temàta tamàta
temàtu temàdu
temàxu , nm Sinonimi e contrari intrama, napa 2, tamàciu / cdh. tamàciu Frasi s'istentina de su tatalliu, russa e fine, bene aggualada, carralzada cun su temaxu,pariat unu saltitzone (A.Langiu).
temezàna tamejàna
temiàre , vrb: tzemiare Definizione pònnere tema o témiu, guastu a cosas, intzimia de maladia a personas o animales / tatza temiada = tzacada, cannida Sinonimi e contrari atemare, colpire, intzimiai / guastai 2. cussa est pessone temiada Etimo srd.
temingiàna tamejàna
témiu , nm Definizione guastu de cropu, pistadura Frasi li as postu témiu, li as fatu témiu Etimo srd.
temósigu , agt Definizione
chi at buscau o ingortu tema, chi s'immalàidat cun facilidade
Sinonimi e contrari
aciacosu,
magagnosu,
maladióngiu,
malesanu,
tacadu,
temosu,
tunconidu,
tzimiliosu,
tzemiosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chancelant,
délicat
Inglese
sickly
Spagnolo
enfermizo
Italiano
cagionévole,
infermìccio
Tedesco
kränklich.
temósu , agt Sinonimi e contrari temósigu.
tèmpara, tèmpera , nf, nm: atèmpera,
témperu,
tèmpora Definizione
fortilesa artificiale chi si giaet a s'atzàrgiu e fintzes acutzadura chi si faet a is lapis po iscríere méngius (a logos fintzes su pinninu de is pinnas, colores a bisura de lapis); umore o naturale de unu, ma nau fintzes de su tempus (pruschetotu candho si dha pigat a fàere sèmpere sa matessi cosa o a sa matessi manera, es. totu abba, totu sole, o àteru); fintzes gradu de calore
Sinonimi e contrari
tempéria
/
temperadura
/
temperedha
Modi di dire
csn:
t. modhi = candho su ferru no est bene temperadu, abbarrat modhe e s'indórtigat in linna tosta; èssiri de tèmpera maba = (nadu de unu) àere naturale malu, èssere de mala uta, in muta mala; èssere a tèmpera de… (prantu, risu, e gai)= in muta de… (prànghere, ríere, e gai); èssere de totuna tèmpera (de un'àteru) = pentzai o fai a sa própiu manera de un'àteru; intrare in tèmpera = temperare; èssere a una t., a mesu tèmpera = èssiri imbriagus, allirgus a binu (nadu de àteru, "a mesu t." est fintzas su àere unu gradu mesanu); leare o agatare sa t. a unu = cumprèndiri sa spétzia de unu, comenti est fatu, comenti dha pentzat; tènniri bona tèmpera = zúghere manu bona maghinendhe o faghindhe unu triballu chi si acostumat a fàghere; una tèmpora de istiu = dellúbbiu de abba, in istiu; tèmpora de tronos = irbarriada de tronos, tronos aira
Frasi
pro fàghere sa tèmpera a sas forramentas su frailarzu las unghet cun su serile candho sunt ingrujadas a fogu
2.
bella tèmpera zughet, mih, su tempus: no l'agabbat prus de pròere! ◊ deris inoghe fit die die proindhe a una tèmpera
3.
si lassat miminare sa tèmpera de s'abba finas a trinta grados
4.
no li leaia tèmpera peruna e mi ndhe so andhadu ◊ tiu meu, si resessia a li leare sa tèmpera, mi tiat leare a fizu de ànima ◊ sezis totu a una tèmpera, ascamilosos! ◊ comintzaiat a mesa tèmpera a faedhare in latinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
trempe
Inglese
distemper
Spagnolo
temple
Italiano
tèmpra
Tedesco
Härten,
Spitze.
