semàe , vrb: assemare, semai, semare Definitzione fàere semos, fruschedhas, pònnere singiale, marcu, istrúpiu, ma fintzes tocare ebbia Frases balentiosu furone, passendhe lassaias burrighinos de fiados semados ◊ sa morte brincaiat suliertàndheli su coro semadu dae un'ispada 2. no ti apo nemmancu semau! ◊ "a maridu meu" (si faghet de linu, semada in su puntu piús biu) "giumpendhe a cadhu in unu riu si lu pigeit s'undha" ◊ s'àinu semadu no bàgiulat gropa ◊ chi dhu lassas fai, cussu ndi semat medas! (P.Pillonca) Ètimu srd.
semàfaru, semàfuru , nm Definitzione
in is aggrugaduras de is orrugas, pruschetotu in citade e in orrugas mannas, singiale a tres lughes po regulare sa passada de màchinas e de gente: sa lughe orrúbia est po si firmare e ibertare, sa birde po passare, sa groga si alluet intremesu de is àteras duas po avartire chi est acanta a si allúere s'orrúbiu e giare su tempus de abbrandhare sa currera e firmare / s. a lampaluxi = cun sa luxi groga chi si alluit e istudat a borta a borta po avertiri de donai atentzioni e passai segundu sa régula de tot'is gruxeris (fai passai innantis is chi benint de dereta)
Frases
in sos chirriadorzos sos semàfaros sunt bardianos severos pro chie depet colare ◊ su semàfaru est abbertu candho est birde
Tradutziones
Frantzesu
feu
Ingresu
traffic light
Ispagnolu
semáforo
Italianu
semàforo
Tedescu
Ampel.
semài semàe
semanéri , nm, agt Definitzione
retore, preede (de una crésia) chi dhu'est a chidas; chi durat una chida
2.
cussu est unu trabballu semaneri
Ètimu
ctl., spn.
semaner, semanero
Tradutziones
Frantzesu
hebdomadaire
Ingresu
weekly
Ispagnolu
semanal
Italianu
settimanale
Tedescu
wöchentlich.
semàre semàe
semàre 1 , vrb Definitzione nau de cane, pigare su semu, su fragu, s'arrancu Sinònimos e contràrios acarigai, arrastai, fiagare, isimare, nuscai.
sémbu , nm: semmu,
semu Definitzione
singiale o marcu, de maladia, de segada o de freadura, chi abbarrat (prus che àteru in sa pedhe); crosta, pigighedhu de sàmbene sicau comente faet in is segadas; genia de essidura in sa tita de is animales e a bortas de sa fémina allatandho; css. cosa chi abbarrat coment'e singiale lassau de un'àtera; dónnia cosa in cantu est distinta de un'àtera / min. semotu
Sinònimos e contràrios
muca,
sémida,
sinnale
/
ampístula,
brussedha,
caigioni,
dolimazosa,
essidura,
frusca,
gurone,
pabedha 1,
postema,
semadura
/
piessignu
Maneras de nàrrere
csn:
su mali de is semos = zenia de apesta; sembu iscantau, coghinau = fruschedha martzida; semu de coi = carbuncu
Frases
a s'àinu si li bident sos semos de comente l'at pitigadu su sedhone ◊ custas abbas de súlfaru assaldant sa carena de sos semos chi giughimus in ossos
2.
no ti che catzes su semu de sa frascada, si no est bene sicu, ca ti essit torra sàmbene! ◊ su semu de sa secada
3.
cust'erba est addata po semus
4.
Deus dat semus de divinos dissignos ◊ custos sunt sos semos de sa decadéntzia ◊ no si bidet buscu o semu de alzola, no bi creschet olia ne ispiga ◊ issos no ant lassatu sinnu o semotu de su chi est fata s'identitate, sa memória de s'anticóriu (G.Albergoni)
5.
no bi at semu de sa pessone chi no apet su númene sou, in sardu puru
Tradutziones
Frantzesu
bouton,
cicatrice
Ingresu
scare sign
Ispagnolu
cicatriz,
señal
Italianu
ségno da cicatrice,
fìgnolo
Tedescu
Narbe,
Furunkel.
semedíglia , nf Definitzione its, erba? sebedíglia = lionaxi? Frases s'inchinat a s'ispijare in s'undha rilughente sa semedíglia in sas rivas creschente (A.G.Solinas).
sèmena , nf, nm: sèmene,
sèmini Definitzione
sa parte (upm) de unu css. frutu chi tenet sa capacidade de fàere unu fundhu nou; nau de gente o de animales, céllulas sessuales, cudhas chi unendhosi e betandhosi apare, una de su mascu e una de sa fémina, ingendrant su fedu nou; css. cosa capatza de fàere naschire vida noa; su pl. is sèminis, gràtzia, frores e orrughedhos de paperi in colore chi si costumat a betare a is isposos; sos sèmenes fintzes in cantu sèmene de genias diferentes / min. semenedha, semenedhu, sementza; partes de unu sèmene: matza, bichixedhu, pilloni (su bichighedhu naschindho), perras o perrales (segundu su s.), pilloncu; sèmini trotoxau = origa de lèpuri o fintzas assudha burda (Scorpiurus muricata, var. subvillosa)
Sinònimos e contràrios
chibu,
papu,
pisu
Maneras de nàrrere
csn:
corpare, lantare o fèrrere a sèmene = betare tropu sèmene in sa terra de resurtare tropu carcu su laore (chi pro cussu essit metzanu, chentza irvilupu); sèmene dormiu = betadu in sa terra, ma ancora a nàschere pro s'assutore; lassare a sèmene = po fai su sèmini, po serbiri a seminai; trigu, órgiu, fae de sèmene = sa parti (prus bona) chi si allogat po seminai; abarrai a cibudha de s. (nau de fémina, de ómine) = abbarrare baghianos, coment'e costoidos, postos abbandha; fai su s. (nau de is erbas)= lòmpere, cumprire su sèmene; bogare su s. (nadu de ómine) = bogare, irburrare; sa búscia de su sèmini = parte de sos fiores inue si bi faghet o bi est su sèmene; lantadu a sèmene (nau de ccn.)= èssiri pretocau
Frases
su sèmene faghet, ammadurat, lompet o cumprit, intzeurrat, rebudhit, tudhit o pillonat, naschit ◊ seu ghetendi su sèmini a malugoru ca mi parit annada contrària! ◊ ingolliat a codhu bértula de sèmene e marrone e andhàt a pei ◊ su laore ocannu est andhadu male, azummai no ndhe torraia su sèmene!
