semàe , vrb: assemare, semai, semare Definizione fàere semos, fruschedhas, pònnere singiale, marcu, istrúpiu, ma fintzes tocare ebbia Frasi balentiosu furone, passendhe lassaias burrighinos de fiados semados ◊ sa morte brincaiat suliertàndheli su coro semadu dae un'ispada 2. no ti apo nemmancu semau! ◊ "a maridu meu" (si faghet de linu, semada in su puntu piús biu) "giumpendhe a cadhu in unu riu si lu pigeit s'undha" ◊ s'àinu semadu no bàgiulat gropa ◊ chi dhu lassas fai, cussu ndi semat medas! (P.Pillonca) Etimo srd.
semàfaru, semàfuru , nm Definizione
in is aggrugaduras de is orrugas, pruschetotu in citade e in orrugas mannas, singiale a tres lughes po regulare sa passada de màchinas e de gente: sa lughe orrúbia est po si firmare e ibertare, sa birde po passare, sa groga si alluet intremesu de is àteras duas po avartire chi est acanta a si allúere s'orrúbiu e giare su tempus de abbrandhare sa currera e firmare / s. a lampaluxi = cun sa luxi groga chi si alluit e istudat a borta a borta po avertiri de donai atentzioni e passai segundu sa régula de tot'is gruxeris (fai passai innantis is chi benint de dereta)
Frasi
in sos chirriadorzos sos semàfaros sunt bardianos severos pro chie depet colare ◊ su semàfaru est abbertu candho est birde
Traduzioni
Francese
feu
Inglese
traffic light
Spagnolo
semáforo
Italiano
semàforo
Tedesco
Ampel.
semài semàe
semanéri , nm, agt Definizione
retore, preede (de una crésia) chi dhu'est a chidas; chi durat una chida
2.
cussu est unu trabballu semaneri
Etimo
ctl., spn.
semaner, semanero
Traduzioni
Francese
hebdomadaire
Inglese
weekly
Spagnolo
semanal
Italiano
settimanale
Tedesco
wöchentlich.
semàre semàe
semàre 1 , vrb Definizione nau de cane, pigare su semu, su fragu, s'arrancu Sinonimi e contrari acarigai, arrastai, fiagare, isimare, nuscai.
sémbu , nm: semmu,
semu Definizione
singiale o marcu, de maladia, de segada o de freadura, chi abbarrat (prus che àteru in sa pedhe); crosta, pigighedhu de sàmbene sicau comente faet in is segadas; genia de essidura in sa tita de is animales e a bortas de sa fémina allatandho; css. cosa chi abbarrat coment'e singiale lassau de un'àtera; dónnia cosa in cantu est distinta de un'àtera / min. semotu
Sinonimi e contrari
muca,
sémida,
sinnale
/
ampístula,
brussedha,
caigioni,
dolimazosa,
essidura,
frusca,
gurone,
pabedha 1,
postema,
semadura
/
piessignu
Modi di dire
csn:
su mali de is semos = zenia de apesta; sembu iscantau, coghinau = fruschedha martzida; semu de coi = carbuncu
Frasi
a s'àinu si li bident sos semos de comente l'at pitigadu su sedhone ◊ custas abbas de súlfaru assaldant sa carena de sos semos chi giughimus in ossos
2.
no ti che catzes su semu de sa frascada, si no est bene sicu, ca ti essit torra sàmbene! ◊ su semu de sa secada
3.
cust'erba est addata po semus
4.
Deus dat semus de divinos dissignos ◊ custos sunt sos semos de sa decadéntzia ◊ no si bidet buscu o semu de alzola, no bi creschet olia ne ispiga ◊ issos no ant lassatu sinnu o semotu de su chi est fata s'identitate, sa memória de s'anticóriu (G.Albergoni)
5.
no bi at semu de sa pessone chi no apet su númene sou, in sardu puru
Traduzioni
Francese
bouton,
cicatrice
Inglese
scare sign
Spagnolo
cicatriz,
señal
Italiano
ségno da cicatrice,
fìgnolo
Tedesco
Narbe,
Furunkel.
semedíglia , nf Definizione its, erba? sebedíglia = lionaxi? Frasi s'inchinat a s'ispijare in s'undha rilughente sa semedíglia in sas rivas creschente (A.G.Solinas).
sèmena , nf, nm: sèmene,
sèmini Definizione
sa parte (upm) de unu css. frutu chi tenet sa capacidade de fàere unu fundhu nou; nau de gente o de animales, céllulas sessuales, cudhas chi unendhosi e betandhosi apare, una de su mascu e una de sa fémina, ingendrant su fedu nou; css. cosa capatza de fàere naschire vida noa; su pl. is sèminis, gràtzia, frores e orrughedhos de paperi in colore chi si costumat a betare a is isposos; sos sèmenes fintzes in cantu sèmene de genias diferentes / min. semenedha, semenedhu, sementza; partes de unu sèmene: matza, bichixedhu, pilloni (su bichighedhu naschindho), perras o perrales (segundu su s.), pilloncu; sèmini trotoxau = origa de lèpuri o fintzas assudha burda (Scorpiurus muricata, var. subvillosa)
Sinonimi e contrari
chibu,
papu,
pisu
Modi di dire
csn:
corpare, lantare o fèrrere a sèmene = betare tropu sèmene in sa terra de resurtare tropu carcu su laore (chi pro cussu essit metzanu, chentza irvilupu); sèmene dormiu = betadu in sa terra, ma ancora a nàschere pro s'assutore; lassare a sèmene = po fai su sèmini, po serbiri a seminai; trigu, órgiu, fae de sèmene = sa parti (prus bona) chi si allogat po seminai; abarrai a cibudha de s. (nau de fémina, de ómine) = abbarrare baghianos, coment'e costoidos, postos abbandha; fai su s. (nau de is erbas)= lòmpere, cumprire su sèmene; bogare su s. (nadu de ómine) = bogare, irburrare; sa búscia de su sèmini = parte de sos fiores inue si bi faghet o bi est su sèmene; lantadu a sèmene (nau de ccn.)= èssiri pretocau
Frasi
su sèmene faghet, ammadurat, lompet o cumprit, intzeurrat, rebudhit, tudhit o pillonat, naschit ◊ seu ghetendi su sèmini a malugoru ca mi parit annada contrària! ◊ ingolliat a codhu bértula de sèmene e marrone e andhàt a pei ◊ su laore ocannu est andhadu male, azummai no ndhe torraia su sèmene!