temperadróxu , nm Definizione
apertura, cundhutu inue essit o passat abba e genia de serru chi dha régulat; in s'arau, parte chi régulat s'apertura de s'arau (s'abrada); calesiògiat aparíciu chi serbit a regulare unu funtzionamentu
Sinonimi e contrari
cangiou,
temperagiolu,
tèmperas
Frasi
làgrimas de temperadroxu indúlliu chi su bentu at a asciutai ◊ sa cannonada de sa gisterra portat su temperadroxu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vanne
Inglese
shutter (rolling),
sluice gate
Spagnolo
cierre metálico
Italiano
saracinésca,
regolatóre
Tedesco
Absperrschieber.
temperàdu , pps, agt: temperau Definizione de temperare Sinonimi e contrari intemperiadu 2. fit una resolza de cudhas bene temperadas.
temperadúra , nf Definizione
su calore mediu in grados
Traduzioni
Francese
température
Inglese
temperature
Spagnolo
temperatura
Italiano
temperatura
Tedesco
Temperatur.
temperagiólu , nm: temperajolu Definizione
inue essit o passat abba (fintzes su trigu calandho a su majolu), s'aina chi dha régulat
Sinonimi e contrari
temperadroxu,
tèmperas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vanne
Inglese
sluice gate
Spagnolo
cierre
Italiano
saracinésca
Tedesco
Absperrschieber.
temperài , vrb: atemperai,
temperare Definizione
giare sa tèmpera, atzargiare s'atza de una ferramenta (mescamente segante) po èssere prus forte (tostada), bogare sa punta a un'aina po iscríere; regulare unu trebballu, unu funtzionamentu o un'aina a manera de fàere essire sa faina comente si bolet, agiustare una cosa cunforma a un'àtera (ma si narat fintzes de terra, de ladamíngiu, candho funt in sa méngius cunditzione); fintzes ammesturare impare cosas diferentes in cantidades adatas; pigare arrennegu po calecuna cosa o chistione
Sinonimi e contrari
atalzare
/
regulai
Modi di dire
csn:
temperai su molíngiu = maghinare chi andhet bene, chi sa farina essat maghinada a puntu zustu; temperai s'arau = abbèrrere, de prus o prus pagu, s'aradu a manera de fàghere falare s'arbada prus a fundhu o subra subra; temperai sa terra (nadu de s'abba chi proet) = pròere de sassiare sa terra a puntu de si pòdere triballare bene
Frasi
si tèmperant sas bistrales, sos fartzones, sas forramentas de atarzu ◊ si tèmperat su lapis
2.
solu su ruo acultzu a sos trainos creschet in terra temperada a fogu ◊ torret in vida dae ogni nuraghe s'ànima antiga temperada a fogu! ◊ bellu custu ledàmine, est temperadu, fatu!◊ tres dis iat sighiu a proi, sa terra fut istada temperada abberu e is sèminis iant tzeurrau
4.
candu fiaus isposus t'iant postu puxi in origas ca nanca m'iant biu chistionendi cun fradili miu: ge ti ndi fiast temperau!…(G.P.Salaris)
Etimo
ltn.
temperare
Traduzioni
Francese
tremper
Inglese
to harden
Spagnolo
templar
Italiano
temprare
Tedesco
härten.
temperajólu temperagiólu
temperalàpis , nm Definizione genia de aina po acutzare is lapis Sinonimi e contrari acutzalapis Etimo itl. temperalapis.
temperapínna , nm Sinonimi e contrari temperinu Etimo srd.
temperàre temperài
temperàre 1 , vrb Definizione apretare unu movimentu o un'atzione (nau mescamente de su tempus); cumenciare una cosa chi tirat a longas, chi sighit a meda Sinonimi e contrari intemperiare / acadriare, afilare, comentzari, incarrebai Frasi za est temperendhe, como, s'istiu!…◊ su sole est temperendhe, balla: est semper prus calura ◊ su fogu est temperadu e sa fiama est essindhe in cobertura ◊ candho sa zente si nch'est temperada bufendhe, tandho fit a cantare, a ríere 2. innantis at fatu tempus de sicore: poscas tèmperat a pròere chi azummai no ndhe la finiat prus ◊ candho tèmperat a fàghere gai no l'agabbat prus ◊ tèmperat a prànghere!… e chie lu podiat assussegare prus?!…