chichiriòla , nf Definizione
sa natura de s'ómine, nau prus che àteru foedhandho cun piciochedhos
Sinonimi e contrari
pichiriola
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
pénis
Inglese
penis
Spagnolo
minina,
pipí
Italiano
pisellino,
pène
Tedesco
Pimmelchen.
chichirísta , nf: chighirista,
chirighista,
cigirista,
cogorista,
cracarista,
cragarista,
crighirista,
crogorista,
cruguista,
crugurista,
cucurista,
cugurista,
gigirista Definizione
una genia de pígiu de carre diferente, de atza e totu a bicos, chi creschet in pitzu de sa conca, de longu, a pudhas e mescamente a pudhos; in sa pudatza, atza segante chi essit de su tolu, unu tretu; nau in cobertantza, atza de unu chi foedhat o si cumportat artziandhosiche, unu pagu arrennegandhosi / cragarista de caboni, genias de erba (e frore): Celosia argentea, Amaranthus caudatus / abbacare sa cugurista = menguai o lassai is pretesas
Sinonimi e contrari
cocorosta,
crilta,
ogroista,
pibirita,
proborista
/
atza,
barra
Frasi
lah, su caboni est a cracarista arrúbia!
3.
a s'impiegau ajaja dhi fiat abarrada in faci a chighirista fata ◊ gei est malu a coi, ma ammarolla indugit sa cigirista! ◊ issu no àmpuat mai sa cragarista, tenit una castiada úmili ◊ si dha fatzo passare zeo sa crugurista!
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
crête du coq
Inglese
crest
Spagnolo
cresta
Italiano
crésta del gallo
Tedesco
Hahnenkamm.
chichíu , nm Definizione pigionedhu, in su foedhóngiu de (o po) is pipios; in cobertantza, unu chi si ponet in mesu in dónnia cosa, prus che àteru giaendho ifadu o cun intentziones pagu bonas, fintzes unu chi andhat a féminas Sinonimi e contrari pillonedhu / chichillu, fichete 1 Frasi pipius e piciochedus funta tzerriendu e pispisiendu che chichius 2. gei fiast bellu chichiu, candu fiast piciocu!… ◊ bellu chichiu chi no est, cussu, mih!◊ bellas chichias, cussas, fastigendi cun totus! Etimo srd.
chíci , avb, nm, agt: chício,
chissi,
chito,
chitzi,
chitzo,
chitzu 1 Definizione
nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito
Sinonimi e contrari
cisso
| ctr.
trigadiu,
taldu
Modi di dire
csn:
chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu
Frasi
aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba
2.
fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu
3.
una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu
Cognomi e Proverbi
prb:
si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
ltn.
cito/citius
Traduzioni
Francese
de bonne heure,
tôt
Inglese
early
Spagnolo
pronto
Italiano
prèsto,
di buonóra
Tedesco
früh.
chiciànu , agt: chitanu,
chitzàinu,
chitzanu Definizione
chi si ndhe pesat chitzo, su mengianu, abbituau a pesare chitzo
Sinonimi e contrari
chicilanu,
primmaditzu
Frasi
sa zente si pesat chitana pro mòvere a foras ◊ candu teneis piciocu, balla, gei seis chitzanas! ◊ o compare Tatà, benide unu pagu chitzanu cras manzanu! ◊ po dhu fai, su trabballu, pesadindi chitzana! ◊ dèu seu chiciana candu tengu pistighíngiu!◊ dèu seu chitzàina, mi ndi pesu dogna dí a is cincu e mesu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
matinal
Inglese
early-rising
Spagnolo
madrugador
Italiano
mattiniéro
Tedesco
früh aufstehend.
