet a pràtiga sa demogratzia
Traduzioni
Francese
démocratique
Inglese
democratic
Spagnolo
democrático,
demócrata
Italiano
democràtico
Tedesco
demokratisch,
Demokrat.
democratzía , nf: demogratzia Definizione
sistema pulítigu e manera de organizare un'istadu ue su podere, sa soberania, apartenet de una manera colletiva a sa gente: fundhamentu de sa demogratzia est su carculare a totugantos cantepare chentza partzialidades perunas, sa libbertade de fàere comente unu credet chi siat giustu bastat chi arrespetet is àteros, su pònnere is autoridades a votatziones e su contare donniunu po unu, una persona unu votu de matessi valore
Sinonimi e contrari
| ctr.
ditadura
Frasi
ma sa democratzia, cudha vera, suspirat avilida e restat muda: girat sola che nue furistera, chena tenner bilgonza, iscultza e nuda (G.Finà)◊ bi at zente meda chi cufundhet sa demogratzia cun carchi partidu
Traduzioni
Francese
démocratie
Inglese
democracy
Spagnolo
democracia
Italiano
democrazìa
Tedesco
Demokratie.
demografía , nf Definizione
istúdiu e isciéntzia chi s'interessat de s'andhamentu e movimentu de sa gente cunsiderada coment'e númeru, cantidade fintzes ispartzia in categorias, classes, comente creschet o imménguat
Traduzioni
Francese
démographie
Inglese
demography
Spagnolo
demografía
Italiano
demografìa
Tedesco
Demographie,
Bevölkerunslehre.
demogràficu , agt Definizione
chi pertocat sa demografia
Traduzioni
Francese
démographique
Inglese
demographic
Spagnolo
demográfico
Italiano
demogràfico
Tedesco
demographisch.
demogràticu democràticu
demogratzía democratzía
demóniu , nm: dimmóniu,
dimóniu,
dimóntziu Definizione
su male in persona, su cane mannu (o cane púdidu), èssere o ispíridu (ma si narat fintzes de persona mala meda) chi si ponet contra a Deus e a dónnia bene: sa gente po no dhu numenare, mancu, dhi narat unu muntone de númenes chi tenent totugantos valore de male o malu o chi s’impreant a disprétziu; foedhandho, mescamente candho unu est impressiu e mesu arrennegau, est unu foedhu chi si narat tanti po s'isfogare, comente si narat lampu, istocada e àteru: deosi si narat fintzes de genia fémina
Sinonimi e contrari
anemigu,
antzipirri,
arremínciu,
béstiu,
coedhu,
corroi,
diàbulu,
dillóriu,
foradenosu,
mentzitissu,
pudidinosu
Modi di dire
csn:
mannu, forti, mau chi mancu is dimónius = meda; pònnere su pè a su d. = lassai a pèrdiri, perdonai, passainci apitzus de una curpa, de unu motivu de certu, de un'ofesa
Frasi
bi at dimónios chi s'incòrporant in sirbones ◊ andai in cartas de dimóniu! ◊ e bai in sa furca, si funt trebessaus in mesu is dimónius! ◊ cussu nd'isciriat una prus de su dimóniu
2.
est unu dimóniu cussu pisedhu: no faghet a lu muntènnere ◊ est una dimónia custa pipia, no fait a dha ghetai in pinta!
3.
de ubi dimóniu ndi as bogau cussa bestimenta?! ◊ innui dimóniu est cussa cosa?!
