Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

acobiài, acobilàre , vrb: acoilae, acoilare, acoliai, acoliare, acubilare, acugliai, acuilai, acuilare, acuvilare, aculiai, aculiare, cubilare Definitzione fàere fúrriu, torrare a cuile, a su crocadórgiu, andhare a crocare, fintzes pònnere in su crocadórgiu; istare o pònnere in calecunu logu, aintru, asuta, po si aprigare o cuare; istare in asséliu, firmu, su si apaghiare Sinònimos e contràrios acoiletare, acojai, acuae, apatai, apogiai, assebiai, impudhilare | ctr. bocare, essire, pesare Frases iscurtabas sos puzones su sero acubilandhe (P.Mura)◊ furriadorzu de istrias, acoilas bobborrotis e tirpias (L.Loi)◊ sas rúndhines sunt aculiadas in su filu ◊ is pillonedhus fiant acobiaus ◊ su pilloni innòi si acúliat a pausai 2. furiat pruendu e po no m'isciundi mi seu aculiau ◊ no ia postu menti a babbu a m'aculiai in domu sua is dis de cussa strasura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se coucher, s'abriter Ingresu to return to the fold to go back to sleep to shelter Ispagnolu cubilar, cobijar Italianu rientrare nell'ovile, ritirarsi a dormire, ripararsi Tedescu in den Stall zurückkehren, schlafengehen, sich unterstellen.

aggruncipíre , vrb Definitzione fàere totu a piegas, a tzirbisas Sinònimos e contràrios acarrongiai, afrangillonai, aggruncire, apigiare, arruntzai, frongire, ingrincipire*, iscrafangiai | ctr. istirai Tradutziones Frantzesu froisser Ingresu to wrinckle (up), to fold Ispagnolu arrugar Italianu piegazzare Tedescu zerknittern.

apàsciu , nm Definitzione logu a ue faet fúrriu su bestiàmene / pàschere a s’a. = a passiu, aundi su bestiàmini bolit andai Sinònimos e contràrios acubiladorju, coibi, minda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bergerie Ingresu fold Ispagnolu redil, aprisco Italianu ovile Tedescu Schafstall.

apigiàre , vrb: apijare, apricare 1, aprigare 1, pigiare 1 Definitzione fàere totu a pígias, a pinnigas, a tzirbisas Sinònimos e contràrios acarrongiai, afrascillonai, apistillonai, arruntzai, atavellai, frongire, granculai, pinnicai, prighizonare, prinzigunire | ctr. ispixare, istirai Frases sas bestes postas male si aprigant ◊ timet a si sere ca podet apricare su bestire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froisser, chiffonner Ingresu to wrinckle (up), to fold Ispagnolu fruncir, arrugar Italianu aggrinzire, piegazzare Tedescu runzeln, zerknitten.

atripitzàre , vrb Definitzione fàere a tzirbisas, a pinnigas Sinònimos e contràrios afrangillonai, afrascillonai, aggraminzonare, aggruncire, apigiare, arruntzai, atavellai, atribuntzire, frongire, granculai | ctr. istirai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu plier, chiffonner Ingresu to fold (up), to wrinkle Ispagnolu arrugar, chafar Italianu piegare, gualcire Tedescu falten, zerknittern.

coíbi , nm, nf: coile, coili, cubile, cuibi, cuila, cuile, cuili, cuvile Definitzione logu a ue faent fúrriu po crocare is animales, su chi si faent issos etotu coment'e tana o nidu (coile de lèpores, de pedrighes) o su chi faet sa gente (cuile de brebès e àteru) coment'e acorru, aprigu, cun aprigu po su pastore puru; in cobertantza, letu Sinònimos e contràrios acubiladorju, apàsciu, coilarza / majone Maneras de nàrrere csn: fàchere cubile a solu = pastorigare a sa sola; bogai su lèpuri de su cuili = bogare dae sa tana Frases at paradu su cuile in sa tanca ◊ in istiu faghent cuile in sa sedha ◊ a corcare, pastore e bestiàmine ghirant a su cuile ◊ ses tentatzioni fatu po dispraxi, no lassas in paxi, mergiani atriviu: in coili miu dannu as causau! (F.Pischedda) Sambenados e Provèrbios prb: abrili su lèpuri a cuili Terminologia iscientìfica pst Ètimu ltn. cubile Tradutziones Frantzesu tanière, bergerie Ingresu lair, fold Ispagnolu guarida, aprisco Italianu cóvo di animali, ovile Tedescu Bau, Schafstall.

