chiàrju, chiàrzu chiàgliu
chibàre , vrb: chivare Definizione nau de frutu, de granos, ispigas e àteru deasi, fàere o portare su chiu, fàere prenu, cumprire Sinonimi e contrari achiare, cumprire, ingranire 2. at picau in bufu su cuberru de sa famíllia totu s'annu, chin s'isetu de sos balanzos mai chivaos ◊ pro s'ànima istasia s'alimentu chivet, s'ispica groga de sa fide, sos coros tirchinaos! (G.Piga)◊ as tribbulau ispicas profumadas chivadas de amore Etimo srd.
chibàre 1 , vrb Definizione forrogare su terrenu, comente faent is porcos e is sirbones cun su murru cricandho arraighinas e gremes a papare Sinonimi e contrari farrogai, fodichinare, iforrogare, scarrovai, sforrogonai, terrare Frasi est chibanne rojaros de isporu chin códules de irrocos Etimo srd.
chibarzína , nf Sinonimi e contrari civraxedhu, fresinu Etimo srd.
chíbbalu, chíbbaru , agt: chíbberu Definizione
dhu narant pruschetotu de animales candho funt tzatzaos, prenos, e de produtos de sa terra candho essint bellos prenos, e de cosas ufradas; nau de gente, candho unu si credet unu pagu tropu o est ufrau (nau de sa natura de su mascu = arreta)
Sinonimi e contrari
imbénnidu,
introtzu,
intrusciadu,
pienu,
zibbu
/
càdriu,
crípinu,
crispu,
intreu,
téteru,
ufradu
| ctr.
acalamau,
lentu,
lenu
Modi di dire
csn:
fiadu chíbberu = animali sanu, bellu e grassu; zúghere sa fune in chíbberu = zúghere sa fune tirada, crispa; èssere chíbberu (nadu de unu pro comente faghet) = èssere intreu, crèresi tropu, èssere ammurrionadu
Frasi
zughiat sas titas chíbberas ca fit una die chena allatare ◊ tiu Antiogu fit cun ojos de braja a petus chíbberu ◊ giughet un'anca chíbbera, ofiada chi paret chi bi l'apant sulada ◊ s'ispiga chi siat bella e chíbbera e dogni ranu peset mesa líbbera!
2.
s'abba calat chíbbera e su bentu che la fuetat atesu ◊ chilco a passu chíbberu in caminu peràulas chi mi abberzant in giaru como e cras puru de sas pedras su faedhu…(G.Fiori)
3.
già sezis pagu chíbberu, oe: ite azis irmurzadu, canna de rú?! ◊ zughes sas piberistas longas e chíbberas che tudha de porcu
Etimo
ltn.
gibber, -era, -erum
Traduzioni
Francese
turgescent,
prospère,
bouffi d'orgueil,
plein de morgue
Inglese
turgid,
prosperous
Spagnolo
túrgido,
próspero,
orgulloso,
arrogante
Italiano
tùrgido,
prosperóso,
trónfio
Tedesco
prall,
blühend,
aufgeblasen.
chibberàre , vrb Definizione essire o fàere chíbberu, prenu, ufrau Sinonimi e contrari inchibberare Etimo srd.
chibberèsa , nf Definizione
su èssere chíbberu; nau in cobertantza, su si crèdere meda
Sinonimi e contrari
cripinore,
intrusciamentu
/
altivesa,
barrosia,
intreore,
madérria,
magnosidade
2.
po chibberesa revudant s'agiudu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
turgescence,
hauteur,
orgueil
Inglese
turgidity,
haughtiness
Spagnolo
turgencia,
altivez
Italiano
turgidézza,
alterìgia,
supèrbia
Tedesco
Geschwollenheit,
Hochmut.
chíbberu chíbbalu
chibèdha , nf Definizione sa chibudhita chi faent unas cantu erbas e mescamente cussa de su fossone 2. su tenteadore l'est terrandhe sas chibedhas e sas raichinas fungudas de su coro e totu sos mermedhos de sa conca (G.Delogu) Terminologia scientifica rbr.
