chichiriòla , nf Definition
sa natura de s'ómine, nau prus che àteru foedhandho cun piciochedhos
Synonyms e antonyms
pichiriola
Scientific Terminology
crn
Translations
French
pénis
English
penis
Spanish
minina,
pipí
Italian
pisellino,
pène
German
Pimmelchen.
chichirísta , nf: chighirista,
chirighista,
cigirista,
cogorista,
cracarista,
cragarista,
crighirista,
crogorista,
cruguista,
crugurista,
cucurista,
cugurista,
gigirista Definition
una genia de pígiu de carre diferente, de atza e totu a bicos, chi creschet in pitzu de sa conca, de longu, a pudhas e mescamente a pudhos; in sa pudatza, atza segante chi essit de su tolu, unu tretu; nau in cobertantza, atza de unu chi foedhat o si cumportat artziandhosiche, unu pagu arrennegandhosi / cragarista de caboni, genias de erba (e frore): Celosia argentea, Amaranthus caudatus / abbacare sa cugurista = menguai o lassai is pretesas
Synonyms e antonyms
cocorosta,
crilta,
ogroista,
pibirita,
proborista
/
atza,
barra
Sentences
lah, su caboni est a cracarista arrúbia!
3.
a s'impiegau ajaja dhi fiat abarrada in faci a chighirista fata ◊ gei est malu a coi, ma ammarolla indugit sa cigirista! ◊ issu no àmpuat mai sa cragarista, tenit una castiada úmili ◊ si dha fatzo passare zeo sa crugurista!
Scientific Terminology
crn
Translations
French
crête du coq
English
crest
Spanish
cresta
Italian
crésta del gallo
German
Hahnenkamm.
chichíu , nm Definition pigionedhu, in su foedhóngiu de (o po) is pipios; in cobertantza, unu chi si ponet in mesu in dónnia cosa, prus che àteru giaendho ifadu o cun intentziones pagu bonas, fintzes unu chi andhat a féminas Synonyms e antonyms pillonedhu / chichillu, fichete 1 Sentences pipius e piciochedus funta tzerriendu e pispisiendu che chichius 2. gei fiast bellu chichiu, candu fiast piciocu!… ◊ bellu chichiu chi no est, cussu, mih!◊ bellas chichias, cussas, fastigendi cun totus! Etymon srd.
chíci , avb, nm, agt: chício,
chissi,
chito,
chitzi,
chitzo,
chitzu 1 Definition
nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito
Synonyms e antonyms
cisso
| ctr.
trigadiu,
taldu
Idioms
csn:
chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu
Sentences
aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba
2.
fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu
3.
una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu
Surnames and Proverbs
prb:
si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu
Scientific Terminology
sdi
Etymon
ltn.
cito/citius
Translations
French
de bonne heure,
tôt
English
early
Spanish
pronto
Italian
prèsto,
di buonóra
German
früh.
chiciànu , agt: chitanu,
chitzàinu,
chitzanu Definition
chi si ndhe pesat chitzo, su mengianu, abbituau a pesare chitzo
Synonyms e antonyms
chicilanu,
primmaditzu
Sentences
sa zente si pesat chitana pro mòvere a foras ◊ candu teneis piciocu, balla, gei seis chitzanas! ◊ o compare Tatà, benide unu pagu chitzanu cras manzanu! ◊ po dhu fai, su trabballu, pesadindi chitzana! ◊ dèu seu chiciana candu tengu pistighíngiu!◊ dèu seu chitzàina, mi ndi pesu dogna dí a is cincu e mesu
Etymon
srd.
Translations
French
matinal
English
early-rising
Spanish
madrugador
Italian
mattiniéro
German
früh aufstehend.
chicilànu , agt: chitulanu,
chitulianu Definition
chi si ndhe pesat chitzo su mengianu, chi est chitzanu
Synonyms e antonyms
chicianu
/
cdh. chitzulanu,
ttrs. chitzuranu
Sentences
cantat su trespodrès chitulianu ◊ coment'e unu màtulu de lana in chelu campu a su primu manzanu andhendhe, nuighedha, ses pianu che una giovanedha chitulana (P.Sulis)◊ a pè a pè ch'essit chitulanu a campu ◊ osselva sa frommixa in s'istiera chi est in movimentu chitulana!