dòrchere , vrb: tòrchere* Definitzione fàere trotu, incrubare a una parte; cumbínchere o fàere cambiare idea a unu Sinònimos e contràrios ancrucare, atrotiai, intonchinare | ctr. indritare Frases mi dolet su pódhighe comente mi l'apo dórchidu 2. a isse pagu lu dorches, mancari l'impromitas totu s'oro de su mundhu! Tradutziones Frantzesu courber, plier Ingresu to fold, to twist Ispagnolu doblar, retorcer Italianu piegare, stòrcere Tedescu biegen.

pasciàle, pasciàli , nm: passale, passiabi, passiai, passiale, passiali, passibale, pesciale, pessiale, passivale Definitzione mandra manna, pruschetotu acorru po crocare su bestiàmene su note a manera de pòdere istare largu: in ccn. logu dhu narant po unu tretu in paris pruschetotu in cúcuru de monte, e fintzes po unu paris mannu / su pesciale de sa luna = sa corte (tretu tundhu a inghíriu prus craru) chi a bortas paret chi portat Sinònimos e contràrios apassiadorzu, corcadorja, passili / ttrs. pasciari, cdh. mandrioni / cuile Frases dai su pasciale de sas crabas de Monte Isperrumadu partesi soldadu (S.Casu)◊ atentu po calincunu ladroni, ti crocas in s'atza de su passiai ◊ is passialis serbint po incortiri is crabas candu funt afillendisí ◊ passibales chentza àghidu e ne istupu ◊ custus benint a si pasiai in su passiali aundi is pastoris tenint su bestiàmini 2. carenas chi si abbarrant in prúdicu de passiales de rudiu, che làcrimas assutas chi raju de amore mai ant partoriu (L.Loi) Terminologia iscientìfica pst Tradutziones Frantzesu parc Ingresu fold Ispagnolu majada Italianu stàbbio Tedescu Pferch.

pícia 1 , nf: pígia, pija, pixa, prica, priga Definitzione genia de síngia, fata a sola o apostadamente, chi abbarrat in sa cosa agguantada a meda ammuntonada o addopiada a forte, cun pesu (mescamente orrobba, paperi, cosa a pígiu, o fintzes in sa pedhe de sa carena) Sinònimos e contràrios cascadura, crispa, frúngia, frungidura, pighizone / pinnica Frases zughiat sas ancutzas che pija de pantalones ◊ bestimenta bene pranciada no giughet pijas ◊ sas pricas de cara contant su chi as patiu ◊ si fit sèmpere acontzendhe sa bunnedha, ponzèndhesi apostu sas pixas ◊ sa pedhe tua est totu a pícias 2. sa munnedha pressada est totu a prigas Sambenados e Provèrbios smb: Piggia, Pigia Ètimu ltn. plica Tradutziones Frantzesu pli Ingresu fold Ispagnolu pliegue Italianu pièga Tedescu Falte.

pigiàre 1 , vrb: apigiare*, pijare 1, pixare 1, pricare, prigare Definitzione fàere totu a pígias, a pinnigas, a tzirbisas; pinnigare s'orrobba chistindhodha posta bene; incrubare a una bandha, nau fintzes in su sensu de fàere adduire a unu a su chi bolet s'àteru Sinònimos e contràrios afrangillonai, aggraminzonare, atavellai, atribuntzire, frongire, prighizonare / pinnicai / dòrchere, indugi | ctr. istirai Frases pígiami sas mànigas e sérvimi! ◊ leat sa caldada de su fizu, la pixat e bi la dat ◊ carchi borta si pixaiat in duos pro su dolore chi si li frimmaiat in sa buca de s'istògomo 2. fatendhe sa cosa fit a bratzos pixados e a pannellu 3. che s'ómine bos iscolorides, gai che issu sa conca pijades, e a pianu a pianu allizades, bos isfozades e iscolorides (P.Sulis) Tradutziones Frantzesu plier Ingresu to fold Ispagnolu doblar Italianu piegare Tedescu falten, zusammenlegen, biegen, beugen.