2.
is cojaus no biriant s'ora de connosci prendas de s'ammesturu de su sànguni, ma nisciunu sèmini tzeurràt in su sinu donosu de s'isposa
3.
fiat timendu de s'ispainai su sèmini de su disingannu in mesu de is àterus
4.
s'iscapat tropu ranu a manu isolta podet fèrrere a sèmene su trigu e guastare totu s'arregolta (A.Casula)◊ cust'arzoledha est corpada a sèmene, paret nènnere: che ndhe cheret tiradu! ◊ bi fit s'istiga de sa sèmena comente che ant furadu su laore ◊ cojadí, sinuncas abarras a cibudha de sèmini!
Terminologia iscientìfica
rbr, crn
Ètimu
ltn.
semen
Tradutziones
Frantzesu
graine,
pepin,
sperme
Ingresu
seed,
sperma
Ispagnolu
semilla,
semen
Italianu
séme,
spèrma
Tedescu
Samen,
Sperma.
sèmena 1 , nf: sémina Definitzione su semenare, su betare su laore, su granu, a ispergiadura Sinònimos e contràrios semenadura, semenamentu, semenóngiu semíngiu Frases ocannu sa sèmena de su tricu mi at réndhitu dae unu bíndhighi ◊ in atunzu si faghet sa sèmena noa ◊ faet sa sémina in s'atognu.
semenàda , nf: semenata Definitzione su semenare; su tempus chi si sèmenant is laores Sinònimos e contràrios semenóngiu Frases su messontzu nche aggabbat a sa vinnenna e sa vinnenna a sa semenata Ètimu srd.
semenadòre , nm Definitzione
chie betat o ispainat su sèmene
Frases
su semenadore tulat e torra si sinnat e isparghet su sèmene a larga manu
2.
bàrbarus, disumanus, seminadoris de lutus e prantus!
Tradutziones
Frantzesu
semeur
Ingresu
sower
Ispagnolu
sembrador
Italianu
seminatóre
Tedescu
Säer.
semenadòrja , nf Definitzione
màchina po semenare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
semoir
Ingresu
seeding-machine
Ispagnolu
sembradora
Italianu
seminatrìce
Tedescu
Sämaschine.
semenàdu , pps, agt, nm: semenatu Definitzione
de semenare; nau de terrenu, chi dhu'est su sèmene betau, o chi est prenu de calecuna cosa, coment'e grandhinau, cun su sèmene ispainau totue; logu o terra semenada
2.
su logu pariat semenadu de carabbineris
3.
cun sas randhinadas no distruas su semenadu! ◊ donzi note l'iscrujuraiat s'àitu e l'iscussimintzaiat chin sa robba totu su semenatu
Tradutziones
Frantzesu
semé
Ingresu
sown (land)
Ispagnolu
sembrado
Italianu
seminato
Tedescu
gesät.
semenadúra , nf: seminadura Definitzione su semenare Sinònimos e contràrios prenidura, prenimentu, semenóngiu, semíngiu Ètimu srd.
semenài , vrb: semenare,
seminai Definitzione
betare o pònnere, ispainare su sèmene; betare cosa a semenadura, ispainada de artu a ispergiadura, ispainare calecuna cosa a meda e in logu meda / semenare a… (trigu, orzu, fae, e gai) = pònnere una terra a…; semenare a lascu o a rau, a carcu (a nènnere), a ispàniu, a surcu, a tuledha
Sinònimos e contràrios
semingiai
Frases
is fígios de is massajos agiudant su babbu a semenare su trigu, a dhu marrare, a dh'illimpiare, messare e treulare ◊ essiant a semenare in bedustu o arbatu ◊ unu messaju fut andau a seminai e una parti de su sèmini fut arruta in logu perdosu ◊ si cuntentàt de seminai isceti cudhu tanti chi dhis abbisongiàt po sa provista
2.
una nue de malas aes est semenendhe morte e treghentu ◊ sa Luna gioghendhe cun sas nues pianu pianu sèmenat lughe in sas coperturas
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie sèmenat bodhit ◊ chie no sèmenat no isetet!
Ètimu
ltn.
seminare
Tradutziones
Frantzesu
semer
Ingresu
to sow
Ispagnolu
sembrar
Italianu
seminare
Tedescu
säen.
semenajólu , nm Definitzione sachitu de semenadore, su sachitu chi si pigat su semenadore a manu manca (cun sa destra pigat e ispainat su sèmene) Ètimu srd.
semenànsia , nf: semenàscia Definitzione is sèmenes, ma nau prus che àteru de is alegúmenes (pisu, moriscu, lentígia, fae, chíghere) Sinònimos e contràrios semenaza Frases faghiat cussideros de cantu trigu o àtera semenàscia si bi podiat betare in cussas terras Ètimu srd.
semenàre semenài
semenàscia semenànsia