Etymon
srd.
Translations
French
matinal
English
early-rising
Spanish
madrugador
Italian
mattiniéro
German
früh aufstehend.
chício chíci
chicíre chelcíre
chicólu , nm Synonyms e antonyms arranconi, chizolu, chizone, crucuzone, furringoni.
chiconàta , nf Definition cropu de achicaju, ischicajada Etymon srd.
chicòne , nm Definition
orrugu de linna abbruxau a una parte, postu a su fogu; maladia de su trigu
Synonyms e antonyms
sitzoni
Sentences
sa créjia e sa turre no bi fint prus: a su postu issoro bi aiat chicones niedhos galu allutos ◊ bi at unu chicone catzendhe fummu
Surnames and Proverbs
prb:
unu chicone solu no faghet fogu
Etymon
srd.
Translations
French
tison
English
ember
Spanish
tizón
Italian
tizzóne
German
brennendes Holzscheit.
chiconósu , agt Definition nau de su trigu, chi est guastu de sa népide, de s'abbuera Synonyms e antonyms abboau, afrachilau, allampiau Etymon srd.
chícula , nf: chígala,
chígua,
chígula,
cígiula,
cígula,
crícula,
crígura Definition
genia de bobboi chi assimbígiat a una musca, ma meda prus manna e cun is alas longas longas, chi in s'istade, mescamente a oras de basca e de sole, istat sèmpere cantandho; sa sonagedha prus pitica chi si ponet a su bestiàmene (pruschetotu a is angiones); forrigajola o àtera genia de aina po sonare in chida santa: est un'orrugu de làuru ispuligau e isperrau a una parte fintzes a 1/3 de sa longària: in s'isperradura si ponet una fògia de lau o de edra frisca segada a paris de sa linna / pàrrere una c. = abarrai sempri fuedhendi, cantendi
Synonyms e antonyms
angesa,
bibbigorra,
cantaganta,
cicirigolla,
ciriciri,
cixa,
cixiredha,
chíchela*,
coibira,
grígliu,
pisigorra,
sitzigarra,
sitzigolla,
tzítara,
tzitarra
/
ttrs. chígura
/
tríchili,
tringhitu,
trinnedhu
Sentences
sas chígulas cantant in su coro de s'istiu ◊ sas dies de s'istiu sa crícula si las passat cantendhe ◊ sa mémula de sas chígulas a ora de sole no finit mai! ◊ sa chígula cantat cun boghe arrughida
2.
a sas anzones lis amus postu sas chígulas
Scientific Terminology
crp, tibicen plebejus; snl
Translations
French
cigale
English
balm-cricket
Spanish
cigarra
Italian
cicala
German
Zikade.
chída , nf: chita,
cida,
cira,
gida Definition
sumana, tempus de sete dies, de su lunis a sa domíniga, o fintzes prus pagu foedhandho de sa durada de calecuna cosa / una chidighedha, cirixedha = de prus a mancu una chida
Idioms
csn:
avb. a chidas = una chida emmo e s'àtera nono; c. santa (fintzas chidasanta)= sa chida chi agabbat cun sa Pasca manna, candho cun d-unas cantu funtziones si ammentat sa passione de Cristos; intro de chida = in mesu de sa cida, foras su lunis e su domínigu; leare chida = achidare, dàresi su càmbiu in carchi triballu chi si faghet a chida chida; (nau de ccn.) èssereche in sa chida de sa robba = faendho sa chida chi dhi tocat de atèndhere su bestiàmene, candho dhu contivígiant a chida chida
Sentences
fit tota sa vida manighendhe tega a chida intrea ◊ custu mundhu ti càmbiat costúmine onzi chida! ◊ cun sas dies de sa chida pro nàrrere "èssere, agabbare, comintzare" si ponet sa prep. "in": in lunis, in martis, in mércuris, in chenàbura, in sàpadu, in domíniga ◊ apu fatu aici una cirixedha
2.