pinníca, pínnica , nf: pinnicra, pinniga, pínniga, prinniga Definitzione genia de addopiadura chi si faet de calecuna cosa a pígiu (es. orrobba, paperi) o chi faet a tròchere, e sa síngia puru chi abbarrat (fintzes in sa pedhe: es. in sa manu, bene ladinas in sa pranta); crispa, piega fata apostadamente, pigione o gaja pitica e a cracu chi si faet de longu a una gunnedha o àteru bestimentu; in cobertantza, manera de fàere pagu límpia, unu pagu a ingannu, faendho a crèdere una cosa po un'àtera, a trassa / portai pinnicas che su centubilloni = zúghere filedhos, èssere totu trassas Sinònimos e contràrios igrispa, incorta, incrispa, intavella, ispunza, pígia 1, pizigone, tabella, tzimpíniga / astrúscia, filedhos, malíscia, transa Frases zughet sa cara totu pínnigas ◊ cussu no bolit pinnicas in sa brenti, e papat! 2. cussu portat pinnicas prus de su tiau ◊ cussu portat pinnigas prus de su centubigionis! ◊ ti nd'isciollu is pinnicas, si pigu su bastoni! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pli, ride, astuce, subterfuge (fig.) Ingresu fold, trick Ispagnolu pliegue, ardid Italianu pièga, astùzia, sotterfùgio Tedescu Falte, List, Ränke.

pinnicài , vrb: pinnicare, pinnigai, pinnigare, prinnigai Definitzione foedhandho de orrobba o àteru deasi a pígiu largu meda o cosa longa, pònnere o fàere a dópiu (o de prus puru) po dha chistire bene (o trantzire po àteru); foedhandho de gente (o fintzes de bestiàmene), bènnere apare, arregòllere, atobiare totu a unu matessi logu po si agatare impare; foedhandho de cosa, arregòllere impresse a unu muntone o totu impare po dha chistire, po ndhe dha pigare (o fintzes furare) Sinònimos e contràrios ancujare, collire, dòrchere, furai, imboligare, leai / pigiare 1 / ammuntonare, aunire, remonire | ctr. istirai Maneras de nàrrere csn: pinnicau che susuja = fatu a unu gantzu; pinnicai a dua pilla, a tres, a cuatru pilla = a pizos; pinnicaisí a crutzu = ritiràresi, istaresindhe in domo asseliadu; pinnigai bàchilis e bachilitus = pinnigare sos cosinzos, pinnigare totu (e andharesindhe) Frases innòi tocat a si pinnicai a fundu de còscia po no s'isciundi ◊ custu ferru cheret pinnigadu in duos ◊ mi pínnigo che una colora ◊ at pinnicau sas funes in corros a sos boes ◊ is undas currendusí apari si pinnicànt a cuadhus mannus ◊ sos letolos netos cherent pinnigados e remonidos 2. cun d-unu bandu iat pinnigau totu is sardistas ◊ si funt pinnigaus a tres a tres ◊ in sa pratza si dhui pinnigat genti po arrexonai de dónnia cosa ◊ su bentu pinnicat sa folla ◊ est tempus chi is sannoricus pinnighint a tundu! ◊ pínniga totu dae sa mesa! ◊ sa zente fit pronta a si pinnicare ◊ iant pinnigau perda po dha tirai a issu ◊ s'arrennegu si dhi fut pinnigau in su coru 3. mi che ant pinnigadu totu su chi tenia ◊ su diàulu ti nche pínnichet! ◊ ue colat cussu, àpida sa cosa e pinnigada, faghet! 4. at a èssiri a bí a chini bincit: crei ca cuncunu de cussus si pinnicat a crutzu! Tradutziones Frantzesu plier, réunir Ingresu to fold, to gather Ispagnolu doblar, reunir, juntar Italianu ripiegare, radunare Tedescu falten, versammeln, zusammentragen.

«« Torra a chircare