R, r , nf: (erra) Definizione sa de séighi líteras de s'alfabbeto si ponet po una genia de sonu chi si faet coment'e faendho ballare o trèmere sa punta de sa limba in su chelu de sa buca unu pagu ainnanti ma apalas de is dentes in is síntzias de pitzu; aintru de foedhu si ponet a sola po sonu curtzu o débbile, monovibbrante, / r/ (comente si narat in amore, cara, carira, colore, fora, fura, giru, lara, loru, mere, mura, nura, ora, oro, para, pira, soru, tira, ura), e a dópiu po sonu polivibbrante, longu o forte, /rr/ (coment'e in arriri, arriu, arrodare, berre, birra, corru, forru, gherra, lorra, marra, murru, orrosa, perra, porru, serra, surra, terra, turra, urrei). Candho si agatat in finitia de foedhu (agiummai solu in verbos infinios incurtzaos) e segundhu is àteros sonos chi atóbiat, a bortas in sa pronúncia si fúrriat a un'àteru sonu (es. fagher contu = nr. faghescóntu, bator sonnidos = batossonnídos, bator tinteris = batostintéris, e méngius a iscríere is foedhos intreos: fàghere, bàtoro); a bortas su sonu chi naraus cun /r/ est cambiamentu de àteru sonu (nr. duorbètzos, irdòmos, irgutònes, duormòntes = duos betzos, is domos, is gutones, duos montes; sarómu = sa domu): candho faet deosi est sèmpere méngius a iscríere su foedhu cun firmesa de iscritura, chentza custos cambiamentos de pronúncia. Candho unu foedhu chi cumènciat cun /r/ si pronúnciat a solu, sa /r/ de cuménciu si narat forte: raju, rana, rena, riu, rosa, rughe = nr. rraju, rrana, rrena, rriu, rrosa, rrughe (ma apustis de vocale su raju, sa rana, sa rosa, sa rena, su riu, sa rughe = nr. suràju, saràna, sarèna, suríu, saròsa, sarúghe). Aintru de foedhu, a logos sa /r/ benit de su cambiamentu de àteros sonos débbiles: borai de bolai, carai de calai, frari de fradi, mera de meda (e deosi s'iscriet puru ca aintru de foedhu faet is variantes de una foedhada). In giometria, sa r. est símbulu de su ràgiu (sa metade de su diàmetru de unu cricu).
ràba , nf: arraba,
rapa,
rava Definizione
genia de erba chi si prantat po birdura de papare, s'arraighina grussa (unu tretu) chi faet
Modi di dire
csn:
conca de r. = (nadu a menisprésiu) tontu; no importat una r. = nudha
Frasi
si si pistat sa raba fata a fitas, no ti seras chi raba fit innanti e raba s'istat?
2.
l'importat una raba de leges e de pabas, de iscomuniones e vicàrios!
Terminologia scientifica
rbzc, Brassica rapa
Etimo
ltn.
rapa
Traduzioni
Francese
rave,
navet
Inglese
turnpip
Spagnolo
naba
Italiano
rapa
Tedesco
Feldrübe,
Rübe,
Dummkopf.
rabanàda , nf Definizione su rabanare Sinonimi e contrari arrebbentu, cadha, cària, istrabatzu, mugna, pelea Etimo srd.
rabanàre , vrb Definizione
pigare pelea, múngia manna, trebballare meda
Sinonimi e contrari
frustatzare,
isballare,
istrabatzare,
peleare,
stravaciai
Frasi
già rabanat pagu cussu póveru cristianu!…
Etimo
itl.
arrapinarsi
Traduzioni
Francese
se fatiguer
Inglese
to overwork oneself
Spagnolo
agotar,
matarse
Italiano
strapazzarsi
Tedesco
sich strapazieren.
rabanèlla , nf, nm: arravanella,
ravanella,
ravanellu Definizione
un'erba de ortu chi faet su primu tretu de s'arraighina grussa, tundhita, ma segundhu sa calidade ingrussat totu s'arraighina, est totu orrúbia a fora o fintzes in parte orrúbia e in parte bianca, de sabore chi ispirtit a bortas fintzes meda
Sinonimi e contrari
alicarja,
arraiga,
arraíxini,
arrovonellu,
raighinarza
Terminologia scientifica
rbzc, Raphanus sativus
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
radis
Inglese
radish
Spagnolo
rábano
Italiano
ravanèllo
Tedesco
Radieschen.
