A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

demmàre , vrb Definitzione demare*, ma nau po immalaidare de sa demma, de aranas Frases canno si demmat su bestiàmene su pastore est orruvinau! 2. s'animale demmau annat in deperimentu illagnannosi sèmpere de prus finas chi si morit.

démmu , agt: demu Definitzione chi est intzimiau (nau de gente), guastu (nau de frutuàriu) Sinònimos e contràrios malesanu, mantzadu, neciadu, temadu, tunconidu | ctr. líaru, sanu, síncaru Frases pobidha mia est prena de dolores, si ch'est fata peus de un'arbeghe dema ◊ demu as a èssere tue, ca zeo no seo a cussu tretu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malsain, véreux Ingresu unhealthy, maggoty Ispagnolu malsano, agusanado, apolillado Italianu malsano, bacato Tedescu kränklich, wurmstichig.

democràticu , agt, nm: demogràticu Definitzione chi pertocat sa demogratzia, chi o chie tenet a pràtiga sa demogratzia Tradutziones Frantzesu démocratique Ingresu democratic Ispagnolu democrático, demócrata Italianu democràtico Tedescu demokratisch, Demokrat.

democratzía , nf: demogratzia Definitzione sistema pulítigu e manera de organizare un'istadu ue su podere, sa soberania, apartenet de una manera colletiva a sa gente: fundhamentu de sa demogratzia est su carculare a totugantos cantepare chentza partzialidades perunas, sa libbertade de fàere comente unu credet chi siat giustu bastat chi arrespetet is àteros, su pònnere is autoridades a votatziones e su contare donniunu po unu, una persona unu votu de matessi valore Sinònimos e contràrios | ctr. ditadura Frases ma sa democratzia, cudha vera, suspirat avilida e restat muda: girat sola che nue furistera, chena tenner bilgonza, iscultza e nuda (G.Finà)◊ bi at zente meda chi cufundhet sa demogratzia cun carchi partidu Tradutziones Frantzesu démocratie Ingresu democracy Ispagnolu democracia Italianu democrazìa Tedescu Demokratie.

demografía , nf Definitzione istúdiu e isciéntzia chi s'interessat de s'andhamentu e movimentu de sa gente cunsiderada coment'e númeru, cantidade fintzes ispartzia in categorias, classes, comente creschet o imménguat Tradutziones Frantzesu démographie Ingresu demography Ispagnolu demografía Italianu demografìa Tedescu Demographie, Bevölkerunslehre.

demogràficu , agt Definitzione chi pertocat sa demografia Tradutziones Frantzesu démographique Ingresu demographic Ispagnolu demográfico Italianu demogràfico Tedescu demographisch.

demogràticu democràticu

demogratzía democratzía

demóniu , nm: dimmóniu, dimóniu, dimóntziu Definitzione su male in persona, su cane mannu (o cane púdidu), èssere o ispíridu (ma si narat fintzes de persona mala meda) chi si ponet contra a Deus e a dónnia bene: sa gente po no dhu numenare, mancu, dhi narat unu muntone de númenes chi tenent totugantos valore de male o malu o chi s’impreant a disprétziu; foedhandho, mescamente candho unu est impressiu e mesu arrennegau, est unu foedhu chi si narat tanti po s'isfogare, comente si narat lampu, istocada e àteru: deosi si narat fintzes de genia fémina Sinònimos e contràrios anemigu, antzipirri, arremínciu, béstiu, coedhu, corroi, diàbulu, dillóriu, foradenosu, mentzitissu, pudidinosu Maneras de nàrrere csn: mannu, forti, mau chi mancu is dimónius = meda; pònnere su pè a su d. = lassai a pèrdiri, perdonai, passainci apitzus de una curpa, de unu motivu de certu, de un'ofesa Frases bi at dimónios chi s'incòrporant in sirbones ◊ andai in cartas de dimóniu! ◊ e bai in sa furca, si funt trebessaus in mesu is dimónius! ◊ cussu nd'isciriat una prus de su dimóniu 2. est unu dimóniu cussu pisedhu: no faghet a lu muntènnere ◊ est una dimónia custa pipia, no fait a dha ghetai in pinta! 3. de ubi dimóniu ndi as bogau cussa bestimenta?! ◊ innui dimóniu est cussa cosa?! Tradutziones Frantzesu démon Ingresu devil Ispagnolu demonio Italianu demònio Tedescu Teufel.