chicilànu , agt: chitulanu,
chitulianu Definizione
chi si ndhe pesat chitzo su mengianu, chi est chitzanu
Sinonimi e contrari
chicianu
/
cdh. chitzulanu,
ttrs. chitzuranu
Frasi
cantat su trespodrès chitulianu ◊ coment'e unu màtulu de lana in chelu campu a su primu manzanu andhendhe, nuighedha, ses pianu che una giovanedha chitulana (P.Sulis)◊ a pè a pè ch'essit chitulanu a campu ◊ osselva sa frommixa in s'istiera chi est in movimentu chitulana!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
matinal
Inglese
early-rising
Spagnolo
madrugador
Italiano
mattiniéro
Tedesco
früh aufstehend.
chício chíci
chicíre chelcíre
chicólu , nm Sinonimi e contrari arranconi, chizolu, chizone, crucuzone, furringoni.
chiconàta , nf Definizione cropu de achicaju, ischicajada Etimo srd.
chicòne , nm Definizione
orrugu de linna abbruxau a una parte, postu a su fogu; maladia de su trigu
Sinonimi e contrari
sitzoni
Frasi
sa créjia e sa turre no bi fint prus: a su postu issoro bi aiat chicones niedhos galu allutos ◊ bi at unu chicone catzendhe fummu
Cognomi e Proverbi
prb:
unu chicone solu no faghet fogu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tison
Inglese
ember
Spagnolo
tizón
Italiano
tizzóne
Tedesco
brennendes Holzscheit.
chiconósu , agt Definizione nau de su trigu, chi est guastu de sa népide, de s'abbuera Sinonimi e contrari abboau, afrachilau, allampiau Etimo srd.
chícula , nf: chígala,
chígua,
chígula,
cígiula,
cígula,
crícula,
crígura Definizione
genia de bobboi chi assimbígiat a una musca, ma meda prus manna e cun is alas longas longas, chi in s'istade, mescamente a oras de basca e de sole, istat sèmpere cantandho; sa sonagedha prus pitica chi si ponet a su bestiàmene (pruschetotu a is angiones); forrigajola o àtera genia de aina po sonare in chida santa: est un'orrugu de làuru ispuligau e isperrau a una parte fintzes a 1/3 de sa longària: in s'isperradura si ponet una fògia de lau o de edra frisca segada a paris de sa linna / pàrrere una c. = abarrai sempri fuedhendi, cantendi
Sinonimi e contrari
angesa,
bibbigorra,
cantaganta,
cicirigolla,
ciriciri,
cixa,
cixiredha,
chíchela*,
coibira,
grígliu,
pisigorra,
sitzigarra,
sitzigolla,
tzítara,
tzitarra
/
ttrs. chígura
/
tríchili,
tringhitu,
trinnedhu
Frasi
sas chígulas cantant in su coro de s'istiu ◊ sas dies de s'istiu sa crícula si las passat cantendhe ◊ sa mémula de sas chígulas a ora de sole no finit mai! ◊ sa chígula cantat cun boghe arrughida
2.
a sas anzones lis amus postu sas chígulas
Terminologia scientifica
crp, tibicen plebejus; snl
Traduzioni
Francese
cigale
Inglese
balm-cricket
Spagnolo
cigarra
Italiano
cicala
Tedesco
Zikade.
chída , nf: chita,
cida,
cira,
gida Definizione
sumana, tempus de sete dies, de su lunis a sa domíniga, o fintzes prus pagu foedhandho de sa durada de calecuna cosa / una chidighedha, cirixedha = de prus a mancu una chida
Modi di dire
csn:
avb. a chidas = una chida emmo e s'àtera nono; c. santa (fintzas chidasanta)= sa chida chi agabbat cun sa Pasca manna, candho cun d-unas cantu funtziones si ammentat sa passione de Cristos; intro de chida = in mesu de sa cida, foras su lunis e su domínigu; leare chida = achidare, dàresi su càmbiu in carchi triballu chi si faghet a chida chida; (nau de ccn.) èssereche in sa chida de sa robba = faendho sa chida chi dhi tocat de atèndhere su bestiàmene, candho dhu contivígiant a chida chida
Frasi
fit tota sa vida manighendhe tega a chida intrea ◊ custu mundhu ti càmbiat costúmine onzi chida! ◊ cun sas dies de sa chida pro nàrrere "èssere, agabbare, comintzare" si ponet sa prep. "in": in lunis, in martis, in mércuris, in chenàbura, in sàpadu, in domíniga ◊ apu fatu aici una cirixedha
2.