chibíru , nm: chilibru,
chiliru,
chilivru,
cibiru,
cilíriu,
ciliru,
cilivru,
cilívuru,
ciolíriu,
cioliru,
ciubiru,
ciuliru,
ciuiru,
coliru,
culiri,
gilivru Definizione
genia de aina, fata che un'istrégiu tundhu a costaos bàscios cun su fundhu a tramas de tzinniga o de filuverru lascu, po isseberare s'àliga grussa de su laore incungiau (s'àliga prus fine che calat a terra, sa prus grussa cun su movimentu a molinadura si ammuntonat impare in mesu in pitzu de su laore); in cobertantza si narat fintzes po avolotu, chimentu, cunfusione
Sinonimi e contrari
cerrigu,
chiridu,
ciriu
Modi di dire
csn:
ciuliru de fai farra = sedatu; fàghere in chiliru (su laore) = pònniri su lori in su ciuliru po dhu prugai, po ndi pinnicai s'àliga; falare che chiliru (nau de istrexu) = sfàiri, pèrdiri totu; fàghere in chiliru a unu = isprecullitai meda a unu, nàrriri mali de unu; mandhare su chiliru a s'abba = mandai a unu chi no est bellu a nudha, po debbadas; tènniri a ccn. fidau che àcua in ciuliru = no li dare fide nudha; fàghere in chiliru e in canistedha = circai bèni meda una cosa; tocaisí de cilivru = ammachiàresi; pònnere chilivru = tzacare cuvusione, pònnere burdellu; èssiri cara de chilibru = isfaciu
Frasi
su pódhini grussu si sèberat cun su sedatzu, su fini cun d-una palinedha o unu ciuliru ◊ at a ai prugau cuatru cibirus de trigu ◊ custa tzinniga mi serbit po fai unus cantu de chibirus
2.
bene dh'at fata issu, ca si ch'est essiu de custu chilivru! ◊ chena féminas abbarraus in asséliu, ca cussas ponent chilivru!
3.
custu isterzu totu istampadu falat che chiliru ◊ a mandhare a tie est a pònnere su chiliru a s'abba: no ndhe faghes bene una!
4.
sos fatos de sa bidha los aiant passados in chiliru e cunsizeris e síndhigu cundennados ◊ at fatu sa bidha in chiliru pro comporare unu chilu de buseca! ◊ amus fatu in chiliru totu sa leada chirchendhe su bestiàmine
5.
nostra Signora mia, custus funt tocandusí de cilivru!
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ltn.
ciribrum
Traduzioni
Francese
crible
Inglese
sieve
Spagnolo
criba
Italiano
crivèllo
Tedesco
Sieb.
chibósu , agt Definizione nau de frutos chi cumprint su chiu o granu, chi dhu portant bellu matucu; nau de unu papare, chi est cun pagu brodu, cun chiu meda Sinonimi e contrari chibudu, ingranidu Etimo srd.
chíbu , nm: chiu,
chivu,
ciu 3,
criu 1,
giu Definizione
sa parte de mesu, su meudhu de is linnas; su sèmene de frutos chi portant s'ossu (o fintzes chentza ossu), ispartziu in duos perrales (chiu = ctr. corza); parte de sa farra, su chi abbarrat bogau su pódhine, su chivarzu e s'iscete: est grussitu, bonu meda, si faet a frégula (sucu) e si ndhe ammesturat a s'iscete po fàere a pane; fintzes cosa sólida bista coment'e contràriu de cosa lícuida (chiu ≠ brodu: manigare cosa a brou a chiu = cosa a granu cota in su brodu)/ chiu de méndhula, de nughe, de péssighe, de pruna e àteru
Sinonimi e contrari
papu 1,
pisu,
sèmene
/
símbua
/
cdh. chia
Frasi
méndhula a duos chios ◊ su chivu est ingranindhe ◊ custu est cudhu chivu de néspula chi aias prantatu ◊ no contat sa corja: contat su chivu!
2.
su chiu de sa farina lu faghimus a sucu
3.
si che at manigadu totu: brou e chiu
Cognomi e Proverbi
smb:
Chiu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
cibus
Traduzioni
Francese
cotylédon,
cerneau
Inglese
cotyledon,
kernel
Spagnolo
duramen,
sémola
Italiano
cotilèdone,
gherìglio,
sémola
Tedesco
Keimblatt,
Nußkern,
Kleie.
chibúdha chebúdha
chibudhàju , nm Definizione chie prantat o bendhet chibudha Sinonimi e contrari chibudheri Etimo srd.
chibudhàlzu, chibudhàrzu , nm: cibudhàrgiu Definizione
genia de bobboi de colore mélinu chi faet asuta de terra: inue est trebballau istuvonat totu asuta e si che papat s'arraighina modhe de sa cosa prantada
Sinonimi e contrari
canigriada,
canutzu,
cugumbiraxu,
istampasucros,
margianedha,
morucibudhu,
pumataju,
sarrone
/
cdh. boumacioni
Terminologia scientifica
crp, gryllotalpa gryllotalpa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
taupe-grillon
Inglese
mole-cricket
Spagnolo
cortón
Italiano
grillotalpa
Tedesco
Maulwurfsgrille.
chibudhéri , nm Definizione chie prantat o bendhet chibudha Sinonimi e contrari chibudhaju Frasi cussu fit unu de sos mezus chibudheris otieresos Etimo srd.
chibudhíta , nf Definizione min. de chibudha; prantàgia de chibudha, su chi naschit de su sèmene po fàere sa chibudha noa, a conca Sinonimi e contrari ciudhina / cdh. ciudhita.
chibudhòne , nm: chipudhone Definizione cibudhu mascu, prantàgia chi no faet conca ma solu sa canna coment'e po bogare su frore.