demostratziòni , nf: dimustrassione, dimustratzione Definitzione su chi si narat o si faet po rèndhere ladina, crara, una cosa, una chistione, po fàere a bíere chi est abberu o comente est Sinònimos e contràrios mostrantza Tradutziones Frantzesu démonstration Ingresu demonstration Ispagnolu demostración Italianu dimostrazióne Tedescu Erklärung, Beweis.

demozàre , vrb: dimazare Definitzione istracare e betare a terra, batire a malu puntu fintzes de ànimu Sinònimos e contràrios derrúere, matanare, peleare Frases marronadore, cantu demozas e cantu at sapore su pane chi ti papas! (L.Loi)◊ chentu males li demozant sa pessone ◊ carena e bratzos demozas e gherras, travallandhe ◊ puite mi lassas demozare sos ossos? ◊ est aturdidu pro sas atzotas chi l'ant demozadu 2. po la sighire a demozare, sa sogra l’acanarzait e l'inzurzait.

demózu , nm Definitzione su demozare Sinònimos e contràrios cadha, cària, matana.

dempríre , vrb: adrimpie, drempire, drempiri, drimpire, drimpiri Definitzione nau de cosas chi creschent, lòmpere a puntu de pòdere serbire; fàere su dovere, fàere is óbbrigos, lòmpere de una chistione a is conclusiones / èssere galu a drempire = chi no est lómpidu Sinònimos e contràrios abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, avetuie, crompire, grempire, ingranire, lòmpere | ctr. agurtire Frases Deus aiat dempritu su disitzu meu ◊ oje puru drempint galu sa morte chei sos chercos sa lanne sos ómines de brunzu! (G.Delogu)◊ candu su trigu iat iscabidhau e si fut drimpiu fut cumparta fintzas s'erba mala ◊ su lori fait su cambu, iscabidhat e infinis si drimpit s'ispiga 2. lassade su ramu birde ca sa linna no est galu drempida! ◊ s'ógliu fit drimpitu e nche l'amus messatu 3. ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru Ètimu ltn. adimplere Tradutziones Frantzesu mûrir Ingresu to ripe Ispagnolu madurar Italianu maturare Tedescu reifen.

dému démmu

démus , bvrb: temus Definitzione foedhu de su vrb. dèpere, 1ˆ p. pl., po fàere su tempus benidore: aus a…; est fintzes bvrb. de dare (1ˆ p. pl. cong. pres.) Frases finamente a nos morre demus èssere comares e sorres 2. isolta sa nae a primu intrinu alas demus remendhe a patzu bolu (P.Casu).

denànte, denànti, denàntis daenànte

denaturàu , agt Definitzione nau de calecuna sustàntzia, chi dhi ant betau cosa chi dha faet mala a papare o a bufare, po chi no si potzat impreare coment’e alimentu.

déncica , nf Definitzione mendhuledhu, méndhula modhe seberada de una pariga de meses, cun su chiu apenas ingendrau cun is duos corgiolos ancora totu a unu.

dencicàre , vrb: addencicare Definitzione fichire is dentes, pigare a móssigos Sinònimos e contràrios addenticare, monsiare Frases si vadiades vene, si vient galu sos signales de sas dentes de sa minoredha, candho l'at dencicau (G.Chironi).

denegàre , vrb: dennegai, dennegare, dinnecare, dinnegare Definitzione nàrrere ca una cosa no est comente si est nau innanti, nàrrere su contràriu de innanti, nàrrere chi no est deasi, ghetaisí a sa nega; arrefudare una cosa a chie dh'at pedia o dhi tocat Sinònimos e contràrios arrafudai, necare | ctr. ammítere, atorgare, cufessare Frases su chi nas oe lu dennegas cras ◊ sa vida oe est menzus de unu tempus, no si podet dinnegare ◊ dinnegare sos males est vilesa ◊ nachi su malu so deo e no mi ndhe apo mancu a dennegare 2. e chie li podet dennegare su rispetu a unu che a isse?! ◊ dennegant a s'onestu dogni diritu pro arrichire ladros rufianos (L.Ilieschi)◊ no mi fuas, no mi denneghes sas gràtzias tuas! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu nier, démentir Ingresu to deny Ispagnolu negar, denegar Italianu negare, smentire, contraddire Tedescu verneinen, ableugen, widerrufen, dementieren, leugnen.