pònemi mente, bae e che lu zughe a s'oru de Patada e lu piantas e nara: De Gavinu alla sa rughe, de cudhas bonas pro sas chidasantas! (Pirastru)◊ bae e chirca a sorre tua, za no che at a èssere in sa chidha 'e sa robba!
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
ltn.
cita
Traduzioni
Francese
semaine
Inglese
week
Spagnolo
semana
Italiano
settimana
Tedesco
Woche.
chidàda , nf: cidada,
cirara Definizione
tempus, cosa, trebballu, paga de una chida
Frasi
l'ant guastu sas ciucheras, sempre cotu a chidadas intreas! ◊ boghendhe ortixu in sa tanca bi isteint una chidada
2.
babbu tou no tenet chidada ◊ est duus mesis chi sa meri no mi donat sa cidada ◊ seu andau a mi ndi pigai sa cidada, su tanti chi m'ispetat po èssi trabballau una cida
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
semaine
Inglese
time of a week,
week's pay
Spagnolo
semana
Italiano
tèmpo di una settimana
Tedesco
Wochenzeit.
chidàre , vrb: chitai,
chitare,
cuitare 1 Definizione
fàere a paris unu dépidu, unu giogu, pagare; pagare su de s'afitu de is pàsculos
Sinonimi e contrari
chitire,
ischitare,
pagai
/
cumprire
Modi di dire
csn:
chidare, chitare una promissa = cumprire una promissa fata; chitare sas dies = bochire, finire sas dies
Frasi
babbu at trabballau sentza reposu pro che chitare sas pasturas anzenas ◊ mancari chi s'addobbent a su muru no lu chitant su dépidu! ◊ custu dépidu volet chitau
2.
sont annatos a sa festa de santu Gòsomo e Damianu a si chitare sa promissa ◊ s'istade si ch'est passadu sentza chitare sa promissa chi aias fatu ◊ bae e faghe beneíghere su pane chi amus fatu pro chidare sa promissa!
Traduzioni
Francese
quittancer
Inglese
to pay debts
Spagnolo
saldar,
liquidar
Italiano
pareggiare,
far quietanza,
pagare un débito
Tedesco
begleichen.
chidàrzu , nm, agt Definizione chie o chi trebballat a càmbiu cun calecunu cumpàngiu a chida chida / pastore c. = pastore chi achidat, chi faghet a chida chida cun carchi àteru in su bestiàmine o in àtera faina Sinonimi e contrari achidadore, achidajolu | ctr. fitianu Etimo srd.
chidecosè , avb Sinonimi e contrari candeghinò, chiscussu, deghinò, deghinuncas, desinò, sinono Frasi fai a bonu, o chidecosè dha pagas cara!
chideriàre , vrb Definizione istare a chidériu, a chistionu; fintzes brigare, gherrare Sinonimi e contrari argiolae, arrallai, badaciare, ciaciarai, ciaramedhare, paraletare / certai, gherrai | ctr. cagliare, citire 2. prontu che ómine mortu, su teracu meu la chidériat chin su tostoine! ◊ Marinu no si est bistu prus dae sa die chi ant chideriau chin cudhu Etimo srd.
chidériu , nm Sinonimi e contrari apísciulu, bàdula, ciaciarra, lúlluru, paraleta, ragàglia Frasi su mudiore achirrat de repente: no s'intendhent prus chidérios de pessones, de animales (L.Loi)◊ a múilos e sonazos si mescrant sos cantos de sos puzones: totu est unu trambellu de chidérios chi alligrant s'aera e mudant su sartu ◊ si no mosset cane apedhadore, chene chidériu be mosset su mere!…