rabàtu , nm: arrabatu* Definizione su arregòllere sa cosa; sa cosa ingorta, prus che àteru linnighedha.
rabatzòne, rabatzòni , nm Definizione
fundhu de bide (mescamente andhau male, sicau)
Sinonimi e contrari
cocina,
truigu
Frasi
pro su fogu batiat chimuza e calchi rabatzone
Etimo
ctl.
rabassó
Traduzioni
Francese
cep de vigne
Inglese
vine stump
Spagnolo
cepa de vid
Italiano
céppo di vite
Tedesco
Rebenstamm.
rabbàrbaru , nm: rebbàrbaru Definizione
genia de linna de sa Cina chi s'impreat po fàere bufóngiu marigosu, bonu ca agiudat a digirire
Sinonimi e contrari
cdh.,
ttrs. rabbàlbaru
Terminologia scientifica
rbc, rheum rhabarbarum
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
rhubarbe
Inglese
rhubarb
Spagnolo
ruibarbo
Italiano
rabàrbaro
Tedesco
Rhabarber.
rabbiète , agt: arrabbiete* Definizione chi tenet su naturale de si arrennegare Sinonimi e contrari airósigu, arrabbiaditu, arrennegaditu, inchietosu, sutzuliu, tràchidhu, tzacosu Frasi benzo a t'infadare si podes agatare unu catedhu rabbiete mancari minoredhu chi sa domo mi potat vizilare (A.Casula).
rabbò , nm Definizione genia de prana curtza ma arta Terminologia scientifica ans Etimo itl.p rabot.
rabicànu , agt Definizione ispétzia de manta de cuadhu tra biancu e baju.
ràbidu , agt: ràpidu,
rípidu Definizione
nau de logu o de cosa po sa posidura, chi est in calada meda a una bandha
Sinonimi e contrari
arratu,
fichidu,
isteremadu
| ctr.
paris,
sétidu
Modi di dire
csn:
una roca ràpida = una roca ficada, istrantaxa; trempa r. = costa de monte in betada meda, azummai ritza
Frasi
bi aiat zente arestada peri sos montes piús ràbidos e pedrosos ◊ unu crastu ndh'est faladu rodhulendhe in sa ràbida costera ◊ custos surcos sunt ràbidos e abba no ndhe lis abbarrat
Traduzioni
Francese
raide
Inglese
steep
Spagnolo
escarpado,
empinado
Italiano
rìpido
Tedesco
steil.
rabiósu , agt: arrabbiosu*, raviosu Sinonimi e contrari febosu, felorosu, ragiosu.
rabisàli , avb: arrabisali, rebisale, repisale, ribisale, ripissale Definizione a r. = mesu saliu, in sale, cun sale, nau de unos cantu papares (fae, arrescotu e àteru) Sinonimi e contrari ttrs. ribisari Frasi azis tropu su fàmine sufridu pro dare a fizos bostros fae a ribisale ◊ già fit che deo sa chida passada, sempre a foltza de fae a ribisale!…
ràca , nf Definizione its / a raca = aira, a meda, in abbundhàntzia Frasi sas racas lughent in sa frisca terra e buscos niedhos mirant sa fatiga de s'aradore.
ràca 1 , nf: acra* Definizione su sorrogu chi s'intendhet de unu morindho.
racàda , nf: arracada*, racara, recada, recala Definizione genia de prendha (de oro, prata, coradhu, de àteru) fata po apicare in origas Sinonimi e contrari aricina, arra, loritzina, nabras, nàcara, pendhulica Terminologia scientifica prd.
racàle , nm Sinonimi e contrari arracadas, oritzinas Frasi sos budrones sunt pendhendhe che racales.
racàra racàda
rachitísmu , nm Definizione maladia a is ossos, chi creschent débbiles e pagu Terminologia scientifica mld.