A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

de , prep: di Definitzione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinònimos e contràrios dae Maneras de nàrrere csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frases custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Ètimu ltn. de Tradutziones Frantzesu de Ingresu of, at, to, from Ispagnolu de Italianu di, da Tedescu von, aus.

dè! , iscl Definitzione tene!, lea!, piga!, foedhu chi si narat fintzes mutindho un’animale, coment'e po dhi giare cosa Frases dè, lea custu! ◊ dè! dè! dè!…: benide a sa proendha!

dèa , nf Definitzione divinidade fémina, fémina bella meda o chi s'istimat meda.

dèa 1 dàe

deabbéru, deabbérus, deadérus , avb: diaberu, diaderu, diaderus, diarerus Definitzione de a beru, ne a brullas ne a fintas, in su sensu prus prenu, cumpriu de su foedhu Sinònimos e contràrios abberu, afide, devera, própiu | ctr. diaposta, dispintadamenti Frases cussu chi mi fui sempri bisionau dh'apu pótziu fai diaderu ◊ fit una bella fémina deabberu ◊ so nendhe deabberu, mih, no cretes chi so brullendhe! ◊ si fit deabberu cussa za fimus acontzos!…◊ custa fémina fiat diaderus s'ajaja ◊ si no mi creis, càstia, ca seu nendi diaderus! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vraiment Ingresu really Ispagnolu de verdad, en serio, realmente Italianu davvéro, veraménte Tedescu wirklich.

deabbónu , iscl Definitzione de a bonu: foedhu chi si narat coment'e dispràxios e disigiandho una cosa chi no est comente si iat a bòllere, o disigiandho una cosa chi iat a pòdere èssere comente si bolet Sinònimos e contràrios acabbonu, aggàlia, tambene Frases e deabbonu ’e sa sorte si fia andhada a iscola! Ètimu srd.

deàsi, deasíche, deasíe , avb: diaici, diainci, diasi Definitzione in cussa manera Sinònimos e contràrios adiaitzi, aggae, aici, dedeai | ctr. dedeoi Frases intendhindhe s'ómmine diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ a dirràsciu deasie dae annos no pioiat ◊ orrobbas chi mi che andho zeo puru, deasi andhaus paris! ◊ deasiche iat fatu, comente dh'iant nau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ainsi Ingresu so Ispagnolu así Italianu così Tedescu so, auf diese Weise.

deaúndi , avb: deundi Definitzione de a undi, dae ue Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu d'où Ingresu whence Ispagnolu de donde Italianu dónde Tedescu woher.

deavàtu , vrb Sinònimos e contràrios ifatu Frases medas poniant deavatu a carru, a cuadhu o cun is burricos ◊ fúrriat sa cara e pesat is ogos po bíere totu sa gente chi dhue fut deavatu Ètimu srd.

debarapài, debarapàre , avb Definitzione de pari a pari: s'unu cun s'àteru Sinònimos e contràrios apare, fetebari, interpare, parebare, partebari Frases funt sempri certendi debarapai ◊ candu s’agiudaus debarapai, a chini fait una cosa, a chini un’àtera, coitaus de prus Ètimu srd.

debbàdas, debbàras, debbàtas dabbàdas

dèbbe , agt Definitzione foedhu chi si narat prus che àteru a ispantu po fàere a cumprèndhere chi unu, una cosa est manna meda (solu mannària de bisura, no de gradu): s'impreat solu sing. e no càmbiat de m. a f. Sinònimos e contràrios bete*, beterone, debberone, dóbbia | ctr. minoredhu, minudu Frases narat debbe fàula… e a sa séria, poi! Tradutziones Frantzesu énorme Ingresu huge Ispagnolu enorme Italianu enórme Tedescu enorm, riesig.

debberòne , agt Definitzione foedhu chi acumpàngiat prus che àteru númene de cosa matuca o carena manna meda, nau sèmpere a ispantu e innanti de su nm.: càmbiat de sing. a pl., ma no de m. a f. Sinònimos e contràrios bete, beterone*, biaxi, ciàcaru 1, debbe, dóbbia, giangalloi | ctr. minoredhu, minudu Frases debberone ómine che fit, Fulanu, si l'aias connotu!…◊ ma comente at a fàghere cudhu forchidhu a si cojare cun cudha debberone fémina?!…◊ cussos zòvanos che sunt debberones Tradutziones Frantzesu énorme Ingresu enormous Ispagnolu enorme Italianu enórme, poderóso Tedescu enorm, riesig.

débbile , agt: débbili, díbbile, díbbili Definitzione chi tenet pagu fortza, chi no aguantat a fàere fortza, chi no bàliat dificurtades / min. debbiledhu, debbiledhedhu = débbili meda Sinònimos e contràrios fiacu, lecu / lenu | ctr. folte Frases débbiles sas isperas sunt coment'e unu filu de lughe in su giannile a s'interighinada (G.M.Cherchi)◊ comente fit malàidu e lendhe meighinas, como s'intendhet débbile meda ◊ cussa cosa est débbile e no bi rezet a fàghere fortza ◊ femu cassadori bonu, ma petzu díbbili no nd'isparau ◊ est virtudi de dogna forti usai rispetu a s’ómini débbili! (Mascia) Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu faible, frêle Ingresu weak Ispagnolu débil Italianu débole, gràcile Tedescu schwach.

debbilédhu , agt Definitzione chi tenet pagu fortilesa, de pagu aguantu, sugetu a si segare cun facilidade Sinònimos e contràrios | ctr. fortitzu.

debbilèsa , nf: dibbilesa Definitzione su èssere débbile, fàcile a si segare, su no èssere de agguantu po un'ifortzu, una dificurtade, su no àere caràtere o fortza morale / debbilesa de conca = su no èssere giustos de conca Sinònimos e contràrios ispoderimentu, lechesa, lecura / falamentu / delicadesa | ctr. fortilesa Frases lessididhu ca est ancora prenu de debbilesa! ◊ de sa debbilesa no si rezet in ancas ◊ non potzo trazare sos pes de sa debbilesa!◊ dèu si arruu est po sa debbilesa 2. s'ómine pregat bestidu de sa bascesa e debbilesa sua Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu faiblesse, fragilité Ingresu weakness, fragility Ispagnolu debilidad Italianu debolézza, fragilità Tedescu Schwäche.

débbili débbile

debbilitàre , vrb Definitzione pigare o fàere a debbilesa Sinònimos e contràrios afrachiai, ifrachire, irdebbilitai | ctr. afortire.

debbilóngiu, debbilónzu , agt Definitzione debiledhu, unu pagu débbile Sinònimos e contràrios | ctr. folte Frases fit mesu surdu e zughiat sa vista puru debbilonza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu un peu faible Ingresu pretty weak Ispagnolu un poco débil Italianu debolùccio Tedescu schwächlich.

debbiónzu , nm Definitzione su illimpiare su terrinu po dhu semenare Sinònimos e contràrios innetionzu.