2.
is cojaus no biriant s'ora de connosci prendas de s'ammesturu de su sànguni, ma nisciunu sèmini tzeurràt in su sinu donosu de s'isposa
3.
fiat timendu de s'ispainai su sèmini de su disingannu in mesu de is àterus
4.
s'iscapat tropu ranu a manu isolta podet fèrrere a sèmene su trigu e guastare totu s'arregolta (A.Casula)◊ cust'arzoledha est corpada a sèmene, paret nènnere: che ndhe cheret tiradu! ◊ bi fit s'istiga de sa sèmena comente che ant furadu su laore ◊ cojadí, sinuncas abarras a cibudha de sèmini!
Terminologia scientifica
rbr, crn
Etimo
ltn.
semen
Traduzioni
Francese
graine,
pepin,
sperme
Inglese
seed,
sperma
Spagnolo
semilla,
semen
Italiano
séme,
spèrma
Tedesco
Samen,
Sperma.
sèmena 1 , nf: sémina Definizione su semenare, su betare su laore, su granu, a ispergiadura Sinonimi e contrari semenadura, semenamentu, semenóngiu semíngiu Frasi ocannu sa sèmena de su tricu mi at réndhitu dae unu bíndhighi ◊ in atunzu si faghet sa sèmena noa ◊ faet sa sémina in s'atognu.
semenàda , nf: semenata Definizione su semenare; su tempus chi si sèmenant is laores Sinonimi e contrari semenóngiu Frasi su messontzu nche aggabbat a sa vinnenna e sa vinnenna a sa semenata Etimo srd.
semenadòre , nm Definizione
chie betat o ispainat su sèmene
Frasi
su semenadore tulat e torra si sinnat e isparghet su sèmene a larga manu
2.
bàrbarus, disumanus, seminadoris de lutus e prantus!
Traduzioni
Francese
semeur
Inglese
sower
Spagnolo
sembrador
Italiano
seminatóre
Tedesco
Säer.
semenadòrja , nf Definizione
màchina po semenare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
semoir
Inglese
seeding-machine
Spagnolo
sembradora
Italiano
seminatrìce
Tedesco
Sämaschine.
semenàdu , pps, agt, nm: semenatu Definizione
de semenare; nau de terrenu, chi dhu'est su sèmene betau, o chi est prenu de calecuna cosa, coment'e grandhinau, cun su sèmene ispainau totue; logu o terra semenada
2.
su logu pariat semenadu de carabbineris
3.
cun sas randhinadas no distruas su semenadu! ◊ donzi note l'iscrujuraiat s'àitu e l'iscussimintzaiat chin sa robba totu su semenatu
Traduzioni
Francese
semé
Inglese
sown (land)
Spagnolo
sembrado
Italiano
seminato
Tedesco
gesät.
semenadúra , nf: seminadura Definizione su semenare Sinonimi e contrari prenidura, prenimentu, semenóngiu, semíngiu Etimo srd.
semenài , vrb: semenare,
seminai Definizione
betare o pònnere, ispainare su sèmene; betare cosa a semenadura, ispainada de artu a ispergiadura, ispainare calecuna cosa a meda e in logu meda / semenare a… (trigu, orzu, fae, e gai) = pònnere una terra a…; semenare a lascu o a rau, a carcu (a nènnere), a ispàniu, a surcu, a tuledha
Sinonimi e contrari
semingiai
Frasi
is fígios de is massajos agiudant su babbu a semenare su trigu, a dhu marrare, a dh'illimpiare, messare e treulare ◊ essiant a semenare in bedustu o arbatu ◊ unu messaju fut andau a seminai e una parti de su sèmini fut arruta in logu perdosu ◊ si cuntentàt de seminai isceti cudhu tanti chi dhis abbisongiàt po sa provista
2.
una nue de malas aes est semenendhe morte e treghentu ◊ sa Luna gioghendhe cun sas nues pianu pianu sèmenat lughe in sas coperturas
Cognomi e Proverbi
prb:
chie sèmenat bodhit ◊ chie no sèmenat no isetet!
Etimo
ltn.
seminare
Traduzioni
Francese
semer
Inglese
to sow
Spagnolo
sembrar
Italiano
seminare
Tedesco
säen.
semenajólu , nm Definizione sachitu de semenadore, su sachitu chi si pigat su semenadore a manu manca (cun sa destra pigat e ispainat su sèmene) Etimo srd.
semenànsia , nf: semenàscia Definizione is sèmenes, ma nau prus che àteru de is alegúmenes (pisu, moriscu, lentígia, fae, chíghere) Sinonimi e contrari semenaza Frasi faghiat cussideros de cantu trigu o àtera semenàscia si bi podiat betare in cussas terras Etimo srd.
semenàre semenài
semenàscia semenànsia