R, r , nf: (erra) Definitzione sa de séighi líteras de s'alfabbeto si ponet po una genia de sonu chi si faet coment'e faendho ballare o trèmere sa punta de sa limba in su chelu de sa buca unu pagu ainnanti ma apalas de is dentes in is síntzias de pitzu; aintru de foedhu si ponet a sola po sonu curtzu o débbile, monovibbrante, / r/ (comente si narat in amore, cara, carira, colore, fora, fura, giru, lara, loru, mere, mura, nura, ora, oro, para, pira, soru, tira, ura), e a dópiu po sonu polivibbrante, longu o forte, /rr/ (coment'e in arriri, arriu, arrodare, berre, birra, corru, forru, gherra, lorra, marra, murru, orrosa, perra, porru, serra, surra, terra, turra, urrei). Candho si agatat in finitia de foedhu (agiummai solu in verbos infinios incurtzaos) e segundhu is àteros sonos chi atóbiat, a bortas in sa pronúncia si fúrriat a un'àteru sonu (es. fagher contu = nr. faghescóntu, bator sonnidos = batossonnídos, bator tinteris = batostintéris, e méngius a iscríere is foedhos intreos: fàghere, bàtoro); a bortas su sonu chi naraus cun /r/ est cambiamentu de àteru sonu (nr. duorbètzos, irdòmos, irgutònes, duormòntes = duos betzos, is domos, is gutones, duos montes; sarómu = sa domu): candho faet deosi est sèmpere méngius a iscríere su foedhu cun firmesa de iscritura, chentza custos cambiamentos de pronúncia. Candho unu foedhu chi cumènciat cun /r/ si pronúnciat a solu, sa /r/ de cuménciu si narat forte: raju, rana, rena, riu, rosa, rughe = nr. rraju, rrana, rrena, rriu, rrosa, rrughe (ma apustis de vocale su raju, sa rana, sa rosa, sa rena, su riu, sa rughe = nr. suràju, saràna, sarèna, suríu, saròsa, sarúghe). Aintru de foedhu, a logos sa /r/ benit de su cambiamentu de àteros sonos débbiles: borai de bolai, carai de calai, frari de fradi, mera de meda (e deosi s'iscriet puru ca aintru de foedhu faet is variantes de una foedhada). In giometria, sa r. est símbulu de su ràgiu (sa metade de su diàmetru de unu cricu).
ràba , nf: arraba,
rapa,
rava Definitzione
genia de erba chi si prantat po birdura de papare, s'arraighina grussa (unu tretu) chi faet
Maneras de nàrrere
csn:
conca de r. = (nadu a menisprésiu) tontu; no importat una r. = nudha
Frases
si si pistat sa raba fata a fitas, no ti seras chi raba fit innanti e raba s'istat?
2.
l'importat una raba de leges e de pabas, de iscomuniones e vicàrios!
Terminologia iscientìfica
rbzc, Brassica rapa
Ètimu
ltn.
rapa
Tradutziones
Frantzesu
rave,
navet
Ingresu
turnpip
Ispagnolu
naba
Italianu
rapa
Tedescu
Feldrübe,
Rübe,
Dummkopf.
rabanàda , nf Definitzione su rabanare Sinònimos e contràrios arrebbentu, cadha, cària, istrabatzu, mugna, pelea Ètimu srd.
rabanàre , vrb Definitzione
pigare pelea, múngia manna, trebballare meda
Sinònimos e contràrios
frustatzare,
isballare,
istrabatzare,
peleare,
stravaciai
Frases
già rabanat pagu cussu póveru cristianu!…
Ètimu
itl.
arrapinarsi
Tradutziones
Frantzesu
se fatiguer
Ingresu
to overwork oneself
Ispagnolu
agotar,
matarse
Italianu
strapazzarsi
Tedescu
sich strapazieren.
rabanèlla , nf, nm: arravanella,
ravanella,
ravanellu Definitzione
un'erba de ortu chi faet su primu tretu de s'arraighina grussa, tundhita, ma segundhu sa calidade ingrussat totu s'arraighina, est totu orrúbia a fora o fintzes in parte orrúbia e in parte bianca, de sabore chi ispirtit a bortas fintzes meda
Sinònimos e contràrios
alicarja,
arraiga,
arraíxini,
arrovonellu,
raighinarza
Terminologia iscientìfica
rbzc, Raphanus sativus
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
radis
Ingresu
radish
Ispagnolu
rábano
Italianu
ravanèllo
Tedescu
Radieschen.