Traduzioni
Francese
démon
Inglese
devil
Spagnolo
demonio
Italiano
demònio
Tedesco
Teufel.
demostratziòni , nf: dimustrassione,
dimustratzione Definizione
su chi si narat o si faet po rèndhere ladina, crara, una cosa, una chistione, po fàere a bíere chi est abberu o comente est
Sinonimi e contrari
mostrantza
Traduzioni
Francese
démonstration
Inglese
demonstration
Spagnolo
demostración
Italiano
dimostrazióne
Tedesco
Erklärung,
Beweis.
demozàre , vrb: dimazare Definizione istracare e betare a terra, batire a malu puntu fintzes de ànimu Sinonimi e contrari derrúere, matanare, peleare Frasi marronadore, cantu demozas e cantu at sapore su pane chi ti papas! (L.Loi)◊ chentu males li demozant sa pessone ◊ carena e bratzos demozas e gherras, travallandhe ◊ puite mi lassas demozare sos ossos? ◊ est aturdidu pro sas atzotas chi l'ant demozadu 2. po la sighire a demozare, sa sogra l’acanarzait e l'inzurzait.
dempríre , vrb: adrimpie,
drempire,
drempiri,
drimpire,
drimpiri Definizione
nau de cosas chi creschent, lòmpere a puntu de pòdere serbire; fàere su dovere, fàere is óbbrigos, lòmpere de una chistione a is conclusiones / èssere galu a drempire = chi no est lómpidu
Sinonimi e contrari
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
avetuie,
crompire,
grempire,
ingranire,
lòmpere
| ctr.
agurtire
Frasi
Deus aiat dempritu su disitzu meu ◊ oje puru drempint galu sa morte chei sos chercos sa lanne sos ómines de brunzu! (G.Delogu)◊ candu su trigu iat iscabidhau e si fut drimpiu fut cumparta fintzas s'erba mala ◊ su lori fait su cambu, iscabidhat e infinis si drimpit s'ispiga
2.
lassade su ramu birde ca sa linna no est galu drempida! ◊ s'ógliu fit drimpitu e nche l'amus messatu
3.
ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru
Etimo
ltn.
adimplere
Traduzioni
Francese
mûrir
Inglese
to ripe
Spagnolo
madurar
Italiano
maturare
Tedesco
reifen.
dému démmu
démus , bvrb: temus Definizione foedhu de su vrb. dèpere, 1ˆ p. pl., po fàere su tempus benidore: aus a…; est fintzes bvrb. de dare (1ˆ p. pl. cong. pres.) Frasi finamente a nos morre demus èssere comares e sorres 2. isolta sa nae a primu intrinu alas demus remendhe a patzu bolu (P.Casu).
denànte, denànti, denàntis daenànte
denaturàu , agt Definizione nau de calecuna sustàntzia, chi dhi ant betau cosa chi dha faet mala a papare o a bufare, po chi no si potzat impreare coment’e alimentu.
déncica , nf Definizione mendhuledhu, méndhula modhe seberada de una pariga de meses, cun su chiu apenas ingendrau cun is duos corgiolos ancora totu a unu.
dencicàre , vrb: addencicare Definizione fichire is dentes, pigare a móssigos Sinonimi e contrari addenticare, monsiare Frasi si vadiades vene, si vient galu sos signales de sas dentes de sa minoredha, candho l'at dencicau (G.Chironi).
denegàre , vrb: dennegai,
dennegare,
dinnecare,
dinnegare Definizione
nàrrere ca una cosa no est comente si est nau innanti, nàrrere su contràriu de innanti, nàrrere chi no est deasi, ghetaisí a sa nega; arrefudare una cosa a chie dh'at pedia o dhi tocat
Sinonimi e contrari
arrafudai,
necare
| ctr.
ammítere,
atorgare,
cufessare
Frasi
su chi nas oe lu dennegas cras ◊ sa vida oe est menzus de unu tempus, no si podet dinnegare ◊ dinnegare sos males est vilesa ◊ nachi su malu so deo e no mi ndhe apo mancu a dennegare
2.
e chie li podet dennegare su rispetu a unu che a isse?! ◊ dennegant a s'onestu dogni diritu pro arrichire ladros rufianos (L.Ilieschi)◊ no mi fuas, no mi denneghes sas gràtzias tuas!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
nier,
démentir
Inglese
to deny
Spagnolo
negar,
denegar
Italiano
negare,
smentire,
contraddire
Tedesco
verneinen,
ableugen,
widerrufen,
dementieren,
leugnen.