pònemi mente, bae e che lu zughe a s'oru de Patada e lu piantas e nara: De Gavinu alla sa rughe, de cudhas bonas pro sas chidasantas! (Pirastru)◊ bae e chirca a sorre tua, za no che at a èssere in sa chidha 'e sa robba!
Scientific Terminology
tpc
Etymon
ltn.
cita
Translations
French
semaine
English
week
Spanish
semana
Italian
settimana
German
Woche.
chidàda , nf: cidada,
cirara Definition
tempus, cosa, trebballu, paga de una chida
Sentences
l'ant guastu sas ciucheras, sempre cotu a chidadas intreas! ◊ boghendhe ortixu in sa tanca bi isteint una chidada
2.
babbu tou no tenet chidada ◊ est duus mesis chi sa meri no mi donat sa cidada ◊ seu andau a mi ndi pigai sa cidada, su tanti chi m'ispetat po èssi trabballau una cida
Scientific Terminology
tpc
Etymon
srd.
Translations
French
semaine
English
time of a week,
week's pay
Spanish
semana
Italian
tèmpo di una settimana
German
Wochenzeit.
chidàre , vrb: chitai,
chitare,
cuitare 1 Definition
fàere a paris unu dépidu, unu giogu, pagare; pagare su de s'afitu de is pàsculos
Synonyms e antonyms
chitire,
ischitare,
pagai
/
cumprire
Idioms
csn:
chidare, chitare una promissa = cumprire una promissa fata; chitare sas dies = bochire, finire sas dies
Sentences
babbu at trabballau sentza reposu pro che chitare sas pasturas anzenas ◊ mancari chi s'addobbent a su muru no lu chitant su dépidu! ◊ custu dépidu volet chitau
2.
sont annatos a sa festa de santu Gòsomo e Damianu a si chitare sa promissa ◊ s'istade si ch'est passadu sentza chitare sa promissa chi aias fatu ◊ bae e faghe beneíghere su pane chi amus fatu pro chidare sa promissa!
Translations
French
quittancer
English
to pay debts
Spanish
saldar,
liquidar
Italian
pareggiare,
far quietanza,
pagare un débito
German
begleichen.
chidàrzu , nm, agt Definition chie o chi trebballat a càmbiu cun calecunu cumpàngiu a chida chida / pastore c. = pastore chi achidat, chi faghet a chida chida cun carchi àteru in su bestiàmine o in àtera faina Synonyms e antonyms achidadore, achidajolu | ctr. fitianu Etymon srd.
chidecosè , avb Synonyms e antonyms candeghinò, chiscussu, deghinò, deghinuncas, desinò, sinono Sentences fai a bonu, o chidecosè dha pagas cara!
chideriàre , vrb Definition istare a chidériu, a chistionu; fintzes brigare, gherrare Synonyms e antonyms argiolae, arrallai, badaciare, ciaciarai, ciaramedhare, paraletare / certai, gherrai | ctr. cagliare, citire 2. prontu che ómine mortu, su teracu meu la chidériat chin su tostoine! ◊ Marinu no si est bistu prus dae sa die chi ant chideriau chin cudhu Etymon srd.
chidériu , nm Synonyms e antonyms apísciulu, bàdula, ciaciarra, lúlluru, paraleta, ragàglia Sentences su mudiore achirrat de repente: no s'intendhent prus chidérios de pessones, de animales (L.Loi)◊ a múilos e sonazos si mescrant sos cantos de sos puzones: totu est unu trambellu de chidérios chi alligrant s'aera e mudant su sartu ◊ si no mosset cane apedhadore, chene chidériu be mosset su mere!…