rabàtu , nm: arrabatu* Definitzione su arregòllere sa cosa; sa cosa ingorta, prus che àteru linnighedha.
rabatzòne, rabatzòni , nm Definitzione
fundhu de bide (mescamente andhau male, sicau)
Sinònimos e contràrios
cocina,
truigu
Frases
pro su fogu batiat chimuza e calchi rabatzone
Ètimu
ctl.
rabassó
Tradutziones
Frantzesu
cep de vigne
Ingresu
vine stump
Ispagnolu
cepa de vid
Italianu
céppo di vite
Tedescu
Rebenstamm.
rabbàrbaru , nm: rebbàrbaru Definitzione
genia de linna de sa Cina chi s'impreat po fàere bufóngiu marigosu, bonu ca agiudat a digirire
Sinònimos e contràrios
cdh.,
ttrs. rabbàlbaru
Terminologia iscientìfica
rbc, rheum rhabarbarum
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
rhubarbe
Ingresu
rhubarb
Ispagnolu
ruibarbo
Italianu
rabàrbaro
Tedescu
Rhabarber.
rabbiète , agt: arrabbiete* Definitzione chi tenet su naturale de si arrennegare Sinònimos e contràrios airósigu, arrabbiaditu, arrennegaditu, inchietosu, sutzuliu, tràchidhu, tzacosu Frases benzo a t'infadare si podes agatare unu catedhu rabbiete mancari minoredhu chi sa domo mi potat vizilare (A.Casula).
rabbò , nm Definitzione genia de prana curtza ma arta Terminologia iscientìfica ans Ètimu itl.p rabot.
rabicànu , agt Definitzione ispétzia de manta de cuadhu tra biancu e baju.
ràbidu , agt: ràpidu,
rípidu Definitzione
nau de logu o de cosa po sa posidura, chi est in calada meda a una bandha
Sinònimos e contràrios
arratu,
fichidu,
isteremadu
| ctr.
paris,
sétidu
Maneras de nàrrere
csn:
una roca ràpida = una roca ficada, istrantaxa; trempa r. = costa de monte in betada meda, azummai ritza
Frases
bi aiat zente arestada peri sos montes piús ràbidos e pedrosos ◊ unu crastu ndh'est faladu rodhulendhe in sa ràbida costera ◊ custos surcos sunt ràbidos e abba no ndhe lis abbarrat
Tradutziones
Frantzesu
raide
Ingresu
steep
Ispagnolu
escarpado,
empinado
Italianu
rìpido
Tedescu
steil.
rabiósu , agt: arrabbiosu*, raviosu Sinònimos e contràrios febosu, felorosu, ragiosu.
rabisàli , avb: arrabisali, rebisale, repisale, ribisale, ripissale Definitzione a r. = mesu saliu, in sale, cun sale, nau de unos cantu papares (fae, arrescotu e àteru) Sinònimos e contràrios ttrs. ribisari Frases azis tropu su fàmine sufridu pro dare a fizos bostros fae a ribisale ◊ già fit che deo sa chida passada, sempre a foltza de fae a ribisale!…
ràca , nf Definitzione its / a raca = aira, a meda, in abbundhàntzia Frases sas racas lughent in sa frisca terra e buscos niedhos mirant sa fatiga de s'aradore.
ràca 1 , nf: acra* Definitzione su sorrogu chi s'intendhet de unu morindho.
racàda , nf: arracada*, racara, recada, recala Definitzione genia de prendha (de oro, prata, coradhu, de àteru) fata po apicare in origas Sinònimos e contràrios aricina, arra, loritzina, nabras, nàcara, pendhulica Terminologia iscientìfica prd.
racàle , nm Sinònimos e contràrios arracadas, oritzinas Frases sos budrones sunt pendhendhe che racales.
racàra racàda
rachitísmu , nm Definitzione maladia a is ossos, chi creschent débbiles e pagu Terminologia iscientìfica mld.